DƯƠNG GIA CỐC ĐẾN VỚI BÀI THƠ HAY

MUỐI RONG

Như thành lệ
mới tinh mơ
tiếng rao muối trắng đã qua ngõ mình

Ơi người đem biển kết tinh
bán cho người bớt nhạt tình

Người ơi !

Có thêm xin chút gió khơi
cho nơi bức bối, cho vơi nhọc nhằn

Dặn em
mua muối mua dần
Để
ta với biển
thêm lần lại qua.

16-8-2002
BÙI HUY PHÁC

Bài thơ mở đầu với những cơ sự ngỡ chừng dễ làm nản lòng người :

Như thành lệ

Nhưng rồi một hình tượng lạ khẽ lay động ta. Cái hạt muối nhỏ nhoi ấy là gì vậy ? Chiếc xe đạp của người bán muối rong cà tàng không thua gì chủ nhân xộc xệch của nó lại có thể cùng nhau cõng trên lưng mình một vật thể hung vĩ nhường kia :

Ơi người đem biển kết tinh

Văn chương đã từng mách bảo : qua giọt nước thấy biển cả. Tác giả này đã đem đến cho thơ một hình tượng mới khác, thật là lột tả thuần túy bản chất một sản phẩm tiểu thủ công nghiệp, nhưng cũng thật là hồn cốt và nhiều hàm ẩn về hạt muối : biển kết tinh. Biển từ đây đã nằm gọn trong lòng muối. Hạt muối giờ không chỉ còn là để giải bài mặn nhạt trong bếp núc, hoặc lớn hơn sẽ là “bánh mì” của ngành công nghiệp. Nó cất lên tiếng gọi Người ơi ! làm đậm lại những nhạt phai. Còn người bán muối rong kiếm sống lần hồi kia có nhận ra việc mình làm lại mang them một thiên chức thiêng liêng đến thế ?

… bán cho người bớt nhạt tình
Người ơi !

Một thong điệp mới phát đi từ muối tưởng cũng đã là đủ. Nhưng cứ thấy hụt hẫng nếu ngay lúc này dừng lại. Cứ tạm yên tâm vì bài lục bát tám câu, thấy hãy còn một khổ tiếp bốn câu. Chữ nghĩa trên giấy trắng mực đen làm ta chững lại bởi cái rẽ ngoặt đột nhiên , do tác giả dựng lên một hoạt cảnh khác, thoạt tưởng lạc dòng. Nó bảo ta đọc them lần nữa. Bên cạnh hệ lụy của thị trường là nhạt tình ( có muối tới ngõ hầu có thể làm bớt nhạt ) thì một hoạt động xương sống của thị trường mà người ta quan tâm là việc bán mua, giờ đây nó diễn ra như thế nào ? Có cò kè them bớt, có mua tranh bán cướp, mua gian bán lậu, có xỉa xói lăng loàn. Hỡi người lương thiện ngơ ngẩn kia ơi ! Khi chợ mới mở hàng, anh đừng lớ xớ. Chưa kịp biết có mua gì hay chỉ ngó nghiêng thôi, có khi anh đã là kẻ tội đồ ám quẻ, đủ lãnh hậu quả khôn lường.

Nhưng thật thú vị và mát lòng, hoạt cảnh này làm sống lại giữa phố phường cái âm hưởng của chợ quê xưa qua ứng xử giữa người bán người mua. Nơi đó xa trông thì cũng thấy tay qua tay lại, nâng lên đặt xuống, nhưng tuyệt nhiên không phải đám rối của sự tranh giành. Tới gần để thấy rõ hơn thì, cái đùn đẩy đáng yêu đẹp đẽ lạ lùng : hóa ra họ nhường nhau, bắt nhau nhận, họ them cho nhau ngọn rau, quả khế, con cua…Ra chợ, nó là hàng hóa đấy. Nhưng lại cũng có thể được xem là cây nhà lá vườn đấy thôi mà.

Tinh mơ hôm nay nhà thơ không ra mặt mua, chỉ lấp ló ngó chừng. Dường như biết chắc người bán này rồi sẽ tự bốc thêm một dúm nữa cho nhà mình đây. Bởi cái dáng ấy đích thị là người tự sản tự tiêu “cây nhà lá vườn”, có thể từ đồng muối Hải Hậu lên, chưa phôi pha cái lòng dạ xởi lởi của kẻ bán ở chợ quê xưa. Chao ôi, cả hai yến muối trên xe, bán hết hỏi được mấy đồng ? Bạn bè thành phố, cánh làm ăn họ đãi đằng nhau, bữa nhậu mặn mà, nửa tấn muối là cái gì. Không thể lấy them một hạt nắng chắt chiu nào của người ta được. “Ngưng mà” lại cứ đòi cho bằng được, thì…đây chỉ muốn bắn tin ra :

Có thêm, xin chút gió khơi

Cái của không mất tiền mua thật ấy, nhưng nó cần biết bao để cho nơi bức bối cho vơi nhọc nhằn của cả người mua người bán. Vậy là đã đủ mãn nguyện rồi. Một nhu cầu khiêm nhường và thật biết điều. Ôi cái tình cảnh và tấm lòng của họ đến thế thì thôi. Đã thế đến cái thứ “rẻ ối ra”, tiền mua mỗi lần không cần nhiều hơn tiền một lần bơm xe đạp, mà còn :

Dặn em
mua muối mua dần

thì quả thật, dù nghèo mấy ta cũng không tin nhà thơ là một người keo xẻn quá, mà có thể tin đó thật là một nỗi khát khao đơn sơ thuần khiết :

Để ta với biển
thêm lần lại qua

Hạt muối nhỏ nhoi. Bài thơ ngắn ngủi. Cái tình thì sâu. Cái tâm thì nặng.

DGC