( ? - 1802 )

Nam nhi hồ thỉ mấy ai bằng
Nữ tướng tang bồng chí dọc ngang
Đánh trống xua quân vào trận địa
Múa gươm thúc tướng vượt quan san
Trinh Nương voi trắng truy Ngô tặc
Trưng Nữ cờ vàng đuổi Hán gian
Khinh mạn kẻ thù khi bị bắt**
Pháp trường lẫm liệt nước cờ tàn***..!!

NGUYỄN MINH THANH cẩn tác

* NữTướng: người huyện Bình Khê,Bình Định, con ô.Bùi Đắc Chí, gọi Bùi Đắc Tuyên, quyền thần Tây Sơn là chú, gọi bà Bùi thị Nhạn, mẹ vua Cảnh Thịnh là cô.Chồng NữTướng là danh tướng Trần Quang Diệu nhà Tây Sơn.Con gái duy nhứt của Ô.Bà là Trần Bích Xuân.Cả nhà Bà đều bị Nguyễn Ánh hành hình cực kỳ dã man.Chồng Bà bị lột da.Hai mẹ con Bà bị voi giày..!!!

**Khi nghe Bà bị bắt, Nguyễn Ánh sai người đem đến trước mặt, đắc chí hỏi: Ta và Nguyễn Huệ ai hơn? Bà trả lời: Chúa công ta; tay kiếm tay cờ mà làm nên sự nghiệp. Trong khi nhà người đi cầu viện ngoại bang, hết Xiêm đến Tàu làm tan nát cả sơn hà, cùng đều bị chúa công ta đánh cho không còn manh giáp. Đem so với Chúa công ta, nhà ngươi chẳng qua là ao trời nước vũng. Ánh hậm hực: Ngươi có tài sao không giữ nỗi ngai vàng cho Cảnh Thịnh? Bà đáp: Nếu có một nữ tướng như ta nữa thì cửa Nhật Lệ không để lạnh. Nhà ngươi khó mà đặt chân được tới đất Bắc hà…
***Giáo sĩ De la Bissachère kể lại trong cuốn ký sự "Relation sur le Tonkin et la Cochinchine" xuất bản năm 1802, mô tả cái chết của Nữ Tướng như sau:Bùi Thị Xuân không đổi sắc, tiến đến trước con voi như chọc tức nó. Mấy võ quan ra lệnh bắt bà quỳ xuống. Bà cứ thản nhiên tiến bước. Voi lùi lại. Lính cầm dáo thọc vào đùi voi, con vật đau xông lên giương vòi quắp lấy bà, tung lên trời. Bùi Thị Xuân tắt thở rồi chúng lấy dao cắt lấy tim gan và thịt ở cánh tay, chia nhau ăn sống, ý chừng muốn được dũng mãnh như bà.( dã man & ghê quá!!!! )

Trong tràng thi BÙI PHU NHÂN CA ,danh sĩ Nguyễn Trọng Trì (1853 - 1922) có câu như:

BÙI PHU NHÂN CA

Xuân hàn lãnh khí như tiễn đao
Xuân phong xuy huyết nhiễm chinh bào
Hoàng hôn thành dốc bi già động
Hữu nhân diện tỷ phù dung kiều
Phu cổ trợ chiến Lương Hồng Ngọc
Mộc Lan tòng quân Hoàng Hà khúc
Thùy ngôn cân quắc bất như nhân?
Dĩ cố phương kim tam đỉnh túc.

NGUYỄN TRỌNG TRÌ

BÙI PHU NHÂN CA

Múa gươm lãnh khí ào ào
Gió đưa sương máu đẫm màu chiến y
Tù Và tiễn bóng chiều đi
Phù dung nữ tướng chẳng vì núng nao
Đánh trống Hồng Ngọc khác nào
Mộc Lan giữa chốn binh đao Hoàng Hà
Dám ai khinh thị đàn bà?
Vững vàng chân vạc lọ là đàn ông.

NGUYỄN MINH THANH phóng dịch

Ngoài ra còn có bài thơ ca ngợi Nữ Tướng, không rõ tên tác gĩa:

BÙI NỮ TƯỚNG

Vận nước đang xoay chuyển
Quần thoa cũng vẫy vùng
Liều thân lo cứu chúa
Công trận quyết thay chồng
Khẳng khái khi lâm nạn!
Kiên trinh lúc khốn cùng
Ngàn thu gương nữ liệt
Gương sáng hãy soi chung.

( KHUYẾT DANH )
GA, 27 - 9 - 09, NMT