tiểu sử tác giả

Quách Tấn là tên thật. Ông còn có tên tự và tên hiệu như các nhà thơ thời cổ là Đăng Đạo và Trường Xuyên. Ông sinh năm 1910, ở Bình Định. Trong nhóm thơ Bình Định hồi ấy, gọi là Bàn thành tứ hữu (bốn người bạn thơ ở thành Đồ Bàn), ông cao niên hơn cả, hơn Hàn Mặc Tử hai tuổi, hơn Yến Lan năm tuổi, hơn Chế Lan Viên tới mười tuổi... Các bạn thơ đó của ông là những cây bút kiệt xuất của phong trào Thơ Mới sôi động khi ấy. Nhưng Quách Tấn lại làm thơ theo lối cũ: thơ luật Đường. Người ta coi Hàn là rồng, Chế là phượng, Yến Lan là lân, cả ba tượng trưng cho tung hoành, đĩnh đạc thì ông tự nhận mình là rùa, tượng trưng chậm chạp và vất vả (Trên đình đội hạc, dưới chùa đội bia) cho đủ long ly quy phụng. Hai tập thơ đầu Quách Tấn xuất bản lúc Thơ Mới đang thắng thế hầu hết là thơ thất ngôn bát cú hoặc tứ tuyệt.

Thơ Đường của Quách Tấn hàm súc, tinh xảo và cũng khá cầu kỳ. Điều thú vị và cũng là lý do nổi tiếng của Quách Tấn là thể thơ thì cổ nhưng tình thơ lại mới. Cảm xúc của Quách Tấn có nhiều tương đồng, tương ứng với các nhà thơ lãng mạn trong phong trào Thơ Mới. Ở tập thơ đầu Một tấm lòng (1939) do chính Hàn Mặc Tử đề tựa, Quách Tấn có cái phóng túng trong cảm hứng rất mới ngay lúc lạc hồn vào cõi xưa:

Giấc mộng nghìn xưa đang mải mê
Vùng nghe cảm hứng báo thơ về.

Một động từ Vùng cho thấy hơi men lãng mạn của thời đại mới giấu trong giọng thơ xưa cũ. Nhiều khi không giấu được, Quách Tấn lẫn vào các nhà thơ lãng mạn. Đứng giữa trời Đà Lạt một đêm sương, nghe hơi mát chạm vào da thịt, nhà thơ y phục xưa thành người hiện đại đa tình và mạnh bạo khám phá cảm giác:

Trời đất tan ra thành thuỷ tinh
Một bàn tay ngọc đẫm hương trinh
Âm thầm mơn trớn bên đôi má
Hơi mát đê mê chạy khắp mình.

Tập Mùa cổ điển (1941) thơ Đường càng được vận dụng, cả về tỷ lệ bài lẫn chất lượng câu thơ. Đối ứng nghiêm túc và đài các như thơ bà Thanh Quan:

Gió vàng cợt sóng sông chau mặt
Mây trắng vờn cây núi bạc đầu.

Có bài còn chất nặng điển cố (Đêm thu nghe quạ kêu), nhưng cũng có nhiều bài đạt được vẻ đẹp ước lệ mẫu mực của luật Đường lại thoải mái thanh thoát mang tình ý hiện thực:

Tình cũng lơ mà bạn cũng lơ
Bao nhiêu khăng khít bấy ơ hờ
Sầu mong theo lệ khôn rơi lệ
Nhớ gởi vào thơ nghĩ tội thơ.

Những chỗ Quách Tấn sính tạo không khí cổ điển bằng chữ (dùng nhiều từ Hán) hoặc bằng điển cố cầu ky,ì bài thơ thường bị đứt mối giao lưu với bạn đọc. Nhưng hoa tỉ muội, cỏ vương tôn, rèm liễu, vó câu... ngỡ sang trọng lại có gì tội nghiệp của kẻ lạc thời. Cũng phải thừa nhận những lợi thế của một thể thơ có sức sống mạnh như thơ Đường, sức vang ngân của các phối âm 7 chữ trong câu, lối dẫn dắt tung hoành nhờ phép kết cấu phá thừa thực luận kết và nhất là phép đối, đối câu, đối vế, đối ý, đối chữ. Nhưng cũng cần phá bỏ những câu thúc của ước lệ dễ dẫn đến mòn sáo và giả tạo. Điều đó không phải lúc nào Quách Tấn cũng làm được. Càng thấy lý do xuất hiện và toàn thắng của Thơ Mới là tất yếu. Người ta yêu thơ Quách Tấn do chất cảm xúc của hồn ông và cũng do ông là thứ quả hiếm còn sót lại của mùa xưa. Nửa thế kỷ nay, khi Thơ Mới đã thành thơ cũ, cuộc đời mỗi nhà thơ thời ông đã qua nhiều dâu bể khác nhau, Quách Tấn vẫn thuỷ chung với giọng xưa. Ông bị quanh quẩn trong chất liệu, hình ảnh cũ, thơ ông không đủ sức theo kịp những biến động tâm tư, cảm xúc của lớp người mới. Ông bị đừng lại ở Mùa cổ điển. Cái hay của các tập thơ sau chưa vượt được cái hay đã có trong hai tập thơ đầu mà nỗi u hoài trong lòng người viết lại đầy hơn:

Đồi cao buông tiếng địch
Bóng tháp ngập hoàng hôn
Ông lão dừng tay sách
Hiu hiu buồn cuối thôn.

Quách Tấn tạ thế ngày 21-12-1992. Không biết sau ông có hồn thơ nào đủ làm mới lại giọng thơ xưa bằng sức cảm sức nghĩ của tình ý mới? Y phục vốn đổi thay theo lối sống.

Khó lắm thay! Mà có nên chăng?

***

Ðoạn trích Thi Nhân Việt Nam của tác giả Hoài Thanh - Hoài Chân viết về thơ Quách Tấn :

Đêm đã khuya , tôi ngồi một mình xem thơ Quách Tấn.Ngoài kia có lẽ trăng sáng lắm. Nhưng trời về thu , khí trời lạnh lạnh , cửa sổ bên bàn viết đóng kín.Ngọn nến trên bàn tỏa ra một bầu ánh sáng chỉ đủ sáng chỗ tôi ngồi.Chung quanh tối cả. Tối và im. Một thứ im lặng dày đặc. Trong ấy có muôn ngàn thứ tiếng ta không nghe.
Lúc này chính là lúc xem thơ xưa.Tôi lắng lòng để đón một sứ giả đời Đường , đời Tống.Đời Đường có lẽ đúng hơn.Đời Đường mới có cái âm u ấy. Thơ Tống dầu xem được ít tôi nhớ hình như quang đãng và bình yên , không như thế.
Theo gót nhà thơ , tôi đi dần vào một thế giới huyền diệu.Ở đây người ta nói rất khẽ , bước rất êm . Những tiếng khóc rộn ràng , những lời reo vui vẻ đều kiêng.Một sức mạnh vô hình, rất mềm mại nhưng rất chắc chắn nặng đè lên hết thảy. Tình cảnh ở đây không còn là tình cảnh ta vẫn thường quen biết.Tình cảnh ở đây đã biến thành một thứ hương mầu nhiêm.Nó quyện lấy mình ta và chân ta tự nhiên bước theo một điệu nhịp nhàng dìu dặt. Ta không thấy gì , ta không nghe gì.Nhưng ta biết thế giới này giàu sang lắm.Chốc chốc một cảnh rực rỡ hiện ra trước mắt ta rồi vụt biến đi :

Trời bến Phong Kiều sương thấp thoáng ,
Thu sông Xích Bích nguyệt mơ màng.
Bồn chồn thương kẻ nương song bạc,
Lạnh lẽo sầu ai rụng giếng vàng?

Ta có thể lơ đãng không thấy rõ sương trên bến Phong Kiều , trăng trên dòng Xích Bích.Không thấy cả cái giếng sầu rung.Nhưng cái sắc vàngkia ! Cái sắc vàng trong giây phút chiếu sáng cả trời thơ !
Rồi tất cả lại trở lại trong mờ mờ.Hương thiêng vẫn quấn quít bên mình ta, ta đã xa lắm những buồn vui lộn xộn , rộn rịp của cuộc đời ; nhưng sao thỉnh thoảng giữa im lặng ta nghe như có tim ai thổn thức .Đây lời than của một người mồ côi :

Cảnh có núi sông nhiều thú lạ ,
Đời không cha mẹ ít khi vui.

Đây tiếng rên rỉ của một thiếu niên thấy mình bơ vơ trơ trọi

Sầu mong theo lệ khôn rơi lệ ,
Nhớ gởi vào thơ nghĩ tội thơ !

Tiếng khóc âm thầm của con người dè dặt , kín đáo ấy , nó mới não lòng làm sao ! Quách Tấn đã tìm được những lời thơ rung cảm chúng ta một cách thấm thía.Người đã thoát hẳn cái lối chơi chữ nó vẫn là môn sở trường của nhiều người trong làng thơ cũ.

Tháng 10/1941