bài I

Ngày xưa có đôi vợ chồng nghèo sinh được hai mụn con, đứa con trai mười một tuổi, đứa sau là gái lên sáu tuổi. Mỗi lần hai vợ chồng đi làm đồng hay đi đâu vắng, thường hay để hai anh em ở nhà chơi với nhau.
Một hôm trước khi đi làm, người mẹ trao cho thằng anh một cây mía bảo:
- Con ở nhà chặt mía cho em ăn, đừng để em khóc, kẻo cha về đánh chết nghe không?
Thằng anh vâng lời mẹ, cầm cây mía cất đi, đợi khi nào em khóc thì đem mía ra dỗ.
Mẹ đi rồi, người anh dẫn em ra sân, cùng em chồng đá bẻ cây làm nhà cửa chơi với bè bạn quanh xóm.
Chơi chán, anh đưa em vào nhà rồi tìm dao chặt mía, tìm mãi cũng không thấy con dao nào khác con dao cùn mà mẹ vất ở xó bếp.
Người em đợi mãi không thấy mía đâu thì bật khóc. Người anh nhớ lời mẹ vội vàng chạy lại dỗ em, rồi quýnh quáng lấy dao để chặt mía cho em, không ngờ con dao vừa giơ lên thì sút cán, lưỡi văng vào đầu em.
Cô bé thét lên một tiếng rồi ngã xuống bất tỉnh nhân sự, máu chảy lênh láng cả một vạt đất. Thấy thế thằng anh rất sợ, nghĩ thầm:
- Tội ta to lắm, thế nào cha về cha cũng đánh chết!

Thế rồi thằng anh bỏ em nằm sóng sượt ở giữa nhà mà trốn đi.
Cậu bé đi mãi đi mãi, trên bước đường lưu lạc nó làm cho nhà người này ít lâu, lại bỏ đi làm cho người khác.
Trong hơn mười lăm năm, nó không biết mình đã đi qua những xứ nào, và làm cho bao nhiêu nhà.
Cho đến lần cuối cùng, chàng ta cảm thấy mình cần phải dừng chân và thèm muốn một mái ấm gia đình.
Thế là chàng chí thú làm ăn và được một người đánh cá ở Bình Định nhận làm con nuôi.
Từ đó chàng làm nghề chài lưới phụ giúp cha mẹ nuôi của mình, ngày qua tháng lại, chàng ra khơi cùng cha nuôi. Những ngày biển động thì ở nhà phụ vá lưới với người mẹ.
Cuộc sống êm đềm trôi đi, chàng quên cả cha mẹ ruột của mình, không một lần có ý nghĩ trở lại quê xưa.
Trời sinh ra con người, và khi lớn lên thì trai có vợ, con gái có chồng. Chàng cũng không thoát khỏi qui luật đó. Do vậy mà ít lâu sau, chàng kết duyên cùng với một người gái trong làng chài ấy.

Vợ chàng cũng thạo nghề đan lưới. Và mỗi khi thuyền của chồng về bãi, nàng lại nhận lấy phần cá của chồng đem ra chợ bán.
Sau hai năm, vợ chồng chàng có được mụn con, hai vợ chồng chàng cảm thấy sung sướng vô hạn, đứa con luôn theo mẹ ra bãi để đón cha mình. Gia đình ba người ấy luôn đầy ắp tiếng cười vui vẻ.
Một hôm, biển động, người chồng nghỉ đi biển, ở nhà vá lưới. Cơm trưa xong, người vợ xõa tóc nhờ chồng bắt chấy, đứa con chơi trước bãi cát đầu hiên nhà.
Chồng âu yếm vạch tóc vợ, chợt thấy vợ có một cái sẹo bằng đồng tiền phía trên tai bên phải, chàng lấy làm ngạc nhiên vì bấy lâu nay mái tóc đen của vợ đã hữu ý che kín cái sẹo không cho ai thấy, ngay cả chàng cũng thế.
Người chồng thấy lạ quá, liền quay xuống hỏi vợ:
- Mình có thể cho tôi biết vì sao lại có cái sẹo bên tai này không?
Người vợ vui vẻ kể liền:
- Được chứ! Ngày đó cách đây hơn hai mươi năm, tôi mới bằng tí tuổi đầu không biết gì đâu. Anh ruột tôi chặt mía, chẳng may mũi dao vuột khỏi cán bay vào đầu tôi, mũi dao thật oan nghiệt làm anh em phải chia lìa...
Người chồng hỏi dồn:
- Vì sao lại chia lìa anh em?
Người vợ xót xa kể tiếp:
- Anh tôi sợ quá khi thấy máu và tưởng tôi chết rồi nên vội vàng bỏ nhà trốn biệt tích. Từ ấy đến nay không có tin tức gì của anh ấy nữa.
Người chồng tái mặt hỏi tiếp:
- Thế còn mình lúc ấy ra làm sao? Ai biết mà cứu?

Người vợ ngã đầu vào lòng chồng kể tiếp:
- Lúc tôi ngất đi được hàng xóm sang cứu chữa, nhưng mãi đến khi cha mẹ tôi về thì mới chạy đi tìm thầy thuốc. May làm sao tôi vẫn còn sống để nhìn lại cha mẹ của mình, nhưng tôi lại mất người anh ruột, vì anh ấy sợ quá bỏ trốn. Cha mẹ tôi có ý đi tìm, nhưng tuyệt không có tin gì. Rồi cha mẹ tôi thương con quá sinh bệnh và qua đời.
Nghe vợ kể xong, người chồng thẫn thờ đau buồn vì biết mình lấy nhầm phải người em ruột.
Lòng chàng càng bị vò xé hơn khi hay tin cha mẹ qua đời , nhưng người chồng vẫn cố ngăn cảm xúc của mình, gói kín sự bí mật đau lòng đó lại, không hề hé ra cho vợ biết.
Qua mấy ngày sau, trời yên biển lặng, nhưng trong lòng người chồng thì dậy sóng. Biết không thể nào chuộc lỗi được nữa rồi, chàng giã từ vợ con, chở lưới ra biển đánh cá và quyết ra đi không bao giờ trở lại nữa.
Người vợ trông chồng mòn mỏi mà vẫn không thấy chồng về, chẳng biết nguyên nhân là do đâu...

Lòng cứ thắc mắc là tại sao khi đánh cá xong, giữa lúc đêm tối, ai nấy đều cho thuyền trở về đất liền, thì chồng mình lại dong buồm ra đi biền biệt, mà chồng mình lại là người chồng chí thú làm ăn và rất thương mến vợ con. Thật là khó hiểu?!
Mỗi chiều nàng thường bồng con trèo lên hòn núi ở cửa biển, mắt đăm đăm nhìn về phía chân trời mù mịt để tìm bóng dáng thân yêu của chồng.
Ba tuần trăng trôi qua, rồi sáu, rồi chín tuần trăng qua nữa... Tuy nước mắt bấy giờ đã khô kiệt, nhưng người đàn bà vẫn không quên trèo lên núi trông chồng, song vẫn không hề thấy chút tăm hơi.
Cái hình bóng ấy thành ra quen thuộc đối với dân làng trong vùng, cứ nhìn lên là thấy hình bóng người mẹ bế con nhìn về phương xa. Về sau cả hai mẹ con đều hóa đá, vĩnh viễn nằm lại ở đó.
Hòn đá ấy ngày nay vẫn còn trên đỉnh núi ở bên cửa biển Đề Gi, thuộc huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định. Người ta gọi là đá trông chồng, hay là Hòn Vọng Phu.

HungLan Books

Chuyện II

Ngày xưa, ở thị trấn Kinh Bắc có một người đàn bà goá chồng từ sớm, ngày ngày đi mò cua, bắt ốc để nuôi hai con, một trai, một gái. Trong khi mẹ chúng ra đồng, Tô Văn, đứa con trai độ mười tuổi và Tô Thị, con gái chừng tám tuổi, ở nhà tha hồ đùa nghịch với nhau, không ai kiềm chế nổi.

Một hôm, Tô Văn chơi ném đá, rồi không biết thế nào ném trúng ngay vào giữa đầu em. Tô Thị ngã vật xuống đất chết ngất đi, máu ra lênh láng. Tô Văn thấy thế sợ quá, chạy thẳng một mạch ra đường không còn dám ngoái cổ lại.

May sao, sau khi xảy ra tai nạn, một bà hàng xóm biết chuyện chạy sang cứu Tô Thị cầm được máu. Ðến khi người mẹ trở về thì con gái đã ngồi dậy được.

Nhưng còn Tô Văn thì biệt tăm, ngày một ngày hai cũng không thấy trở về, tìm khắp nơi mà không thấy. Người mẹ nhớ con trai, buồn phiền ngày một héo hon, chẳng bao lâu ốm nặng rồi qua đời, bỏ lại Tô Thị một mình. Ðứa con gái nhỏ được hai vợ chồng người láng giềng nhận đem về nuôi. Sau đó ít lâu, họ dời lên xứ Lạng để làm ăn nên đem Tô Thị đi theo.

Lớn lên, Tô Thị xinh đẹp lại nết na, siêng năng, nên rất được nhiều người để ý. Dành dụm được ít vốn, nàng xin phép bố mẹ cho nàng được mở một cửa hàng buôn bán, hai vợ chồng người hàng xóm thấy con mình đã trưởng thành nên đều ưng thuận. Học được nghề làm nem từ bố mẹ, Tô Thị liền mở cửa hàng nem ở hàng Cưa tại chợ Kỳ Lừa. Nàng làm nem rất khéo. Cửa hàng của nàng mỗi ngày một đông khách. Người ta đến thưởng thức nem ngon, nhưng cũng có người vừa thích nem lại vừa yêu bóng yêu gió nàng. Chiều khách thì thật là khéo chiều, nhưng nàng rất đứng đắn làm cho mọi người càng thêm vị nể.

Thấm thoát Tô Thị đã hai mươi tuổi. Tuy có nhiều mối manh, nhưng nàng chưa thuận nơi nào.

Một hôm, có một thanh niên tuổi ngoài hai mươi vẻ ngoài tuấn tú, đem thuốc Bắc từ Cao Bằng về Lạng Sơn bán. Nghe nói ở Hàng Cưa tại Kỳ Lừa có hàng nem ngon lại có chỗ cho trọ rộng rãi, chàng thanh niên liền tìm đến. Chàng thấy nem quả thật là ngon và cô bán hàng cũng thật tươi giòn. Biết cửa hàng một hai lần rồi cứ mỗi lần mang thuốc về Lạng Sơn bán, chàng lại đến hàng nem. Chàng thanh niên và Tô Thị trở nên thân thiết, trước còn mến nhau sau yêu nhau. Hai người lấy nhau được hơn một năm thì Tô Thị có mang sinh được một gái. Hai người yêu nhau rất mực. Lại thêm mụn con mối tình càng khăng khít.

Một hôm người chồng về nhà, thấy vợ đang gội đầu ở ngoài hè. Anh bế con ngồi trên bậc cửa xem vợ gội đầu, kể đôi câu chuyện vặt cho vợ nghe. Chợt nhận thấy đầu vợ có cái sẹo to, anh nói:

- Ðầu em có cái sẹo to, thế mà bây giờ anh mới biết.

- Bây giờ anh mới biết à? Anh cho là xấu phải không? - Tô Thị hỏi.

- Có xấu gì đâu! Tóc che, có ai mà biết ! Em đau nhọt hay sao mà lại có cái sẹo to thế ?

Thấy chồng hỏi một cách vui vẻ, nhân vui câu chuyện. Tô Thị mới kể tỉ mỉ cho chồng nghe những gì xảy ra hồi còn bé. Trấn Kinh Bắc, nơi quê cũ, người anh đi mất tích, mẹ chết, theo vợ chồng người chủ quán lên xứ Lạng, rồi ở luôn ở đấy cho đến bây giờ. Câu chuyện càng đi sâu, người chồng càng lộ vẻ buồn.

Biết bao đau thương buồn thảm. Chàng tự nhủ thầm : "Sao mình không là một kẻ khác mà lại là Tô Văn. Thôi mình đã lấy lầm em ruột rồị" Chàng hồi nhớ lại những ngày xa xăm, cái ngày chàng đã lỡ tay ném đá vào đầu em, tưởng em chết nên đã đi lang thang không dám trở về nhà, rồi được một người buôn thuốc bắc đem về nuôi ở Trùng Khánh, thuộc tỉnh Cao Bằng. Lớn lên, Văn theo họ bố nuôi là Lý. Chàng thường đem hàng xuống Lạng Sơn bán và chỉ ở đây một vài ngày là hết hàng. Ngoài con đường Lạng Sơn - Cao Bằng - Lạng Sơn chàng cũng không đi đến đâu cả. Hơn mười năm qua, chàng yên trí gia đình ở miền xuôi chắc không còn một ai nữa, quê cũ đối với chàng bây giờ như trong sương mù, không còn nghĩ về đó làm gì.

Văn nghĩ ngợi, rầu rĩ, nhưng Tô Thị mải chải đầu, quấn tóc, không để ý đến. Nàng vẫn vui vẻ, hồn nhiên, không biết chồng mình đang ở những phút buồn phiền ghê gớm. Thấy Tô Thị ngây thơ, vui vẻ như thế. Tô Văn càng không muốn cho nàng biết sự thực. Ai lại để cho một người em gái mình còn non trẻ như thế kia biết được một vụ loạn luân như thế bao giờ! Một việc loạn hôn không do ý hai người định, nhưng chàng quyết tâm giải quyết cho xong. Thôi hay lại đi biệt chuyến nữa, em gái mình trẻ trung, xinh đẹp dường ấy, làm gì chả lấy được một người chồng khác. Văn nghĩ thế, rồi anh tìm cách để đi.

Giữa lúc tâm trạng Văn như thế thì có việc bắt lính thú. Anh xin đăng lính, không bàn với vợ nửa lời. Mãi đến lúc sắp lên đường, anh mới nói với vợ:

- Anh đã đăng lính rồi, em ạ! Sớm mai lên đường. Ði chuyến này ba năm, có khi sáu năm mới về và cũng có khi lâu hơn. Em ở nhà nuôi con, còn về phần em, em cứ định liệu.

Tô Thị nghe chồng nói như sét đánh ngang tai, không hiểu sao đang sống yên vui với nhau mà chồng mình lại bỏ đi một cách quái gở như thế. Nàng khóc ấm ức, khóc hoài, khóc mãi không nói nửa lời. Còn Văn chỉ những bứt rứt âm thầm cho việc mình đi như vậy là giải thoát.

Từ ngày chồng đi rồi. Tô Thị chẳng thiết gì đến việc bán hàng, ngày ngày nàng bế con lên chùa Tam Thanh cầu cho chồng đi được bình yên, chóng đến ngày về lại cùng nhau sum họp. Nhưng ba năm qua, bốn năm qua, nàng cũng chẳng thấy chồng về. Có mấy kẻ cho là chồng nàng chết, muốn hỏi nàng về làm vợ, nhưng nàng nhất định chối từ. Có một tên kỳ hào có tiếng hống hách trong vùng muốn hỏi nàng làm vợ kế. Hắn có thế lực và rất tàn nhẫn. Nàng thương con còn thơ dại không dám chối từ ngay, sợ rước vạ vào thân chỉ tìm cách khất lần. Nhưng khất lần mãi cũng không được, nên cuối cùng nàng hẹn với lão một kỳ hạn, để sau này tìm mưu kế khác. " Biết đâu đến ngày ấy chồng mình lại chả về!" Nàng nghĩ thế. Rồi kỳ hạn cũng hết, nàng trông đợi chồng đến đỏ con mắt mà vẫn không thấy về cho. Nàng ôm con lên Chùa Tam Thanh kêu cầu. Hôm ấy, trời bỗng nổi cơn giông. Nàng nhớ chồng, thương thân, bế con ra ngoài chùa, trèo lên một mỏm đá cao chót vót nhìn về hướng chồng đi. Mây đen kéo đầy trời. Gió rít lên từng hồi qua khe đá. Mưa như trút nước. Chớp loé khắp núi. Nàng vẫn bế con đứng trơ trơ, đăm đăm nhìn về hướng chồng đi. Toàn thân quả núi rung chuyển dưới những luồng sét dọc ngang. Mưa mỗi lúc một lớn. Tô Thị vẫn bế con đứng trơ trơ trên mỏm đá cao chót vót.

Sáng hôm sau, mưa tạnh, gió yên, mặt trời toả ánh sáng xuống núi rừng. Rất nhiều người dân xung quanh khi nhìn lên đỉnh núi thì đã thấy nàng Tô Thị bế con đã hóa đá từ bao giờ. Ngày nay hòn đá ấy vẫn còn ở tỉnh Lạng Sơn, gây cho khách tham quan nhiều nỗi vấn vương khi nhớ lại câu chuyện truyền kỳ éo le của một thời. Vẫn còn đó câu ca dao xưa :

Ðồng Ðăng có phố Kỳ Lừa
Có nàng Tô Thị, có chùa Tam Thanh.