QUYỂN HAI MƯƠI SÁU

THÀNH LẬP LIÊN BANG ÐÔNG DƯƠNG

Pháp muốn chia Ðông Dương từng mảnh
Việc đầu tiên là đến Trung Hoa
Thiên Tân ký kết nghị hòa(1884)
Bắt tay Trung Quốc, buộc ta hết đường

Rồi quay sang Cao Miên dụ dỗ
Bảo nước này nên phải nghe theo
Ðông Dương liên kết lợi nhiều
Pháp quốc bảo trợ nên vào liên bang


Norodom nghe Tây bày chước
Ký vào tờ hiệp ước Kim Biên(1884)
Từ đây đất nước Cao Miên
Do tay người Pháp nắm quyền quốc gia

Qua Ai Lao đặt tòa lãnh sự
Cử Pavie đại sứ lên đường(1887)
Oumkham Vạn Tượng quốc vương
Nghe lời đại sứ đất nhường cho Tây

Kể từ đây, Ðông Dương thuộc Pháp
Chúng đem quân trấn áp khắp vùng
Ðầm lầy, sơn cốc lục sùng
Ra tay vơ vét vô cùng dã man

Cái “Liên Bang Ðông Dương”thuộc Pháp
Là ý đồ đã được thực dân
Aạm mưu thôn tính lần lần
Cướp quyền, giành đất, tranh phần giử dân

Không che mắt được dân trong nước
Là những người hiểu được nỗi đau
Chung tiền, góp sức cùng nhau
Khắp nơi hưởng ứng phong trào Văn Thân

Giết giáo dân muôn phần tàn bạo
Bởi vài người có đạo làm sai
Nên dân hận bọn theo Tây
Cam lòng cho lũ cướp này chỉ huy

ƠƯ Nam, Ngãi cũng như Bình Ðịnh
Ðội nghĩa binh chận đánh giáo dân
Giết ngay linh mục Dupont
Porier, chung với Guégran tử hình

Nhiều tín đồ phải đành lánh nạn
Bị giết oan hai vạn giáo dân
Bên Lương, bên Giáo tranh phân
Nồi da xáo thịt vô ngần đau thương

Người thủ lợi là phường xâm lươc
Ðào hố sâu ngăn bước hai bèn
Nhân dân nào sống được yên
Aạm mưu nham hiểm, ngày thêm rõ ràng

HÀM NGHI HOÀNG ÐẾ ( 1884-1888)

Vua Kiến Phúc ,năm Thân tạ thế(1884)
Ðưa Ưng Lịch vào thế ngôi vua
Hàm Nghi niên hiệu bây giờ
Tân quân quá trẻ , mới vừa mười ba

Giặc bung ra ngoại ô Hà Nội
Chuẩn bị cho quân đội viễn chinh
Harmand rời khỏi hành dinh
Cử viên trung tá chiếm thành Hải Dương(8/1883)

Nhận được tin Thuận An thất thủ(8/1883)
Quân Nam triều bối rối nhiều hơn
Bichot nhân thể đánh luôn
Ninh Bình thất thủ bỏ đồn trống trơn(1883)
Thành Sơn Tây chiến trường đẫm máu(12/1883)
Pháp ra quân trên sáu pháo thuyền
Trong thành Tán Lý Kế Viêm
Cũng Lưu Vĩnh Phúc giữ quyền điều binh

Hơn ba ngày giao tranh ác liệt
Trong nội thành cạn hết quân lương
Hơn nghìn quân sĩ tử thương
Kế Viêm hạ lệnh mở đường rút lui

Quân Mãn Thanh theo lời cầu viện
Ðã vượt biên tiến đến Bắc Ninh
Cùng ta chuẩn bị chiến tranh
Ðào hào , đắp lũy xây thành cao thêm

ƠƯ dưới quyền Millot thống lĩnh
Ðem lữ đoàn thiện chiến đưa sang
Trong tay hỏa lực dữ dằn
Trong vòng nửa tháng đánh tràn Thái Nguyên(1884)

Chiếm Bắc Ninh rồi liên tiếp tới
Hưng Hóa xong ,tiếp nối Tuyên Quang
Giặc đang hưng phấn nghênh ngang
Quân ta thế yếu vội vàng rút lui

Hoàng Kế Viêm biết thời cơ hết
Theo lệnh vua về Huế trần tình
Ðể vua hiểu rõ tình hình
Nhiều người thất thế ẩn danh vào rừng

Dù hòa ước Thiên Tân được ký
Quân Mãn Thanh há lẽ chùn chân
Giúp ta vẫn cứ đưa quân
Phục binh Bắc Lệ giết hơn chục người

Chính phủ Pháp cử ngay sứ giả
Phản kháng Tàu vì đã nuốt lời
Ðem quân đi đến các nơi
ƠƯ vùng biên giới Lào Kay,Cao Bằng

Dùng hải quân biểu dương lực lượng
Cho hành quân về hướng Ðài Loan
Báo cho Trung Quốc đầu hàng
Nếu không chúng sẽ đánh tràn Kê Lung

Mấy sư đoàn được dùng ứng chiến
Ðưa chiến thuyền từ vịnh Hạ Long
Dàn ngang một dãy thần công
Bắn tan dàn pháo Kê Lung trên bờ(8/1884)

ƠƯ Phuớc Châu bấy giờ hỗn loạn
Quân nhà Thanh dàn trận chiến thuyền
Bị ngay chiến hạm tuần duyên
Hải quân của Pháp bắn chìm hết trơn

Vùng Lạng Sơn giặc dồn ào ạt(8/1884)
Ðổ quân vào đánh bạt Nam Quan
Cháy nhà bên phía Ðồng Ðăng
Kỳ Lừa phố chợ tan hoang bấy giờ

Vùng biên giới mịt mờ lửa đạn
Phùng tử Tài phá tán Lạng Sơn(1885)
Cờ đen vây ở Tuyên Quang(11/1884)
Giặc Tây đem lính Lê dương tiểu trừ

Việc Hàm Nghi lên ngôi Hoàng Ðế(2/8/1884)
Lễ, không trình khâm sứ của Tây
Millot thống tướng liền sai
Gởi Tham mưu trưởng đến ngay Nam Triều

Buộc triều đình tuân theo cổ lệ
Tổ chức ngay một lễ đăng quang
Sứ thần bên Pháp cử sang
Dành quyền tuyên bố phong vương cho người

De Courcy đi ngay đến Huế
Y muốn vào ở cửa Ngọ Môn
Quan ta nhất định không nhường
Vì nhục quốc thể tổn thương triều đình

De Courcy tức mình ra lệnh
Buộc triều thần phải đến vấn an
Cho mời tất cả các quan
Sang tòa Khâm sứ để bàn việc dân(1885)

Các đình thần vô vàn phẫn nộ
Trước ý đồ của lũ giặc Tây
Dụ Tôn Thất Thuyết qua đây
Nhân cơ hội đó bắt ngay ông này

Tôn Thất Thuyết là tay dũng lược
Vị đại thần tính trước nguy cơ
Nên ông hạ lệnh bấy giờ
Phải cho chuẩn bị dự trù động quân


KINH ÐÔ THẤT THỦ

Ngày hai ba tháng Năm Ất Dậu(5/7/1885)
Lúc canh tư hỏa pháo dậy trời
Ấy giờ phát lệnh khắp nơi
Tấn công nhất loạt đánh loài ngoại xâm

Thuyết chia quân ra làm hai mặt
Vượt sông Hương vây chặt Tòa Khâm
Ðây là đầu nảo Pháp quân
Giao Tôn Thất Lễ diệt tan tức thì(1885)

Mặt thứ nhì do Trần Xuân Soạn
Ðồn Mang Cá thanh toán thật nhanh
Giặc Tây bị đánh thình lình
Xuống hầm trú ẩn qua đêm kinh hoàng

Lính Lê dương từ đồn Mang Cá
Chia ra làm hai ngã tiến binh
Mặt sau đánh cửa Hòa Bình
Bên hông công hãm cửa thành Ðông Ba



Chiếm thượng thành tiến qua Lục Bộ
Từ Thượng Tứ đánh tới Ngọ Môn
Dân binh hỗn loạn kinh hồn
Giặc Tây đốt phá chẳng còn lại chi

Từ Tịnh Tâm ngó về Thượng Tứ
Cờ tam tài phất gió tung bay
Tin đưa thất thủ kỳ đài
Vào lúc đúng ngọ trưa ngày hai ba

Giặc phá nhà cướp đi của cải
Ðốt Chợ Mới rồi trại Tuyển Phong
Ðốt khu Long Võ Bộ Công
Vào ngay chính điện tấn công Kiền Thành

Phía hữu ngạn Nam binh rút chạy
Vượt qua sông bám lấy Kim Long
Giặc đang ở thế thượng phong
Ðem thêm hỏa pháo phản công Nam Triều

AÔt tiếng kệu lương dân vô tội
Súng của Tây vang dội đì đùng
Kinh đô lửa cháy hãi hùng
Dòng người tháo chạy đạp chồng lên nhau

Người có tiền cũng như kẻ khổ
Chạy rần rần tìm chỗ chui ra
Người thì theo cửa Ðông Ba
Người tuôn xuống ngã An Hòa thoát thân

Cửa Thượng Tứ địch quân chiếm mất
Dân lại ùa ra đất Chánh Tây
Leo thành bằng mấy thang giây
Sẩy tay rớt xuống nhiều người chết oan

Nỗi kinh hoàng biết đâu mà kể
Chung quanh mình toàn thấy xác ma
Bên đường kẻ khóc người la
Người thì mất mẹ, người cha chết rồi

Người với người tranh nhau tháo chạy
Hai bên đường nhà cháy ra tro
Qua khúc Gia Hội vạn đò
Dưới sông xác nổi lập lờ thảm thương

Ðò đưa qua bên làng Tiên Nộn
Dân chạy ùa đến huyện Phú Vang
An Truyền dân đã đầy tràn
Phú Lương, Mỹ Chánh tìm đàng lánh thân


VUA HÀM NGHI
LINH HỒN KHÁNG CHIẾN

Trong khi đó quan quân hộ giá
Vua Hàm Nghi và cả Tam cung
Cẩm Y loan giá theo cùng
Hai bên thị vệ nóng lòng phò vua


Qua cửa Hữu, qua vùng Kẻ Vạn
Ðoạn tùy tùng vừa đến Kim Long
Ông Tường được gọi vào trong
Lệnh bà Từ Dũ sai ông việc này

“Vào nhà Chung, gặp ngay Giám Mục
Nói với thầy hãy giúp cho ta
Rằng riêng ta muốn nghị hòa
Với quan Thống Tướng xem ra nên làm”

ƠƯ giữa đàng gặp nhằm sóng gió
Ðành hướng về Thiên Mụ dừng chân
Kinh đô mấy dặm xa dần
Tường cùng mấy kẻ lùi dần phía sau

Trước nỗi đau nhà tan cửa nát
Giặc hung tàn xã tắc lâm nguy
Bọn Tây chiếm hãm thành trì
Băng miền tếch dặm ra đi Sơn Phòng

Khi Tam Cung đến thôn Văn Xá
Thuyết theo đoàn ngự giá cùng đi
Gặp nhau trước ở Tràng Thi
Vội vàng tôi chúa kể chi nhọc nhằn

Bước gian nan xuôi đàng Quảng Trị
Ngày Hai bốn(24) tạm nghỉ nơi đây
Ðức Vua chiếu chỉ viết ngay
Thưa cùng Thái hậu nên quay trở về

Kẻo đường đi mịt mờ khe núi
Chốn rừng xanh lắm nỗi truân chiên
Chim kêu, vượn hú sóng duềnh
Hổ lang đón nẻo kề bên vệ đường

Nẻo Sơn Phòng mây vương trước mặt
Hận quân thù cửa nát nhà tan
Rừng già, gió chướng, sơn lam
Ðia dầu Mai Lĩnh, Mán Mường quy theo

Ngọn Ấu Sơn cheo leo vực thẳm
Ðêm càng khuya càng đẫm hơi sương
Bút ngà thảo dụ Cần Vương
Ra lời hiệu triệu chỉ đường dân hay

Dụ Sát Tả Bình Tây gởi đến
Cứ như lời theo lệnh Cần Vương
Sĩ phu khắp nước lên đường
Tới miền Hà Tĩnh phò Vương diệt thù


QUYỂN HAI MƯƠI BẢY

ÐỒNG KHÁNH HOÀNG ÐẾ (1885- 1888)

Ở kinh đô , Thọ Xuân nhiếp chính
Nguyễn Hữu Ðộ thân tín bên tay
Sau, mời Ưng Ky lên thay
Tân vương hội kiến định ngày tấn phong(19/9/1885)
Hiệu Ðồng Khánh, Chánh Mông hoàng tử
Là anh vua Kiến Phúc, Hàm Nghi
Thực quyền do Tướng Courcy
Toàn quyền, Khâm sứ chỉ huy xứ này

Viện ngân sách từ nay trong nước
Kể từ đây phụ thuộc người ta
Quỹ lương, bổng lộc phải qua
Lệnh bên Khâm sứ chi ra để dùng

Vua Ðồng Khánh hết lòng với Pháp
Nguyễn Hữu Ðộ cùng các tay chân
Triều đình việc nước lần lần
Rơi vào tay lũ gian thần theo Tây

Về tài chánh chẳng ai biết đuợc
Vì chính quyền lệ thuộc vào Tây
Thuế thu thương chính hằng ngày
Ngân sách, kế toán trong tay tụi này

Trấn Bình Ðài cắt đứt cho Pháp
Nấu súng đồng ra sáp đem đi
Mấy vùng đất Quảng lại chia
Làm khu nhượng địa giao về cho Tây

Cờ bảo hộ tung bay khắp chốn
Treo cả nơi công cộng vui chơi
Hội hè Tây đến lả lơi
Với đầm mặc váy cả cười vui chung

Nền văn hóa không cùng quan điểm
Việc khắc xung đã diễn nhiều nơi
Khen chê bút chiến mấy bài
Triều đình lụn bại, đất đai mất dần

Còn dân chúng đa phần thán oán
Theo Cần Vương thanh toán kẻ thù
Quảng Nam Chánh Sứ Văn Dư
Lê Ninh Hà Tĩnh diệt trừ Việt gian

Ðất Quảng Bình Cần Vương phò đế
Nguyễn Phạm Tuân thanh thế muôn phần
Văn Mao đánh phủ Thọ Xuân
Thân hào : Bình Ðịnh, Nguyễn Loan :Tam Kỳ

Cờ phò vua , Bắc kì nở rộ
Các cựu trào nhân đó nổi lên
Ðốc Thu, Ðốc SửƯng : Hưng Yên
Bắc Giang : Bá Phước, Thái Nguyên xưng hùng

Nguyễn Thiện Thuật trấn vùng duyên hải
Miền Hải Dương biên ải một phương
Bắc Ninh Ðồng Quế đường đường
Ngày đêm tập kích đối phương kinh hoàng

Chuyện Nam triều gian nan như thế
Dân thần kinh ở Huế gọi đùa
“Một nhà sinh được ba vua
Vua còn, vua mất, vua thua chạy dài”

ƠƯ trên ngai , Hàm Nghi hoàng đế
Là một vì trẻ tuổi khôn ngoan
Ðau lòng nước mất nhà tan
Tỗ quốc quằn quại vô vàn đau thương

Vua Hàm Nghi linh hồn kháng chiến
Người đã đi vào tận trái tim
Của muôn người Việt đang tìm
Một người lảnh đạo đứng lên diệt thù

Từ Sơn Phòng chiếu thư gởi tới
Hịch Cần Vương kể tội giặc Tây
Bôn ba góc biển chân mây
Cơm không kịp bửa, áo đầy bụi pha

Nguyễn Ðịnh Trình trốn ra đầu thú
Pháp sai đem thơ dụ đầu hàng
Mời Trương Quang Ngọc xuống đồn
Lập ra kế hoạch liệu đường bắt vua

Lúc nửa đêm khi vừa mới ngủ
Ngọc lẻn vào được chỗ ngự miên
Ðâm Tôn Thất Thiệp chết liền
Bắt vua , sai lính võng khiên giải về

Lũ giặc Pháp hả hê ra mặt
Ðiện về Tây báo bắt được vua
Giải ngài về tới kinh đô
Rồi tên Khâm sứ đưa thư trình bày

Vua Hàm Nghi thẳng tay từ chối
Chúng bèn cho đày ải đưa sang
Alger đất lạ ngút ngàn
Ðể người ở đó biệt giam bên ngoài

Ðường lưu đày hận thù vong quốc
Trời Alger đang bước vào xuân
Ðức ngài cảm thấy bâng khuâng
Ngậm ngùi vận , thần dân đang cần

Nhân được tin quốc vương bị bắt
Cả toàn dân sôi sục hờn căm
Hận thù lủ quái đang tâm
Bán vua cho giặc tìm đường tiến thân

Paul Bert được đưa sang thay thế
Với chiêu bài dụ để dân ta
Tự mình điều khiển quốc gia
Mà nền bảo hộ chỉ là giúp cho

Nền văn hóa tự do trao đổi
Cùng dân Nam lập mối ân tình
Với nhau chung sống hòa bình
Xây nền dân chủ giả hình giao thương

Lập Liên Bang Ðông Dương thuộc Pháp
Việt, Miên, Lào hợp tác với nhau
Pháp quốc chủ thể đứng đầu
Lãnh phần đại diện bang giao nước ngoài

Lừa thiên hạ chiêu bài bảo hộ
Pháp ra tay tráo trở dần dần
Thu quyền Kinh Lược Ðại Thần
Dùng tiền quyến rũ các quan Nam triều

Các sĩ phu vâng theo chiếu dụ
Phò Cần Vương đánh lũ tây dương
Tôn Thất Ðạm một tấm gương
Vị thân báo quốc danh thơm bấy giờ

Phan Ðình Phùng quan đô Ngự Sử
Vì đưa ra chứng cứ rõ ràng
Vạch ngay thâm ý Thuyết , Tường
Mưu toan phế lập lúc bàn giao ngôi

Thuyết và Tường bèn sai bỏ ngục
Phan đình Phùng ngay lúc giửa triều
Trước mặt tất cả bao nhiêu
Ðình thần khiếp vía , tuân theo Thuyết Tường

Ở Vũ Quang sau khi phóng thích(1893)
Ông mỡ đầu chiến dịch đánh Tây
Cần Vương phò tá đưa ngay
Hội quân kích tướng cho người tuyễn binh

Việc đầu tiên bắt ngay Quang Ngọc
Chém bêu đầu ở trước nhân dân
Tế cờ trong buổi ra quân
Chiếm ngay cứ địa Hương Sơn mấy vùng

Oạng Cao Thắng thành công chế súng
Dựa theo Tây chế đúng năm trăm
Ðiểu thương loại cỡ bảy lăm
Làm cho giặc Pháp kinh tâm phục thầm

Cuộc kháng chiến mười năm gian khổ
Nhưng nghĩa quân vẫn tỏ điềm nhiên
Ðánh Tây thất bát đảo điên
Làm cho Bảo Hộ ngày đêm nhức đầu

Hoàng Cao Khải mưu sâu chước quỷ
Dùng tình xưa lấy lý khuyên can
Xin mau quy thuận thực dân
Tiền tài phú quý vinh thân suốt đời

Quan ngự sử trả lời son sắt
“ Trước vì dân, vì nước, vì nhà
Bảo toàn thể diện quốc gia
Chí tôi đã quyết khó mà đổi thay”

Sống kham khổ chẳng may bệnh lỵ
Phan Ðình Phùng ngã quị nửa chừng(12/1895)
Ðau thay cho vị anh hùng
Một lòng yêu nước tận trung với đời

Kể từ ngày vua tôi bị bắt
Cho đến khi Lê Trực đầu hàng
Là lúc chủ lực Cần Vương
Bắt đầu tan rã chẳng còn như xưa

Giặc bèn đưa những tên phản quốc
Bọn Việt gian tàn độc theo Tây
Nguyễn Tuân, Cao Khải thẳng tay
Tha hồ sinh sát tù đày nghĩa quân

Sau khi diệt nghĩa quân Bãi Sậy
Giặc được đà đánh đuổi Xuân Ôn
Bùi Ðiền, Xuân Thưởng, Nguyễn Phương
Phạm Bành, Công Tráng bị dồn thế thua

Viên toàn quyền Bihourd sang thế
Chỉ mấy tháng lại để Constant
Richard nhiếp chính việc quan
Tạm thời hành xử chức năng toàn quyền

Bọn thực dân đã nhìn thấy trước
Cái tiềm năng của nước Việt Nam
Ðất đai màu mỡ vô vàn
Rừng vàng biễn bạc công nhân dể tìm

Chúng dự trù với nền công nghiệp
Sẽ khai thác liên tiếp nhiều năm
Tài nguyên , nhân lực trong dân
Sẽ là yếu tố dể dàng thành công

Vỉ than đá vùng Ðông Bắc Bộ
Từ Hòn Gai , Trà Cổ , Quảng Ninh
Trải dài mấy tỉnh chung quanh
Ðến vùng Yên Tử thành hình cánh cung

Hoàng Liên Sơn núi rừng trùng điệp
Có mỏ A Pa Tít - Cam Ðường
Rừng chè ở miệt Suối Giàng
Vô cùng hấp dẫn , Mận vàng SaPa

Rừng Trường Sơn chưa qua khai phá
Vùng Cam Ranh bãi cát bạt ngàn
Quế, hồi Quảng Ngãi, Quảng Nam
Thú rừng tê giác, hổ vằn Á Châu

Theo miền Ðông vào sâu Nam bộ
Ðất bazan nhiều chỗ phì nhiêu
Khoanh vùng đất đỏ còn nhiều
Các cây công nghiệp tưới tiêu dễ trồng

ƠƯ miền Tây đồng bằng bát ngát
Những cánh đồng lúa bạt chân mây
Lớn theo con nước từng ngày
Cá tôm lúc nhúc cả bầy trong bưng

Lũ thực dân nóng lòng muốn chiếm
Mộ dân phu đem đến khẩn hoang
Làm thêm hải cảng thông thương
Xây cầu, đắp lộ, lập đường hỏa xa

Cảng Hải Phòng rồi qua Ðà Nẵng
Chất đầy hàng vào thẳng miền Nam
Viễn dương những chuyến lên đàng
Tài nguyên gom lấy bán sang nước ngoài

Tụi thực dân trổ tài bóc lột
Mộ phu rồi đẩy tuốt đi xa
Cắt dây liên lạc quê nhà
Dễ bề chế ngự dân ta vâng lời

Chúng đánh đập giam cầm tra khảo
Ðối với người không chịu tuân theo
Tiền công rẻ mạt như bèo
Phu phen cơ cực lắm điều gian nan

ƠƯ Bắc Kỳ làm đường thiên lý
Cầu Hàm Rồng vài thép vắt ngang
Ðúc cầu Bình Lợi trong Nam
Trường Tiền ở Huế đã làm mấy năm

ƠƯ Bình Dương, Ðồng Xoài, Sông Bé
Mộ dân đen vào để khai hoang
Ðồn điền trăm mầu bạt ngàn
Cao su Nam Mỹ đem sang vùng này

Ðặt đường ray từ Nam ra Bắc
Vốn đầu tư khai thác tư nhân
Công thương kỹ nghệ lần lần
Tài nguyên thu vét chia phần cho nhau

Nền kinh tế bắt đầu phát triển
Một hạng người xuất hiện trong dân
Bỏ nghề lao động tay chân
Học làm thư ký thông ngôn cho người

Chữ quốc ngữ nhiều nơi theo học
Thay Hán văn khó nhọc hơn nhiều
Cần năm bảy tháng học theo
Ðọc ngay, viết được những điều phổ thông

Lúc bấy giờ, Pháp văn là chữ
Hái ra tiền quyến rũ người ta
Làm thông, làm ký, buột boa
Làm thuê cho Pháp hái ra bạc vàng

Lấy thực dụng chủ trương xâm lược
Ðem văn minh các nước phương Tây
Aạm thầm du nhập vào đây
Bằng nhiều thủ thuật qua tay cáo già

Vì văn hóa cũng là vũ khí
Thuyết phục người bởi ý canh tân
Ðề cao chủ nghĩa cá nhân
Làm cho một số xa dần Nho gia

Nghĩa quân thần xem ra thay đổi
Nhân sinh quan cũng đổi lung lay
Văn minh kỹ thuật đổi thay
Chạy theo vật chất sa tay vào tròng

Thực dân hóa ngay trong giáo dục
Thay đổi dần giáo dục gái trai
Giảm lần công việc chân tay
Máy móc ứng dụng để thay sức người

Trên vũ đài hô hào dân chủ
Dùng chiến tranh để giữ hòa bình
Lập thành quân đội viễn chinh
Thực chất xâm lược biến hình mà thôi

Dùng chiêu bài lừa ta bằng cách
Ðưa ra nhiều chính sách canh tân
Thực ra xâm lấn dần dần
Tóm thu của cải mang lần ra đi

Trong bối cảnh tứ bề rối rắm
Dân ba kỳ ta thán nhiều hơn
Phất cờ tụ nghĩa Văn Thân
Xích xiềng nô lệ vẫn đang nặng nề

QUYỂN HAI MƯƠI TÁM


THÀNH THÁI HOÀNG ÐẾ
( 1889- 1907)

Năm Mậu Tý(1888) dễ bề cai trị
Cơ Mật theo chỉ thị Tòa Khâm
Văn Cương cố ý dịch lầm
Phong cho hoàng tử Bảo Lân nắm quyền



Lễ đăng quan đầu năm Tân Sửu(1889)
Hiệu Thành Thái : hòang tử Bảo Lân
Hoàng bào đai ngọc tân quân
Duyệt qua sứ bộ, quần thần hai bên

Viện Cơ Mật nắm quyền quốc sự
Nhưng thực ra trú sứ của Tây
Nắm quyền quyết định trong tay
Viện kia là chỉ để bày cho vui

Mười tám năm trên ngôi hoàng đế
Vua ngẫm suy thời thế biết bao
Việc nhà, việc nước, việc dân
Chức vua có nghĩa : giam thân đời mình

Vua du hành để mong nhìn thấy
Cảnh nước nhà nát bấy ra sao
Ngấm ngầm tổ chức mưu cao
Lập ra kế hoạch đối đầu với Tây

Vua thường bày những trò quái đản
Ðánh lừa Tây cùng lũ tay sai
Giả điên, giả điếc, giả cười
Giả người ngốc nghếch coi đời bằng vung

Ở trong cung ngấm ngầm tổ chức
Lựa nữ binh cho tập kiếm cung
Tâp tành gian khổ vô cùng
Làm quân hậu bị đem dùng về sau

Súng đồng bỏ khi giao Tân Sở
Cho chuyển về để ở Lò Vôi
Nung ra đúc súng mà chơi
Nghi ngờ , Khâm sứ cho người dò la

Những dấu hiệu xem ra rõ nét
Vua Thành Thái cương quyết đổi thay
Bác lời Quan Sứ thẳng tay
Thượng Thư Bộ Lại, đuổi ngay ông này

Mưu của vua chẳng may bại lộ
Trương như Cuơng đi tố chuyện nầy
Levecque khâm sứ mới hay
Bàng hoàng chưa biết việc này tính sao

Khắp cả nước cao trào nổ dậy
Muôn vạn người đã thấy thực dân
Toàn là một lũ ác nhân
Kéo theo Ðề Thám xin làm nghĩa binh


ÐỀ THÁM - NGHĨA QUÂN YÊN THẾ

Hùm Yên Thế dụng binh du kích
Ðòn bất ngờ, đón địch sau lưng
Khiến cho giặc Pháp vô cùng
Hoang mang lo sợ khó lòng ngồi yên



Verlesco làm tay thuyết khách
Lên Yên Thế tìm cách nghị hòa
Thư đưa, Ðề Thám xem qua
Ông ta chấp thuận , quân ta đang còn

Lực lượng ta hiện đang yếu thế
Cần kiện toàn vị trí đóng quân
Muốn nhanh cần có thời gian
Ðể quân luyên tập vững vàng mới hay

Nếu đánh mãi lâu ngày lực cạn
Aắt phải cần tính toán điều nghiên
Tương quan giữa địch và mình
Tạm thời hòa hoãn dưỡng binh , bố phòng

Bọn giặc Pháp đem lòng tráo trở
Mới hai năm đã trổ mòi ra
Ðiều binh định đánh quân ta
Ý đồ của địch lộ ra nguyên hình

Chia hai đội, tách riêng chủ lực
Diệt chốt đồn, cắt đứt giao liên
Ðón đường phục kích triền miên
Lần này Pháp lại đòi xin giảng hòa

Mười năm rồi can qua, hưu chiến
Ông đã có điều kiện hưng binh
Chinh quy sắp xếp đội hình
Vạch ra chiến thuật giúp mình thành công

Ðánh Nghĩa Hưng cho người tổ chức
Cài quân vào khu vực Thăng Long
Bò ngay độc dược vào trong
Thức ăn của giặc , giết chung cả nghìn

Vụ đầu độc gây nên chấn động
Từ Nam Triều cho đến Paris
Pháp cho thống sứ Bắc Kỳ
Ðiều tra , tiếp gởi quân đi tiểu trừ

Quân vạn rưỡi (15.000) chia từ nhiều ngã
Tổng chỉ huy đại tá Batay
Lê Hoan theo cánh phía tây
Tiến vào Yên Thế bao vây khắp vùng

Hơn một năm tấn công cứ điểm
Phía nghĩa quyền biến khôn lường
Bám đất, chống trả đối phương
Về sau thế cạn tìm đường rút lui

Ðám dân binh lần hồi tan rã
Vũ khí ta thì quá thô sơ
Cạn lương, hết đạn bấy giờ
Ông cho giải tán để chờ thời cơ

Ba vạn Franc (30.000Ffrs) thưởng cho ai bắt
Hoặc kẻ nào dụ được ông ta
Tam Kỳ mưu hiểm dò la
Bắn ngay chủ tướng, thực là khốn thay !

Dùng ngòi bút để thay vũ khí
Mặt trận này khiếp vía thực dân
Lột trần mặt nạ giã nhân
Quốc hồn, nghĩa nước góp phần xướng lên

Làng Vị Xuyên có người Mặt Trái
Ðỗ tú tài tên gọi Tú Xương
Nho sinh gặp buổi nhiễu nhương
Giặc đang dày xéo quê hương của mình

Dùng ngòi bút tài tình độc đáo
Vẻ cảnh đời soi thấu dã tâm
Của tuồng quan lại thực dân
Buông lời trào phúng tả chân diễu đời :

“Một đàn thằng ngỏng đứng mà trông
Nó đỗ khoa này có sướng không
Trên ghế, bà đầm nhoi đít vịt
Dưới sân, ông cử ngỏng đầu rồng”

“Tri phủ Xuân Thường được mấy niên
Nhờ trời hạt ấy vẫn bình yên
Chữ Y, chữ Chiếu không phê đến
Oạng chỉ phê ngay một chữ Tiền”

Phê bình thế sự đảo điên
Bóc trần tất cả tim đen bọn này
Phan Bội Châu ở ngay Nghệ Tĩnh
Năm Quý Mão(1903)yết kiến Phúc Dân

Cùng nhau tính chuyện nghĩa nhân
Ðông Du khơi dậy tiếng gần đồn xa
Ðưa Cường Ðể đi qua Hương Cảng
Ðến Phù Tang tới mạn Hoành Tân

Học sinh trong nước đưa lần
Sang qua Nhật Bản học dần từng môn
Từ chính trị, việc quân, kỹ thuật
Ðào tạo sao cho thật tới nơi

Ðể mai đất nước cần người
Có ngay trừ bị có người chuyên môn
Nhưng Nhật Bản thông đồng với Pháp
NămTân Dậu (1909) giải tán Ðông Du

Trục xuất ngay vị cầm đầu
Tiên sinh đành phải lao đao một thời
Vị thủ lĩnh thành người thất thế
Pháp nhờ tay đế chế Trung Hoa

Bắt người khi tạt ngang qua
Quảng Châu Trung Quốc , đưa ra hầu tòa
ƠƯ trong nước vua ta Thành Thái
Ðã ra mặt chống lại bọn Tây

Sĩ phu trong nước chung tay
Hô hào dân chúng tẩy chay lủ này
Trước bối cảnh quá gay như thế
Pháp chọn đường hạ bệ vua ta

Ðôi lần Thành Thái nói ra
Trong khi ngự bến Bắc Hà thăm dân :
“Cầm hồ đoạt sáo nhơn an tại
Thùy vị giang sơn tiểu uế tinh”

Câu này làm Pháp giật mình
Buộc vua thoái vị, ngôi dành cho con

DUY TÂN HOÀNG ÐẾ
(1907- 1916)

Ðưa Duy Tân lên ngôi hoàng đế
Pháp đặt quan giám chế canh chừng
Như Cương, Cao Khải được lòng
Của viên khâm sứ, tháp tùng bên vua

Việc đẩy đưa Vĩnh San hoàng tử
Lúc đăng quang mới tám tuổi ngoài
Mười năm ngồi ở trên ngai
Quyền uy chẳng có, đóng vai bù nhìn

Nhói trong tim, nghe tin Thành Thái
Bị sinh cầm đày ải đi xa
Ðau lòng trước cảnh quốc gia
Non sông gấm vóc giặc qua chiếm rồi

Ðất Nam Kỳ là nơi thuộc địa
Cũng có nhiều nhân sĩ vì dân
Như Trần Chánh Chiếu, An Khương
Lập nên cơ sở Minh Tâm giúp người

Lầu Nam Trung , vốn nơi khách sạn
Làm bản doanh kết bạn muôn người
Cử đi du học nhân tài
Cho sang bên Nhật trau dồi kiến văn

Ðất Bắc Kỳ ở gần Trung Quốc
Nên thông tin mỗi lúc mỗi nhiều
Viết lách thì có Khải Siêu
Quốc hồn khơi dậy lắm điều hay ho

Sách dạy cho dân giàu nước mạnh
Chuộng thực hành xa lánh từ chương
Học thêm khoa học tinh tường
Nâng cao kỹ thuật tính đường đầu tư

Lập trường tư Ðông Kinh Nghĩa Thục
Qui tụ về mấy chục sĩ phu
Phong trào đổi mới Ðông Du
Nguyễn Quyền, Bá Trạc khai mào xướng lên

Hoàng Tăng Bí vang trên thương giới
Ðông Thành Hưng mở lối khuếch trương
Kinh tài hậu thuẫn khôn ngoan
Cho trường Nghĩa Thục còn đang thiếu tiền

Phan Châu Trinh ở miền Tây Lộc
Huyện Hà Ðông tỉnh thuộc Quảng Nam
Thấy dân đói rách lầm than
Sưu quan thuế nặng lang thang không nhà

Cổ động ra phong trào Tiễn Phát
Biểu tình đòi giảm bớt thuế sưu
Ðánh thức một số sĩ phu
Công kích chống bọn hủ nho quan trường

Trần Qúy Cáp vạch đường Cách Mạng
Làng Bát Nhi thuộc trấn Quảng Nam
Ðỗ khoa tiến sĩ Giáp Thìn (1904)
Giữ chân giáo thọ Thăng Bình - Phú Yên

Giục dân đen vùng lên chống thuế
Bị thực dân chém xẻ ngang lưng
Việc gây phẫn uất vô cùng
Làm dân cả nước rùng rùng đứng lên

Trần Quý Cáp rồi Huỳnh Thúc Kháng
Bạn đồng khoa vào tận trường thi
“Chí Thành Thông Thánh” đề ghi
Nộp ngay một quyển nhắn nhe với người

Tỉnh hồn nước gọi đời thức dậy
Phải nhìn ra để thấy năm châu
Dân quyền kế sách hàng đầu
Mở trường, lập hội phải mau kịp thời

Bỏ nếp cũ khuyên người tự lập
Lo tự cường hãy gấp nhanh đi
Chớ mong ngoại quốc làm gì
Tự mình cứu lấy đợi chi người ngoài

Theo chủ trương của người Ấn Ðộ
Bất bạo động, là lối đấu tranh
Ðình công, bãi khóa, biểu tình
Hô hào dân chủ liên minh ba miền

Phan Châu Trinh bôn ba khắp chốn
Giương ngọn cờ bình đẳng dân quyền
Thực dân bảo hộ phát điên
Chúng liền hạ lệnh giam riêng cụ này

Năm Canh Tuất(1910)nhân ngày đại xá
Hội Nhân Quyền tại Pháp đệ đơn
Yêu cầu thủ tướng Raymond
Tự do phải trả cho ông Tây Hồ

Khi Ðông Du bắc đầu tan rã
Phan Bội Châu cũng đã bị giam
Aạu Châu thế chiến lan tràn
Quân Ðức thắng thế, Pháp càng lo âu

ƠƯ chính quốc sắp đầu hàng giặc
Quân bảo hộ cố nắm lấy quyền
Truy lùng khủng bố liên miên
Thẳng tay đàn áp dân miền trong nam

Cả toàn dân mong cho vận nước
Gặp thời cơ để được nói lên
Dân sinh, dân chủ, dân quyền
Tự do, độc lập giữ nguyên cõi bờ

Tăng Bạt Hổ quân cơ ngày trước
Ðặng Tử Kinh, người bước đi theo
Sĩ phu mỗi lúc mỗi nhiều
Thiền sư Thiện Quảng cũng theo về cùng

Dân cả nước nóng lòng chờ đợi
Cách Mạng rồi sẽ tới nay mai
Giặc Tây cho lũ tay sai
Tìm cách trấn áp những người chủ mưu

Ðỗ Chân Thiết nhà nho xứ Bắc
Người Thịnh Hào ở đất Hà Ðông
Nhiệt thành yêu nước đến cùng
Với nhiều đồng chí đã hùn với nhau

Vốn đầu tư Ðông kinh Nghĩa Thục
Giúp nhân tài những lúc khó khăn
Về sau bị lũ Việt gian
Báo cho mật thám bắt giam vào tù

Giặc tung kế hỏa mù chia rẽ
ƠƯ triều đình nhiều kẻ hám danh
Sẵn lòng đem bán rẻ mình
Cho quân cướp nước tung hoành nhiểu nhương



QUYỂN HAI MƯƠI CHÍN

TRẦN CAO VÂN VÀ
VIỆT NAM QUANG PHỤC HỘI

Có một người ở làng Tư Phú
Phủ Ðiện Bàn thuộc xứ Quảng Nam
Thấy quân Pháp quá tham tàn
Dấy binh tụ nghĩa vạch đường đánh Tây

Trần Cao Vân một tay uyên bác
Hệ tư tưởng rất được đời ưa
“Trung thiên Dịch Thuyết” bấy giờ
Gieo mầm Cách Mạng vào cho dân mình

Cùng Thái Phiên liên minh lập đảng
Qui tụ quân Cách mạng dưới tay
Việt Nam Quang Phục lập ngay
Vạch ra kế hoạch đánh Tây diệt thù

Họ nhắm vào vị vua yêu nước
Cài người vào đến được kinh đô
Giả làm tài xế cho vua
Cùng vua : lãnh đạo diệt đồ ngoại bang

Vua Duy Tân nóng lòng được sớm
Hội kiến cùng với nhóm Thái Phiên
Cao Vân giả lão chèo thuyền
Doanh Châu đảo nhỏ dập duềnh nước khua

Hồ Tịnh Tâm sen vừa vào hạ
Nắng hanh vàng đã quá giữa trưa
Phiên, Vân diện kiến đức vua
Làm sao chuyển đổi cơ đồ nước Nam ?

Khi mạn đàm tình hình thế giới
Biết rằng Tây tất phải lo toan
Tăng cường phòng tuyến phía Ðông
Nghe đâu quân Ðức tấn công mặt này

Tính : thực dân nay mai thất bại
Hỏi : làm sao giữ mãiÐông Dương ?
Ta nhân cơ hội sẵn sàng
Ngàn năm một thuở : bẻ tan xích xiềng !

Người trong nước tuyên truyền chống Pháp
Rỉ tai ngầm khắp các đội quân
Nhất là trong đám lính sang
Aạu Châu, đỡ đạn cho phường giặc Tây

Khuya mồng hai, một giờ, trời sáng
Lê Cảnh Vận sẽ bắn thần công
Báo cho dân, lính hợp đồng
Nhất tề nổi dậy xung phong chiếm đồn

Truớc , phải dồn giặc vào thế bí
Chiếm xong rồi ta sẽ phát binh
Riêng vua tạm phải di hành
Vào vùng Quảng Ngãi lập thành chiến khu

Theo kế hoạch, đanh vào Mang Cá :
Trứ, Chương, Hà đột phá trung tâm
Khải, Hàn, Trinh đánh Tòa Khâm
Cao Vân hộ giá men đường Quan San

AÔo đỏ sẫm, vai quàng bảo kiếm
Chít khăn đen, lưng quấn dải vàng
Theo hầu : tay nỏ Côn Quang
Bốn tên thị vệ, lên đường : vua đi !

Bến Thương Bạc, nửa khuya về sáng
Trên trường thành lấp lánh sao đêm
Sông Hương nước vỗ mạn thuyền
Lòng vua cứng lại quay nhìn hoàng cung

Buồn một nỗi vô cùng thấm thía
Ðất nước chừ tứ phía ngoại xâm
Ruộng vườn mất, dân hờn căm
Bởi quân cướp nước dã tâm quá chừng

Sông Lợi Nông thuyền rồng vừa đến
Nguyễn đình Trứ bái kiến đức vua
Không ai có thể nào ngờ
Tên này phản bội báo cho kẻ thù

Việc khởi nghĩa bấy giờ bại lộ
Thuyền chở Người tới ở Hà Trung
Rời thuyền lên núi Ngũ Phong
Quanh co dốc đá, đồi thông quay về

Làng Ngũ Tây thuộc thôn An Cựu
Nằm kề bên dãy núi Thiên An
Dừng chân tạm với các quan
Nhưng Tây nghe được đón đường bắt vua

Charles điện thoại cho Tòa Khâm Sứ
Báo Toàn Quyền vào xử việc ngay
Bởi y chẳng thể chuyển lay
Trước lời tuyên bố của ngài Duy Tân

Trước thất bại vì quân phản bội
Vua bị bắt cùng với các quan
Thái Phiên và cả Cao Vân
Ðề, Siêu cũng bị tống giamvào tù

Thực dân Pháp dự trù hành quyết
Chúng đem ra giết chết bốn người
Ðể hòng dọa nạt, ra oai
Ðể hòng dập tắt dân đòi tự do

Những tử tù hiên ngang dõng dạc
Giữa pháp trường lên án thực dân
Ðiểm tên, chỉ mặt từng thằng
Buôn dân, bán nước, manh tâm hại người

Cửa An Hòa, nơi bày bãi chém
Bọn thực dân giải đến mấy người
Cao Vân vẫn nở nụ cười
Phất tay viết lại cho đời mấy câu :

“Anh hùng đế cục hưu thành bại
Công luận thiên thu phó sử biên”
Mấy lời tâm huyết lưu truyền
Ngàn năm gương đó vẫn nguyên giữa đời


CUỘC KHÁNG CHIẾN TOÀN QUỐC

Lúc bấy giờ khắp nơi trong nước
Nhiều phong trào của các sĩ phu
Ngấm ngầm thành lập chiến khu
Tích trữ lương thực, dự trù quân trang

Tụi thực dân vào lăng Tự Ðức
Tìm kho tàng báu vật thời xưa
Chúng đào tận đến quách vua
Dân tâm xao xuyến thâm thù giặc Tây

Ðể trấn an, giặc bày diệu kế
Cho dựng nhà Khai Trí, mị dân
Nam Phong nguyệt báo canh tân
Viết bài xã luận nói gần, nói xa

Với mục đích gian tà, lừa bịp
Ðánh đồng lên : Pháp Việt đề huề
Ru dân, nhằm để dễ bề
Ðặt nền thống trị, rẽ chia giống nòi


Trương biểu ngữ “Rồng Nam phun bạc”
Hô “Ðánh đổ Ðức tặc”, mở màn
Mười kỳ quốc trái rêu rao
Ðền ơn mẫu quốc viết vào Nam Phong

Lũ còng lưng làm bồi cho giặc
Tư tưởng hèn gieo rắc trong dân
Bọn này lặng lẽ phá thầm
Phong trào cứu quốc thêm phần khó khăn

Ðất miền Nam đã thành thuộc địa
Biến Saì Gòn theo vẽ Tây phương
Nhà thờ, trại lính, sở Ðoan
Xây thêm dinh thự, mở đường giao thông

Viện Pasteur cử ông Calmettre
Nghiên cứu gia về cách lên men
Sản xuất một số vaccin
Ðậu mùa, bệnh dại, thuốc tiêm chích ngừa

Ông gợi ý nên đưa nguồn lợi
Từ trong tay các hội người Hoa
Sản xuất rượu đế mạch nha
Tiền thu thêm được dôi ra rất nhiều

Oạng Yersin men theo đường bộ
Từ Khánh Hòa lên tới Lâm Viên
Tìm ra Ðà Lạt Cao Nguyên
Hoàng triều cương thổ thuộc quyền thực dân

Hai ông này có công mang đến
Nền y khoa ở tận Tây Phương
Ðặt nên nền móng nơi đây
Tìm ra kỳ được thuốc hay cần dùng

Lũ giặc Pháp tung quân bốn phía
Chiếm lần hồi toàn cõi Ðông Dương
Văn minh kỹ thuật chủ trương
Cho dân bánh vẽ, quên đường chống Tây

Chúng cũng bày ra trường Cao đẳng
Lập Hôi Ðồng Tư Vấn loè dân
Cũng cho báo chí rần rần
Phô trương dân chủ bất phân lập trường

Bọn “hót Tây” cũng chường ra mặt
Cũng nhi nhô coi rất chướng tai
Chung quy một lũ tay sai
Việt gian, mọt nước bọn này sâu dân

Vua Duy Tân sau lần thất bại
Bị bắt về giam tại đề lao
Mấy lần Khâm sứ ra vào
Tìm lời dụ dỗ ngọt ngào với vua

Hồ Ðắc Trung, thượng thư Bộ Học
Ðược Nam Triều ủy thác xử vua
Dẫu thân mang án tử tù
Cao Vân lén gởi mật thư ra ngoài

“Trung là ai ? Cân đai võng lọng
Cố làm cho thánh thượng sanh toàn”
Mấy lời tâm huyết trối trăn
Gởi quan Chánh Án phải bằng cách sao

Tụi thực dân lại trao cho sẵn
Xử nhà vua bản án tử hình
Nhưng khi tuyên án, thình lình
Vị quan già ấy lại truyền tha vua

Quả bất ngờ với tên Khâm Sứ
Bàng hoàng thêm cả lũ tay sai
Chúng bèn hạ lệnh giam ngay
Quan ngài Chánh Án vào thay chỗ Người

Vua bị đày ra vùng hải đảo
Ðông Châu Phi, ở thấu Denis
Ba mươi năm sống cách ly
Nhưng lòng luôn vẫn hướng về quê hương

Việc ném bom lan tràn khắp nước
Ðó là điềm báo trước cho quân
Thực dân cùng với Việt gian
Là giờ báo tử cũng đang đến gần

Lũ thực dân lồng lên như thú
Chúng lục sùng bắt bớ lung tung
Việt gian , điễm chỉ hết lòng
Bắt người tra khảo vô cùng dã man

Ðể đánh trả, xuống đường khủng bố
ƠƯ Thái Bình bom nổ giết ngay
Một tên tuần phủ “chẳng may”....
Hotel Hà Nội chất đầy xác Tây

ƠƯ Nghệ An có tay đầu xứ
Tụ nghĩa binh hùng cứ một phương
Lựa thời đột kích, đón đường
Ðánh cho giặc Pháp cuống cuồng thất kinh

Phan Châu Trinh và Ngô Ðức Kế
Huỳnh Thúc Kháng cùng Nguyễn Tiểu La
Bị quân giặc Pháp đày xa
Côn Lôn lao lý, lệ nhòa, máu dân

ƠƯ trong Nam có Phan văn Quế
Tự xưng mình hoàng đế Xích Long
Nghe đâu có luyện phép gồng
Dựng cờ khởi nghĩa tấn công giặc thù

ƠƯ Sài Gòn cũng như Chợ Lớn
Tám quả bom mô phỏng kiểu Tây
Ðược đem cài sẵn nơi đây
Gần bên dinh thự, nối dây giựt mìn

Việc bại lộ, giặc tìm bắt bớ
Giam họ Phan khám Lớn Sài Gòn
Kêu tù bản án chung thân
Phá tan sào huyệt ở gần Hóc Môn

Vây khám Lớn, quyết tâm giải thoát
Ðánh nhà đèn, đồng loạt xung phong
Nghĩa quân thề chết một lòng
Giải vây chủ tướng thoát vòng lao đao

Cuộc khởi nghĩa cho dù thảm bại
Nhưng tiếng thơm dội mãi ngàn năm
Những người vị quốc vong thân
Là gương nhắc nhở cho dân hiểu rằng

Không gì quý cho bằng độc lập
Không gì hơn dân tộc phồn vinh
Ðuổi đi lũ giặc viễn chinh
Cởi ách nô lệ, chính quyền giành ngay

Ông đội Cấn vốn tên Trịnh Ðạt
Người cầm đầu cách mạng chống Tây
Cùng Lương ngọc Quyến giúp tay
Phất cờ khởi nghĩa lựa ngày khởi binh

Chọn Thái Nguyên : địa bàn nổi dậy
Cùng quân dân chiếm lấy đề lao
Tấn công trại lính phá rào
Ðập tan xiềng xích tròng đầu dân ta

Với quân số hơn ba trăm lính
Chỉ một tuần chiếm lĩnh khắp nơi
Giặc đưa tiếp viện ngàn người
Phản công đè bẹp đánh lui quân mình

Dũng nghĩa binh rút về Tam Ðảo
Ðể tạm thời nương náu nơi đây
Lựa thời phục kích bao vây
Dần dần lực cạn, càng ngày càng suy

QUYỂN BA MƯƠI

KHẢI ÐỊNH HOÀNG ÐẾ
(1916- 1925)

Giặc Pháp đày Duy Tân hoàng đế
Ðưa Bửu Ðảo lên thế ngôi vua
Ðấy là Khải Ðịnh được cho
Vì ông thân Pháp, về hùa với Tây

Khi lên ngôi trên ba mươi tuổi
Vợ thì nhiều, lại nỗi... không con
Ưa dùng thuốc phiện là hơnà
Thân hình bạc nhược gầy còm thảm thương

Ngồi trên ngai dung nhan giống hệt
Theo nhà văn Somerset Maugham
Trông như pho tượng bằng đồng
Người không tình cảm, lạnh lùng vô tri

Năm Nhâm Tuất(1922) vua đi sang Pháp
Dự hội chợ ở tận Marseille
Công du tiêu phí vung tay
Hết tiền quốc khố , phải xoay thêm vàng
Nhân làm lễ tứ tuần đại khánh
Thông báo cho bá tánh miền Trung
Bắt dân vàng bạc chúc mừng
Dẫu là sinh nhật chỉ tròn bốn mươi

Vua bù nhìn ở nơi đất Huế
Bày lắm trò khiến để người chê
Chê cười chưởi lũ tay sai
Cúi đầu làm mọi cho loài ngoại xâm

Có một bài tự thân bút ký
Viết về chuyện quốc thể an nguy
Xữ oan vua cũng châu phê
Vài điều lặc vặt nhiều khi buồn cười

Vua lại sai xây lăng Khải Ðịnh
Lo cho mình hậu tính mai sau
Kiến trúc trong bản sơ đồ
Nữa Âu nữa Á làm cho khác người

Làng Ngọc Ðiền nằm ngay Nghệ Tỉnh
Phạm Hồng Thái sinh quán ở đây
Cha làm Huấn Ðạo nơi này
Là người chống Pháp trong thời Cần Vương

Theo tấm gương vì dân vì nước
Chàng thanh niên dấn bước ra đi
Sá gì một thuở chia ly
Sá chi một chút nữ nhi thương tình

Ðường cách mạng thênh thênh phía trước
Phải làm cho dân được ấm no
Phải dùng bạo lực mà đo
Ra tay giết sạch kẻ thù mà thôi

Ðã bôn ba chân trời góc bể
Khi Trường Sơn, khi đất Thái Lan
Xuống tàu ra Thái Bình Dương
Ghé vào Thượng Hải, theo đường Quảng Châu

Ở Quảng Châu, gặp Hồ Tùng Mậu
Cùng bạn bè, qua thấu Ðông Kinh
Chủ trương cổ động tuyên truyền
Vào sâu trong giới thanh niên bên ngoài

“Tâm Tâm xã” là nơi hội quán
Chỗ cho người cách mạng vào ra
Xiển dương tư tưởng quốc gia
Chủ trương bạo động vẫn là ưu tiên

Tin Toàn Quyền Ðông Dương vừa đến
Lệnh ám sát được tiến hành ngay
Phạm Hồng Thái nhận việc này
Diệt tên đầu sỏ cho người biết ta

Tựa Kinh Kha lên đường quyết tử
Ông ngấm ngầm theo dõi Merlin
Theo từ Thượng Hải theo lên
Ðông Kinh quay lại, ghé miền Quảng Châu

Một buổi lễ ngoại giao đại yến
Nằm ở phố Sa Diện, Tô Châu
Ðội lốt ký giả lọt vào
Liệng bom giết lủ cầm đầu thực dân

Tiếng bom nổ vô vàn dữ dội
Là tuyên ngôn đối với thực dân
Rằng bây đã đến ngày tàn
Chính sách thuộc địa chẳng còn bao lâu

Phạm Hồng Thái đi vào lịch sử
Làm tròn xong nghĩa vụ vinh quang
Là người liệt sĩ Việt Nam
Vong thân vị quốc nêu gương cho đời

Hoàng Hoa Cương là nơi an nghĩ
Người anh hùng khí tiết ngàn năm
Tổ quốc đền nợ tri âm
Hy sinh tính mạng gieo mầm tự do

Năm Ất Sửu(1925) vì lo vận nước
Phan Châu Trinh tuy sức đã tàn
Vẫn còn gắng soạn diễn văn
Bàn về đạo đức Ðông Tây cùng người

Vốn là người nặng tình dân chủ
Quyết đưa ra tranh thủ vấn đề
Quốc gia sở dĩ vận suy
Cũng vì chuyên chế, cũng vì ngu dân

Cần bỏ kiểu tự thân cổ hủ
Giảm bớt đi lối cũ từ chương
Phải đem khoa học vào trường
Dạy cho bọn trẻ biết đường văn minh

Phan Bội Châu nhân danh công lý
Lên án Tây, lũ quỷ thực dân
Vì sao dân phải hờn căm ?
Vì sao dân đói, dân than mọi bề ?

Trong điều trần , ông quy trách nhiệm
Chính bọn Tây đã biến nước này
Thành nơi địa ngục đọa đày
Là nơi quân phiệt ra tay làm giàu

Kêu gọi dân mau mau đổi mới
Việc trị nước cần phải canh tân
Ðập tan đế quốc thực dân
Giành quyền tự chủ non sông về mình

Bọn đương quyền mang ông ra xữ
Quyết dưa ông xữ tử làm gương
Ðâu ngờ dân Việt kiên cuờng
Ðấu tranh chống lại xuống đường hô vang

Viên Toàn Quyền Ðông Dương mới đổi
Trước cuồng phong phản đối, dân ta
Nhằm lúc Khải Ðịnh băng hà
Varenne đành phải cho qua việc này

Vua Khải Ðịnh một người lãnh cảm
Việc ái ân khó được quan tâm
Hưởng dương chưa tới bốn lăm
Một tay bạc nhược khổ dâm cả đời

BẢO ÐẠI HOÀNG ÐẾ
(1925- 1945)

Vua Bảo Ðại lên thay Khải Ðịnh
Lập Hội đồng Phụ Chính điều hành
Từ nay coi sóc triều đình
Ðể cho Vĩnh Thụy học hành cho xong

Trong ý đồ vô cùng nham hiễm
Ðưa sang tây để biến hoàng thân
Ăn chơi , hủ hóa lâu dần
Trở thành quen thói mất lần khả năng

Triều đình Huế nay nhường mất hẳn
Chẳng khác nào một cổ máy xay
Chạy theo ngân sách củaTây
Vua quan được Pháp từng ngày trả lương

Viện Cơ Mật khi bàn việc nước
Ðều phải lo gởi trước cho Tây
Bởi rằng chúng buộc từ nay
Nhất động nhất cử báo ngay Toàn Quyền



Các thành viên Hội Ðồng Cơ Mật
Vị Chủ tịch người Pháp chính tông
Mặc dù nghị luận bàn chung
Nhưng quyền quyết định cuối cùng do Tây

Những đổi thay khắp trên thế giới
Là những điều thúc hối dân ta
Tin tức báo chí từ xa
Giao thông liên lạc xem ra khá nhiều

Biết nhìn theo văn minh thế giới
Nước quanh ta tiến bộ không ngừng
Còn mình thì kín như bưng
Vì Tây kiễm duyệt canh chừng thường xuyên

Nước nhược tiểu về nguyên một phía
Ðồng một lòng cương quyết vùng lên
Xướng khai chủ thuyết dân quyền
Ðấu tranh cách mạng tăng thêm tinh thần

Toàn thế giới dần dần phân hóa
Hình thành ra các khối liên minh
Ðế quốc Anh, Pháp giật mình
Tại sao thuộc địa đấu tranh dân quyền ?




NGUYỄN THÁI HỌC VÀ
VIỆT NAM QUỐC DÂN ÐẢNG

Một xu hướng tự nhiên tất yếu
Ðòi tự do bằng máu kẻ thù !
Ðánh tan tất cả âm mưu
Ðể giành độc lập lại cho nước nhà


Nguyễn Thái Học hiểu ra điều ấy
Sau nhiều năm trăn trở suy tư
Lập ra chi bộ bấy giờ
Cùng nhau bàn tính, dự trù chọn tên

Quốc Dân Ðảng đã liên kết lại
Các đồng chí cùng ở bên nhau
Lần đầu họp ở Thể Giao
Chỉ trong mấy tháng người vào khá đông

Hồn Cách Mệnh, giòng sông của Ðảng
Gieo vào lòng tư tưởng vì dân
Ðảng viên trong nước nhiều lần
Bầu ra Tổng Bộ, bao gồm mấy ban

Nguyễn Thái Học cử làm Chủ tịch
Phó đức Chính giữ việc chỉ huy
Trưởng ban ám sát : Song Khê
Ký Con, Nhượng Tống thêm nghề chế bom

Biết Thái Học : linh hồn của Ðảng
Pháp cho người đeo đẳng bám theo
Năm nghìn, giải thưởng được treo
Chúng đem tiền bạc làm xiêu lòng người

Giết được người, người nào chẳng thấy
Ðảng Quốc Dân tiếng dậy như cồn
Phố phường cho rãi truyền dơn
Giết Tây, ám sát nỗ bom vang rền

Giết Thừa Mai một tên phản đảng
Xử tử Kinh, thanh toán đội Dương
Giữ nghiêm luật Ðảng kỷ cương
Tiến hành khởi nghĩa ngày càng nhanh hơn

Một bản án rộng đường khủng bố
Giết Ba Gianh ngay sở Mộ Phu
Tên buôn người, kẻ đại thù
Bị đoàn Ám Sát bắn cho nát đầu

Một tháng sau, giặc tung thám tử
Quyết truy lùng Tổng Bộ Trung Ương
Ðảng viên bị bắt cả ngàn
Nhiều tên phản đảng, Việt gian ra hàng

Theo chủ trương Hội Ðồng Tổng Bộ
Phải tấn công đạp đổ quyền hành
Học coi cánh ở Bắc Ninh
Khắc Nhu : Phú Thọ, ngoại thành : Ký Con

Trong Rừng Sơn cạnh vùng Yên Bái
Phó đức Chính nói với đội viên
Hẹn giờ nơi đánh trước tiên
Tấn công trại lính, chiếm liền các kho

Giặc yếu thế, thua to trốn chạy
Nhưng sáng gần, quay lại phản công
Quân ta cố gắng xung phong
Dần dần đạn hết, rút lui vào rừng

ƠƯ miền xuôi bắt đầu Phả Lại
Năm đạo quân vây trại công đồn
Bất thành vì sớm một hôm
Cơ mưu bị lộ rút sang La Hào

ƠƯ Vĩnh Baỏ xông vào huyện lỵ
Hoàng Gia Mô cuống quýt xin tha
Huyện thành đã thuộc về ta
Nhân dân làm cổ bày ra hội mừng

Máy bay giặc trên không trinh sát
Chấm tọa độ, oanh tạc phe ta
Bộ binh giặc kéo tràn qua
Ðốt thiêu hết sạch cửa nhà của dân

Chúng truy nã nghĩa quân ráo riết
Các đảng viên bị giết sạch dần
Tin đưa giặc đã hành quân
Ðánh tan Hưng Hóa, vây gần Lâm Thao

Thành Hà Nội được giao cho Nghiệp
Làm nhiệm vụ cắt đứt thông tin
Ném bom công sở chính quyền
Xung phong chiếm lĩnh Nhà Ðèn Trung Ương

Quân đối phương chừng như thắng thế
Chúng truy kích cố diệt phe ta
Tịch thu vũ khí tìm ra
Tăng cường trấn áp, soát nhà lục dân

Các lãnh tụ Quốc Dân, hầu hết
Bị bắt đi, kẻ chết trong tù
Người vì thất thế sa cơ
Rút vào bóng tối để chờ thời cơ

Các chi bộ cơ hồ tan vỡ
Giặc ngày đêm bắt bớ lung tung
Biết nơi Thái Học đường cùng
Là ấp Cổ Vịt, khoanh vùng bắt anh !

Vị lãnh tụ trở thành biểu tượng
Cho linh hồn Cách Mạng Nhân Dân
Vùng lên đánh đổ thực dân
Cởi xiềng nô lệ, đuổi quân bạo tàn

Trên Yên Bái, mười ba liệt sĩ
Tiến lên đài đường bệ hiên ngang
Một vòng nguyệt quế vinh quang
Mà dân tộc đã khóc dâng cho Người

Vẫn tươi cười trên đài hành quyết
Hô “Việt Nam vạn tuế” rền vang
Một lời nhắn gởi nước non
Trước giờ vĩnh biệt quốc dân đồng bào

Nỗi hờn đau thoáng qua ánh mắt
Sáng ngời trên gương mặt các anh
Giữa rừng dân chúng bao quanh
Quốc kỳ, cờ đảng nghiêng mình tiếc thương

Bước đường hoàng lên đài dõng dạc
Quắc mắt nhìn lũ giặc ngoại xâm
Một lòng vì nước vong thân
“Thành công không được, thành nhân với đời !”

Trống ba hối, đầu rơi khỏi cổ
Giữa pháp trường máu đổ thây phơi
Dường như vang vọng bao lời :
“Tự do, Ðộc lập muôn đời Việt Nam!”

Có một người âm thầm theo dõi
Nở nụ cười tạ gởi các anh
Ngậm hờn, giọt lệ long lanh
Chị theo anh đến cạnh bên pháp trường

Từ pháp trường , chị quay về lại
Viết bức thư tuyệt mạng gơỉ cha
“Chết sầu thừa có xót xa
đời mà ai biết, người mà ai hay !”

Nguyễn thị Giang xưa nay nào có
Là một trang liệt nữ anh hùng
Khăn sô một dải cho chồng
Bài thơ tuyệt mạng tạ lòng núi sông

Giòng lịch sử tạm dừng ngang đấy
Chuyện tương lai xin đợi kẻ sau
Biên niên sử ký thêm vào
Bằng lòng trung thực, ta giao cho người.

HỒ ÐẮC DUY
Kính bút
Việt Nam ngày 11 tháng 3 năm 2000
====>

- ((( –-