Tiền Xích Bích phú (Tô Thức - 蘇軾, Trung Quốc)
Thể thơ: Phú (thời kỳ: Bắc Tống)

Các bài thơ khác có từ khoá "Xích Bích":1. Dạ phục độ Xích Bích giang khẩu (Ngô Thì Nhậm)
2. Ngô - Xích Bích (Tôn Nguyên Yến)
3. Niệm nô kiều - Xích Bích hoài cổ
4. Vịnh hậu Xích Bích (Nguyễn Công Trứ)
5. Vịnh sử thi - Xích Bích (Hồ Tằng)
6. Vịnh tiền Xích Bích (Nguyễn Công Trứ)
7. Xích Bích ca tống biệt (Lý Bạch)
8. Xích Bích hoài cổ (Tào Tuyết Cần)
9. Xích Bích hoài cổ (Thôi Đồ)
10. Xích Bích hoài cổ (Đỗ Mục)


前赤壁賦

壬戌之秋，七月既望，蘇子與客泛舟遊於赤壁之下。清風徐來，水波不興。舉酒屬客，誦明月之詩，歌窈窕之章。少焉，月出於東山之上，徘徊於斗牛之間。白露橫江，水光接天。縱一葦之所如，凌萬頃之茫然。浩浩乎如馮虛御風，而不知其所止；飄飄乎如遺世獨立，羽化而登仙。於是飲酒樂甚，扣舷而歌之。歌曰︰
「桂棹兮蘭槳，
擊空明兮泝流光。
渺渺兮於懷，
望美人兮天一方。」

客有吹洞蕭者，倚歌而和之，其聲嗚嗚然，如怨如慕，如泣如訴；餘音裊裊，不絕如縷；舞幽壑之潛蛟，泣孤舟之嫠婦。

蘇子愀然，正襟危坐，而問客曰︰
「何為其然也？」

客曰︰
「月明星稀，烏鵲南飛，此非曹孟德之詩乎？西望夏口，東望武昌。s川相繆，鬱乎蒼蒼；此非孟德之困於周郎者乎？方其破荊州，下江陵，順流而東也，舳艫千里，旌旗蔽空，釃酒臨江，橫槊賦詩；固一世之雄也，而今安在哉？況吾與子，漁樵於江渚之上，侶魚蝦而友糜鹿，駕一葉之扁舟，舉匏樽以相屬；寄蜉蝣與天地，渺滄海之一粟。哀吾生之須臾，羨長江之無窮；挾飛仙以遨遊，抱明月而長終；知不可乎驟得，托遺響於悲風。」

蘇子曰︰
「客亦知夫水與月乎？逝者如斯，而未嘗往也；盈虛者如彼，而卒莫消長也。蓋將自其變者而觀之，而天地曾不能一瞬；自其不變者而觀之，則物於我皆無盡也。而又何羨乎？且夫天地之間，物各有主。苟非吾之所有，雖一毫而莫取。惟江上之清風，與山間之明月，耳得之而為聲，目遇之而成色。取之無盡，用之不竭。是造物者之無盡藏也，而吾與子之所共適。」

客喜而笑，洗盞更酌，肴核既盡，杯盤狼藉。相與枕藉乎舟中，不知東方之既白。

Tiền Xích Bích phú

Nhâm Tuất chi thu, thất nguyệt ký vọng, Tô tử dữ khách phiếm chu du ư Xích Bích chi hạ. Thanh phong từ lai, thuỷ ba bất hưng, cử tửu chúc khách, tụng Minh Nguyệt chi thi, ca Yểu Điệu chi chương. Thiểu yên, nguyệt xuất ư đông sơn chi thượng, bồi hồi ư Đẩu Ngưu chi gian, bạch lộ hoành giang, thuỷ quang tiếp thiên. Túng nhất vĩ chi sở như, lăng vạn khoảnh chi mang nhiên. Hạo hạo hồ như bằng hư ngự phong, nhi bất tri kỳ sở chỉ; phiêu phiêu hồ như di thế độc lập, vũ hoá nhi đăng tiên. Ư thị ẩm tửu lạc thậm, khấu huyền nhi ca chi. Ca viết:
"Quế trạo hề lan tương,
Kích không minh hề tố lưu quang,
Diểu diểu hề ư hoài,
Vọng mỹ nhân hề thiên nhất phương".

Khách hữu xuý đổng tiêu giả, ỷ ca nhi hoạ chi; kỳ thanh ô ô nhiên, như oán như mộ, như khấp như tố, dư âm niểu niểu bất tuyệt như lũ. Vũ u hác chi tiềm giao, khấp cô chu chi ly phụ.

Tô tử sậu nhiên chính khâm, nguy toạ nhi vấn khách, viết:
- Hà vi kỳ nhiên dã?

Khách viết:
- "Nguyệt minh tinh hi, ô thước nam phi", thử phi Tào Mạnh Đức chi thi hồ ? Tây vọng Hạ Khẩu, đông vọng Vũ Xương, sơn xuyên tương liễu, uất hồ thương thương, thử phi Mạnh Đức chi khốn ư Chu Lang giả hồ ? Phương kỳ phá Kinh Châu, hạ Giang Lăng, thuận lưu nhi đông dã, trục lộ thiên lý, tinh kỳ tế không, sái tửu Lâm giang, hoành sáo phú thi, cố nhất thế chi hùng dã, nhi kim an tại tai ? Huống hồ ngô dữ tử, ngư tiều ư giang chử chi thượng, lữ ngư hà nhi hữu mi lộc, giá nhất diệp chi thiên chu, cử bào tôn dĩ tương chúc, ký phù du ư thiên địa, diểu thương hải chi nhất túc, ai ngô sinh chi tu du, tiện Trường Giang chi vô cùng, hiệp phi tiên dĩ ngao du, bão minh nguyệt nhi trường chung. Tri bất khả hồ sậu đắc, thác di hưởng ư bi phong.

Tô tử viết:
- Khách diệc tri phù thuỷ dữ nguyệt hồ ? Thệ giả như tư nhi vị thường vãng dã; doanh hư giả như bi nhi tốt mạc tiêu trưởng dã. Cái tương tự kỳ biến giả nhi quan chi, tắc thiên địa tằng bất năng dĩ nhất thuấn. Tự kỳ bất biến giả nhi quan chi, tắc vật dữ ngã giai vô tận dã, nhi hựu hà tiển hồ ? Thả phù thiên địa chi gian, vật các hữu chủ, cẩu phi ngô chi sở hữu, tuy nhất hào nhi mạc thủ. Duy giang thượng chi thanh phong, dữ sơn gian chi minh nguyệt, nhĩ đắc chi nhi vi thanh, mục ngộ chi nhi thành sắc, thủ chi vô cấm, dụng chi bất kiệt, thị tạo vật giả chi vô tận tàng dã, nhi ngô dữ tử chi sở cộng thích.

Khách hỉ nhi tiếu, tẩy trản cánh chước. Hào hạch ký tận, bôi bàn lang tạ, tương dữ chẩm tạ hồ chu trung, bất tri đông phương chi ký bạch.

Bài phú Tiền Xích Bích (Người dịch: Phan Kế Bính)

Ngoài rằm tháng bảy mùa thu năm Nhâm Tuất, Tô tử cùng với khách bơi thuyền chơi ở dưới núi Xích Bích. Hây hây gió mát, sóng lặng như tờ, cầm chén rượu lên mời khách, đọc bài thơ Minh Nguyệt và hát một chương Yểu Điệu. Một lát, trăng mọc lên trên núi Đông Sơn, đi lững thững trong khoảng hai sao ngưu, đẩu. Khi đó sương toả trên mặt sông, nước trong tiếp đến chân trời. Tha hồ cho một chiếc thuyền nhỏ đi đâu thì đi, vượt trên mặt nước mênh mông muôn khoảnh. Nhẹ nhàng như cưỡi gió đi trên không, mà không biết là đi đến đâu; hớn hở sung sướng như người quên đời đứng một mình mọc cánh mà bay lên tiên. Vì thế uống rượu vui lắm, rồi gõ vào mạn thuyền mà hát. Hát rằng:
"Thung thăng thuyền quế chèo lan,
Theo vừng trăng tỏ vượt làn nước trong.
Nhớ ai cánh cánh bên lòng,
Nhớ người quân tử ngóng trông bên trời".

Trong bọn khách có một người thổi ống sáo, bèn theo bài ca của ta mà hoạ lại. Tiếng sáo não nùng rên rỉ như sầu như thảm, như khóc như than. Dư âm vẫn còn lanh lảnh, nhỏ tít như sợi tơ chưa dứt, làm cho con giao long ở dưới hang tối cũng phải múa mênh, người đàn bà thủ tiết ở một chiếc thuyền khác cũng phải sụt sùi.

Tô tử buồn rầu sắc mặt, thu vạt áo, ngồi ngay ngắn mà hỏi khách rằng:
- Làm sao lại có tiếng não nùng làm vậy ?

Khách đáp rằng:
- Câu "Minh nguyệt tinh hi, ô thước nam phi" chẳng phải là câu thơ của Tào Mạnh Đức đó ư? Phía tây trông sang Hạ Khẩu, phía đông nhìn sang Vũ Xương sông núi uốn khúc vây nhau, cây cối xanh tươi um tùm; đó chẳng phải là nơi Tào Mạnh Đức bị khốn với Chu Lang ư ? Đương khi Tào công phá đất Kinh Châu, xuống thành Giang Lăng, thuận dòng mà sang mặt đông, thuyền bè muôn dặm, cờ tán rợp trời, rót chén rượu đứng trên mặt sông, cầm ngang ngọn giáo ngâm câu thơ, đó thực là anh hùng một đời mà nay thì ở đâu ? Huống chi tôi với bác đánh cá, kiếm củi ở bến sông này, kết bạn cùng tôm cá, chơi bời với hươu nai, bơi một chiếc thuyền nho nhỏ, nhắc chén rượu để mời nhau, gửi thân phù du ở trong trời đất, nhỏ nhặt như hạt thóc ở trong bể xanh, thương cho sự sống của ta không được bao lâu mà khen cho con sông này dài vô cùng. Vậy mà muốn được dắt tiên bay để vui chơi cho sung sướng, ôm lấy vừng trăng tỏ mà sống mãi ở đời. Tôi không làm sao được như vậy, nên nảy ra tiếng rầu rĩ ở trong cơn gió thoảng!

Tô tử nói:
- Vậy thế thì bác có biết nước và mặt trăng không ? Nước chảy thế kia mà chưa từng đi bao giờ; mặt trăng khi tròn khi khuyết như vậy mà chưa thêm bớt bao giờ. Bởi vì ta tự ở nơi biến đổi mà xem ra thì cuộc trời đất cũng chỉ ở trong một cái chớp mắt; mà nếu tự ở nơi không biến đổi mà ra thì muôn vật cùng với ta, đều không bao giờ hết cả; cần gì phải khen đâu! Vả lại ở trong trời đất, vật nào có chủ ấy, nếu không phải là của ta thì dẫu một li ta cũng không lấy. Chỉ có ngọn gió mát ở trên sông cùng vầng trăng sáng ở trong núi, tai ta nghe nên tiếng, mắt ta trông nên vẻ, lấy không ai cấm, dùng không bao giờ hết, đó là kho vô tận của Tạo Hoá mà là cái vui chung của bác với tôi.

Khách nghe vậy, mừng và cười, rửa chén rót rượu uống một lần nữa. Khi đồ nhắm, hoa quả khan, mâm bát bỏ ngổn ngang, cùng nhau gối đầu ngủ ở trong khoang thuyền, không biết rằng vừng đông đã sáng bạch từ lúc nào.

Không rỏ tên dịch giả

Thu Nhâm Tuất qua rằm tháng bảy,
Ông Đông Pha cùng mấy người quen,
Lửng lơ nổi một con thuyền,
Ra chơi Xích Bích thuận miền xuôi sông.
Gió hây hẩy mặt dòng chẳng gợn,
Dan tay tiên chuốc chén tương phùng,
Hát bài Minh Nguyệt Thanh Phong,
Ca chương Yểu Điệu dãi lòng tôi con.
Trăng phút chốc sườn non dựng đấu,
Lửng lơ chừng sao Đẩu sao Ngưu,
Ngang sông sương trắng một màu,
Lung linh bóng nước liền theo vẻ trời.
Một lá cỏ rong chơi chẳng bận,
Muôn tầm sông cũng sấn đi qua,
Mênh mông nào biết đâu là,
Bay không cỡi gió ấy là thế chăng?
Tưởng phất phới lạc miền thượng giới,
Mọc cánh lông mà vút lên tiên,
Chén vui vui với bạn hiền,
Nhân vui lại gõ mạn thuyền ca ngâm.
Rằng: "Lan quế làm dầm bánh lái,
Vỗ không minh mà rõi lưu quang,
Lòng ta dằng dặc nhớ thương,
Vọng trông người đẹp một phương xa vời".
Khách có kẻ là người khẳng khái,
Thổi ống tiêu họa lại vần ca,
Tiếng tiêu nức nở mặn mà,
Như là oán mộ, như là khóc than.
Khúc đã đoạn tiếng còn mãi mãi,
Kéo dài ra như mối tơ vương,
Hang sâu múa cái thuồng luồng,
Thuyền con thổn thức gái sương một mình.
Ông Tô cũng ra tình buồn bã,
Ngồi ngay lên hỏi cớ sao mà,
Khách rằng: - " Trăng sáng sao thưa,
Chim ô quanh quất ấy thơ họ Tào "
Bên tây ngoảnh trông vào Hạ Khẩu,
Quanh sang đông nhận dấu Vũ Xương,
Non sông một dãi mơ màng,
Họ Tào trong bụng căm chàng Chu Du.
Vừa mới lúc Kinh Châu đột phá,
Đất Giang Lăng cũng hạ vừa xong,
Thuận buồm xuôi xuống phương đông,
Thuyền chen chật nước cờ dong rợp trời.
Tiệc trên nước vui chơi nhã thú,
Giáo ngang tay miệng hú câu thơ,
Anh hùng tiếng nức từ xưa,
Mà người thấm thoát bây giờ cũng không.
Phương chi lũ ta cùng bạn lứa,
Vui ngư tiều lần lữa bên sông,
Hươu nai tôm cá bạn cùng,
Thuyền chung một lá rượu chung một bầu.
Trong trời đất phù du phận gửi,
Hột thóc sa vào cõi bể đông,
Thương ôi cái kiếp chốc mòng,
Ước gì lại được như sông lâu dài.
Muốn chắp cánh rong chơi chín cõi,
Ôm vừng trăng mãi mãi chẳng già,
Chắc rằng có được đâu mà,
Nhân khi gió thoảng gửi và giọng ai .
Ông Tô vội liệu bài khuyên giải:
"Nước cùng trăng khách lại biết không,
Dẩu đi như thế chẳng cùng,
Cũng là tạo vật ở trong đó mà.
Dẫu khuyết lại tròn ra có nghiệm,
Nhưng cũng không khi kém khi hơn,
Thử đem lý biến mà bàn,
Có khi chớp mắt dài hơn cao dày.
Ví chẳng biến thế này cũng có,
Vật với ta thiên cổ chẳng cùng,
Thử xem rằng biến rằng không,
Cớ gì mến một con sông sao đành.
Vả chăng ở trong vành tạo hóa,
Vật chi chi cũng đã có người,
Của mình chẳng có thì thôi,
Dẫu nhiều ra nữa cũng coi bằng thừa.
Duy có làn gió đưa mặt nước,
Một vầng trăng soi trước sườn non,
Nghe gió thổi, ngắm trăng tròn,
Cũng thanh cũng sắc cũng dòn cũng xinh.
Lấy mà chẳng ai tranh ai giữ,
Tiêu pha đi mà cứ còn nguyên,
Ấy kho vô tận vững yên,
Mà ta với khách từng rong chơi nhiều".
Khách nghe nói tươi cười mừng rỡ,
Rửa chén quỳnh lại giở tiệc vui,
Quả hoa đủa chén tả tơi,
Nằm say quên cả mặt trời rạng đông.

hà thượng nhân dịch
Tiền Xích Bích Phú

Thu Nhâm Tuất sau rằm tháng Bảy
Tô Ðông Pha cùng mấy bạn chơi
theo dòng Xích Bích thuyền xuôi
Gió hiu hiu thổi, nước trời mênh mông
Hát ngao ít khúc vừa xong
Thoắt thôi trăng mọc xứ Ðông bồi hồi
Móc trăng tỏa, nước trời bát ngát
Mặc con thuyền trôi dạt tự do
lướt trôi trong cõi hư vô
Bao la nào biết bến bờ là đâu ?
Tưởng mọc cánh bay vào tiên giới
Rượu mời nhau vui lại vui thêm
Khi vui say gõ mạn thuyền
Hát rằng: “chèo quế, dầm lan bềnh bồng
Khua sóng nước ngược dòng trăng sáng
Man mác thay là tấm tình thương
Hỡi ơi ! Người đẹp canh trường
Ngóng trông chỉ có một phương trời này.”
Khách thổi sáo theo bài họa lại
Tiếng não nùng sầu tủi triền miên
Dư âm vọng mãi bên thuyền
Khiến thuồng luồng chốn đầm đen vẫy vùng
Lệ gái góa rơi trong lặng lẽ
Tô tử nghe kêu khẽ : “lạ chưa !”
Khách rằng trăng sáng, sao thưa
Quạ bay há chẳng là thơ họ Tào ?
Tây , Hạ khẩu nhìn vào thăm thẳm
Ðông Vũ xương mấy dặm đường đi
Vời trông cây cốii xanh rì
Chốn này Tháo bị khốn vì Chu Lang
Phá Kinh Châu, hạ Giang lăng
Xuôi dòng trống mở, cờ giăng rợp trời
Trước núi sông rót mời chén rượu
Tay cầm ngang ngọn giáo làm thơ
Anh hùng đã mấy ai chưa ?
Mà con người ấy bây giờ ở đâu ?
Tôi cùng bác giăng câu kiếm lá
Kết thân cùng tôm cá hưu nai
Cưỡi con thuyền nhỏ dông dài
Lại nâng chén rượu cùng mời mọc nhau
Chút thân hờ gửi vào trời đất
Nhỏ như là hạt thóc giữa khơi
Khá thương ngắn ngủi cuộc đời
Khen cho sông nước dặm dài vô biên.
Ðã chẳng thể đất tiên bay lượn
Lại khó ôm trăng mượn trường sinh
Biết thôi mình lại với mình
Vang thừa đành gửi chút tình bi thương!
Tô hỏi khách biết chăng trăng nước ?
Nước có trôi nhưng thật không đi !
Trăng dù tròn khuyết từng khi,
Thủy chung cũng vẫn suy vi chút nào
Lấy biến đổi thấp cao mà xét
Thì cuộc đời chớp mắt cũng y
Lấy không biên đổi mà suy
Ta cùng vạn vật có gì mất đâu ?
Vả trong khoảng trời sâu đất rộng
Mọi vật đều có đấng chủ trương.
Nếu không phải của ta chăng ?
Tơ hào ta cũng thưa rằng ta không .
Chỉ gió mát trên sông hây hẩy
Chỉ trăng trong giữa dẫy non cao.
Tai nghe thành tiếng tiêu tao
Mắt trông thành sắc thành màu vui tươi
Lấy ai cấm ? Dùng thời chẳng hết
Kho trời cho không xiết bao la
Cũng là sở thích chúng ta
Vẫy vùng trăng gió mới là thần tiên
Khách hớn hở tay liền rửa chén
Rót rượu thêm, đồ nhắm không còn
Nhìn vào mâm bát ngổn ngang
Gối nhau quên cả phương Ðông sáng rồi

Chiều 24 tháng 5 năm 1985





***
*