Vợ chồng nhà gấu.

     Một hôm, con gấu đực giận quá, cắn con gấu cái đến nỗi hỏng mất một mắt. Lúc nguôi cơn giận, gấu đực lấy làm hối hận lắm, bèn nhổ móng vứt đi rồi xin lỗi cùng gấu cái rằng:

-    Tôi xin mình bớt giận làm lành, bao nhiêu móng chân móng tay tôi đều bị tôi nhổ lên và  vứt đi cả rồi.

                        Gấu cái đáp:

-    Chàng biết hối thế, thiếp cũng nguôi lòng. Nhưng giá lúc nãy chàng đừng nóng nảy quá thì bây giờ vợ chồng nhà ta vẫn còn lành lặn cả không?

                  ( Luân Lý giáo khoa thư, lớp Dự Bị). Cách ngôn: no mất ngon, giận mất khôn.

 

                  “ Rằng nghe vườn mới thêm hoa,

             Miệng người đã lắm, tin nhà thì không.

                    Lửa tâm càng dập càng nồng,

            Trách người đen bạc đem lòng trăng hoa.”

Hoạn tiểu thư là ái nữ của thượng quan Lại Bộ, nhứt phẩm triều đình, trên cả các bộ khác là bộ Công, bộ Hình, bộ Hộ, bộ Binh và bộ Lễ, gần với quan Tể tướng ngày trước,  mấp mé tương đương với ông Thủ tướng ngày nay. Ái nữ là con gái “ rượu” của một gia đình vọng tộc được nuôi dưỡng giáo dục từ nhỏ tới lúc thành niên toàn vẹn đầy đủ tứ đức tam tòng nhân nghĩa lễ trí tín. Hoạn tiểu thư đã cùng xe tơ kết tóc  với Thúc Sinh tức Thúc Kỳ Tâm. Ông tơ bà nguyệt cũng khá lắt léo xe chỉ xích thằng với người đàn ông không quen đèn sách, chẳng biết dùi mài kinh sử chỉ biết đi buôn làm giàu, cặm cụi chí thú làm ăn đem tiền về cho Hoạn tiểu thư, tuy làm ăn buôn bán xa nhà xa gia đình coi như tha phương hay tha hương cầu thực không khác. Xa vợ đã có nhiều phương tiện dồi dào để giải khuây: cao lâu, khách sạn,đổ bát, lầu xanh, tiệm hút, ca nhi. Tiểu thư biết rõ thực trạng của những giới đức lang quân, lúc xa nhà thì liễu ngõ hoa tường không nói ra làm gì, chẳng ích lợi chi nên giả mù thành mưa mắt đui tai điếc; nhưng lặng yên thì hãy để lặng yên đừng đả động tới khiến phải dứt dây động rừng. Một khi về nhà nghỉ hơi dưỡng sức, phải nên vui vẻ với tiểu thư, phải hòa nhã với tất cả mọi người kẻ ăn người ở; người vợ phải biết tiếp đãi người phối ngẫu, phải biết khôn ngoan dọn tiệc tẩy trần tan nỗi khó khăn mệt nhọc phải vượt qua bao nhiêu dặm đường dài, tuyệt đối tránh màn cảnh chửi chó mắng mèo làm mất cuộc vui. Nói gì thì nói đêm về người chồng phục vụ “ trả bài”cho người phối ngẫu, vợ hài lòng mà người chồng cũng được vui ...chung!

             Trong lúc Thúc Kỳ Tâm lo chuyến làm ăn phương xa, Hoạn Thư lo quán xuyến việc nhà, người vợ vốn bền lòng chặt dạ tin tưởng nơi tấc lòng chung thủy người chồng, nhưng chuyện dư luận thị phi trăng hoa liễu ngõ mèo mả gà đồng khiến ái nữ của quan Lại Bộ không thể làm ngơ, không thể không quan tâm đề ý dò la. Sau màn ân ái, người chồng nằm dài, thừ người nghỉ mệt; một vài giây sau, Thúc Kỳ Tâm, chợt hỏi:

-    Nhạc phụ và nhạc mẫu đâu, mãi từ trưa đến tối, tôi chẳng thấy hai cụ đâu cả?

                       NgườI vợ ngọt nhạt:

-    Gớm, gần suốt cả buổi tôi không thấy cậu hỏi hai cụ lấy một câu khỏe mạnh ra làm sao, tinh thần minh mẫn như thế nào. Hai cụ đã đi chơi xa mấy ngày nay rồi, mọi việc gia đình hai cụ đều giao cho tôi hết. Nhờ trời, sức khỏe hai cụ vẫn được bình yên. Hai cụ đi rồi, tôi phải lo cáng đáng mọi việc, tất cả việc linh tinh từ công việc lớn tới công việc nhỏ đều do một tay tôi quán xuyến. Quét nhà, lau bàn lau ghế, thằng người nhà chỉ lau chùi lếu láo cẩu thả, nước rửa giặt giũ quần áo thằng bếp chỉ biết xả nước chảy thật hoang phí chẳng biết cần kiệm là gì, đi chợ mua thức ăn con mẹ bếp lại lén lút ăn bớt tiền chợ chè cháo, rốt cục một mình một thân tôi phải lo giải quyết vén khéo ổn thỏa sao cho vừa mắt.

              Làm con trông trước coi sau,

           Coi nhà mấy cột, coi cau mấy buồng.

         Phải trông coi quán xuyến mọi việc từ lớn đến nhỏ, tôi coi như một người hoàn hảo bất đắc dĩ.

Người chồng thở một hơi dài, rất nhẹ, nói chỉ vừa hai người đủ nghe:

-    Tôi bận mua bán kiếm sống xa nhà, chỉ biết trông cậy vào một minh mợ thôi, hai cụ già rồi...; vả, con cái chưa có, thì giờ của mợ không đến nỗi phải chật vật.

Tới giờ phút này Hoạn tiểu thư trở giọng, tiếng nói bắt đầu gay gắt:

-    Cậu chỉ lo mua bán kiếm sống làm ăn chân chỉ hạt bột,  đạo đức dữ! Lâu nay cậu quan hệ dan díu sống chung tậu nhà tậu cửa với con đĩ, cậu có biết không?

Bất ngờ như bị tát nước vào mặt, Thúc Kỳ Tâm ấp a ấp úng, không trả lời thẳng vô câu hỏi:

-    Ai...ai nuôi nấng bảo dưỡng con đĩ...người đàn bà nào vậy?

-    Cậu muốn biết hả? Chính thằng Ưng Khuyển đã dò la khám phá phát hiện cho tôi biết đó, cậu còn đôi chối nữa không? Tôi còn lạ gì cái con đĩ Thúy Kiều đó, mê hoặc mua chuộc mánh khóe lừa đảo những bọn đàn ông chuộng ưa thanh sắc.

Lúc này Hoạn Thư đã đùng đùng nổi cơn thịnh nộ, âm thanh vang động cả phòng loan:

-    Rằng nghe vườn mới thêm hoa! Thêm hoa! Hoa gì, hoa cứt lợn, hoa.. hoa thúi địt thì có. Cái thứ trăng hoa liễu ngõ hoa tường mang vào chỉ thêm điếm nhục gia phong. Tôi nói cho cậu biết, cái thứ sớm mận tối đào ấy đối với tôi chỉ nhổ vào mặt ấy thế mà riêng đối với cậu con mẹ đàn bà ấy lại là một bà chúa bền lỏng chặt dạ hết sức giấu nhẹm, kín như bưng, không một kẻ nào người nào tiết lộ bí mật. Nhưng mà tai vách mạch rừng. Trong nhà không biết nhưng ngoài ngõ không ai không am tường. “ Miệng người đã lắm, tin nhà thì không”.

                           Chồng tôi ôm bạc đi buôn,

                      Xa nhà kiếm ốc mượn hồn giải khuây.

   Khá khen cho bậc thi bá trong truyện Kiều. Lửa tâm càng dập càng nồng. “ Lửa tâm” không phải là “ lửa dục” tức là sự ham muốn dục vọng như con lợn chực chờ được thỏa mãn. “ Lửa tâm” đây là ngùn ngụt lửa giận. Cơn giận ở đây chính là ngọn lửa bốc lên hừng hực sẵn sàng đốt cháy những kẻ những ai muốn dập tắt chúng. Phật giáo kể lại chúng sinh có ba cái khổ mà Phật dạy tam độc: tham, sân và si. Tham là lòng ham muốn sở hữu hay chiếm đoạt cái mình ao ước muốn sở hữu, muốn chiếm đoạt, như lòng ham muốn sở hữu một cái đồng hồ, một chiếc xe đạp, một ngôi nhà. Nhưng lòng tham thường vô hạn, muốn sở hữu tất cả bởi “ lòng tham không đáy”. Như lòng tham vô hạn của Hốt Tất Liệt, của Thành Cát Tư Hãn muốn cá nhân bản thân bất diệt sống mãi đời đời.

          Sân là lòng nổi lên cơn giận dữ, ngọn lửa của thịnh nộ bừng bừng bốc cháy nộ khí xung thiên. Trong Phật giáo, sân được coi là biểu hiện cụ thể của hình thức A Tu La. Trong kinh Thủ Lăng Nghiêm có bốn giống A Tu La:

1.- Nếu từ loài quỷ, giống A Tu La này sinh ra từ trứng.

2.- Nếu giống A Tu La này đến từ cõi trời, đức kém phải sa đọa, chỗ ở gần mặt trời mặt trăng từ bào thai sinh ra thuộc về loài người  3.-Có chúa A Tu La nắm giữ thế giới, sức mạnh đến nỗi không phải sợ ai, có thể tranh quyền với Phạm vương, Đế Thích và Tứ Thiên vương; giống A Tu La này thuộc về loài trời.

4.-.- Riêng một số A Tu La thấp kém, sinh trong lòng biển lớn, bơi lặn trong thủy huyệt, ban ngày đi chơi trong hư không, tối về ngủ dưới nước, giống A Tu La này nhân khí thấp sinh ra, thuộc về loài súc sinh.

        A Tu La dịch ra Hán văn là Phi Thiên, tức là các loại quỷ thần, tuy có thần thông biến hóa, nhưng còn nhiều lòng giận ghét, không được lên cõi Trời. A Tu La không thuộc về một loài nào nhất định, có giống A Tu La thuộc về loài quỷ, có giống A Tu La thuộc về loài trời, có giống A Tu La thuộc về loài súc. Vì thế nên có khi không nên xếp A Tu La thành một loài riêng.

Nhìn chung, A Tu La thuộc bẩm sinh luôn có tính nóng giận, thường xuyên đập phá mỗi khi bất mãn phật ý. Trong cõi ta bà, có thể kể vô số những biểu hiện cụ thể A Tu La: Trương Phi nước Thục, truyện đường rừng “ Ai hát giữa rừng khuya” của Tchya và gần gũi nhất là “vợ chồng nhà gấu”. Ghen thì...quả thực có ghen, đàn bà ai lại chẳng ghen, rõ khéo(!), đàn bà không ghen thì quả là..phi thường, quả là bất thường, bệnh hoạn. Nhưng vì ghen nên sinh quá giận, không biết anh chồng gấu đực có phải vì quá tức giận nên ghen mới cắn chị vợ gấu cái một mẻ ra gì. Vì quá ghen nên Hoạn tiểu thư nổi cơn tam bành mất cả bình tĩnh nên quay lại đấm vô lưng đức ông chồng thùm thụp. Đây là lần đầu tiên( và cũng là lần cuối cùng?)  Bị Hoạn Thư đánh  người đàn ông đầu ấp tay gối đưa lưng chịu trận, nhưng trong bụng lại rất yên tâm bởi ngón đòn thù thật ra chẳng lấy gì làm đau đớn, giơ cao đánh sẽ!

-    Bây giờ cậu phải trả lời  câu hỏi của tôi  thành thực, có thì nói có, không thì nói không, đừng có mà trả lời dấm dớ. Từ ngày cậu rước con đĩ Thúy Kiều về nhà, cậu đã ăn nằm chung chạ gì với nó chưa?

Thúc Kỳ Tâm trả lời một cách chống chế:

-    Làm gì có chuyện đó, không có đâu. Tôi chỉ mới quen Thúy Kiều nhưng thật sự tôi chưa” biết” gì con người ấy cả. Chỉ một lần duy nhất tôi có lại phòng trà nghe ca nhi đờn ca xướng hát, còn chuyện tôi đi lại tới lui chung chạ với con người ấy thì... không có, chưa có.

-    Thôi cậu đừng giả mù sa mưa, cả vú lấp miệng em nữa, tôi biết tỏng quá đi rồi. Cậu muốn tôi để yên không đề cập tới, tôi sẽ để yên; nếu cậu muốn làm to chuyện, tôi sẽ không để yên. Cây muốn lặng thì gió phải biết mà đừng, cậu nên nhớ điều ấy.

   Phật giáo khuyên nhủ dặn dò rất kỹ nên sớm trừ khử ba thứ tam độc tham sân si này. Nhà tâm sinh lý học William James cần phải trước tiên biết kềm hãm chế ngự cơn thịnh nộ. James viết:

                “ Trước khi buông mình theo cơn giận, bạn sẽ thong thả chầm chậm đếm từ một tới mười, sau đó cơn giận đối với bạn là một điều khôi hài.”

Đường khoa hoạn công danh tiến than của Nguyễn Công Trứ là cả một hành trình gian nan, khó khăn trắc trở. Bài hát nói “ Chí nam nhi” của Uy Viễn tướng công cho thấy chí làm trai gặp nhiều phen lận đận, quá trung niên mới được rảnh rang thư thái, “ nợ tang bồng trang trắng vỗ tay reo.” Nỗi nhục nhã bầm dập ê chề cay đắng của một hàn nho vẫn không quên khi phải mặt dạn mày dày xin xỏ vay mượn, cơn giận khi phải năn nỉ của một kẻ trọc phú làm cao phách lối chưa muốn cho kẻ bần cùng vay mượn đấp đỗi qua ngày đoạn tháng hầu qua cơn bỉ cực:

      “ Nghe như chọc ruột, tai làm điếc,

        Giận dẫu căm gan, miệng mỉm cười.”

Lời thơ thứ nhất tạo nên nỗi tức của nhà thơ. Thói thường một khi nghe người nào nói về một vấn đề nào, một câu chuyện gì, người nghe vừa vô lý vừa ngu ngốc, nhưng người nghe biết khôn ngoan biết từng trải kinh nghiệm biết lăn lóc mùi đời, phương cách tốt nhất là coi như không nghe không biết không hiểu ý nghĩa nói những gì,  mắt mù tai điếc, chẳng khác chi hai người Huê Kiều cãi nhau trong lúc người chứng kiến là người Việt thuần túy 100% dốt đặc tiếng Hoa, hoặc người chứng kiến là một đạo sĩ tu theo đạo Lão: vô vi, không làm; nhưng không làm chẳng có nghĩa là không làm gì hết, khoanh tay...chờ sung rụng. Vô vi nhi bất vô vi. Vô vi đòi hỏi một ý chí, một nghị lực, một sức mạnh tinh thần, một cố gắng nói không, tâm lý học gọi là la volonté, Charles Blondel gọi là la non volonté.

Tức và giận đi đôi như hình với bóng. Tức vì vô lý, bất công ngang trái bất bình; giữa đường thấy việc bất bình mà tha. Mà hậu quả tức là giận. Lỡ một cuộc hẹn đi chơi tại rạp chiếu bóng vào chiều chủ nhật là giận; không cùng đi ăn tối tại một quán ăn nổi tiếng ăn ngon với một cô bạn gái thì giận.

Vợ chồng cùng nhau chung song nhiều khi bất hòa cãi cọ đôi co lờI qua tiếng lại, sư nói sư phải, vải nói vải hay khiến bầu không khí trước đã bất hòa nay càng thêm bất hòa, trước đã căng thẳng nay càng thêm căng thẳng. Bài học tốt nhất hiệu quả nhất là nên đấu dịu làm hòa. Như câu chuyện “vợ chồng nhà gấu”. Như câu truyện “ Hoạn Thư đánh ghen Thúc Sinh”. Nhưng có lẽ có ý nghĩa tích cực nhất là cảnh ghen bóng ghen gió khi người chồng là Minh mắc bệnh thong manh trong truyện “ Gánh Hàng Hoa”, tác giả Khái Hưng và Nhất Linh. Vợ của Minh là Liên, một thôn nữ tuy quê mùa nhưng nhan sắc mặn mà hồn hậu chất phát, nhưng một khi mắc bệnh đau mắt, Minh lại có tính hay ghen,với Liên và với cả bạn thân của Minh là Văn.

                     “ Chồng giận thì vợ làm lành,

                   Miệng cười hớn hở rằng:” Anh giận gì?

                       Thưa anh, anh giận em chi,

                   Muốn lấy vợ lẻ em thì lấy cho.”

 Vợ của người chồng bỡn cợt, đùa dai một cách vui vẻ không hờn giận, không oán trách một cách mỉa mai ngọt nhạt mặc dù ông chồng thừa biết người đàn bà, người thiếu phụ đầu ấp tay gối chỉ nói bỡn cợt giúp chồng nguôi ngoai lửa giận.

     Kể ra Hoạn tiểu thư khá khôn ngoan, biết kềm chế cơn nóng giận nỗi ghen tuông để bày mưu tính kế trả thù cho bõ ghét. Bày mưu tính kế? Hạ hồi phân giải.

    Quả thật Hoạn Thư khá sành tâm lý phụ nữ khi nàng ta tự nhủ: hãy hượm, hãy từ từ, hãy thong thả, ghen đi đâu mà vội, không khéo lại hỏng việc, phải làm cho ra lẽ:

                       “ Làm cho nhìn chẳng được nhau,

                       Làm cho đầy đọa cất đầu chẳng lên.

                          Làm cho trông thấy nhãn tiền,

                       Con người tham ván bán thuyền biết tay”.

 

                      “Phật dạy  tăng sinh  đừng nóng giận

                       Diệt trừ tam độc tham sân hận.

                       Nghe câu lỗ mãng bỏ ngoài tai,

                       Đọc bản trường ca đừng vướng bận.

                       Có có không không ấy sắc không,

                       Không không sắc sắc hằng nghiêm cẩn.

                       Tu tâm giải thoát được lên trời.

                       Vạn kiếp đầu thai thôi lận đận.

Độc thứ ba là si. Si không phải là cây si, một loại cây thuộc loài cổ thụ, lá xanh tứ thời,`không sinh hoa quả, (không nghe nói hoa si trái si, chỉ nghe người đời thiên hạ nói ví von “trồng cây si” ) thường sống rất lâu. Một cách nhìn một cách nói bóng bẩy xa xôi “ trồng cây si”một người đàn ông một gã con trai trót lỡ say mê một người con gái đến nỗi mê muội si mê một cách si ngốc không còn sáng suốt nữa, cô ả đã bị hớp hồn. Thúc Kỳ Tâm đã bị Thúy Kiều “trồng cây si” mất rồi.

                    Nghỉ đặt cây si tận góc vườn

                    Ngày ngày chiêm ngưỡng thật thân thương,

                    Tàn đêm lẻ bóng nhìn trăng úa,

                    Gối chiếc hình dung hương tựa sương. 

Si là u tối, ngu ngốc, dốt nát, không được giáo dục dạy dỗ chu đáo, phát sinh từ cõi vô minh. Khi cất tiếng khóc oe oe chào đờI, chúng sinh đều chìm đắm trong cõi u minh “có biết gì đâu”, chỉ biết khóc, biết cười, biết kêu la giận dữ như một phản ứng tự nhiên. Tham, sân, si, tham lam, giận dữ, ngu si là ba thứ độc hại của chúng sinh vô minh. Đối tượng khiến ta có thái độ giận là một phản ứng tự nhiên. Giận là một phản ứng tự phát, nhưng biết kềm chế cơn giận, tự chế cơn giận, như im lặng không vội đối đáp trả đũa, chỉ mỉm cười, là một thái độ phản tỉnh.

        Trong cõi ta bà trần gian này, vô số cảnh bất bình bất công chướng tai ngứa mắt, chúng sinh con người như chúng ta không thể điềm nhiên an nhiên không thể không nổi giận. Trông thấy một đám người thuộc thành phần “ xã hội đen” không nghề nghiệp thuộc loại đâm thuê chém mướn những nạn nhân vốn từ lâu thuộc quyền sở hữu có nhà có ruộng vườn bỗng ngang nhiên chiếm đoạt nhà  vườn ruộng làm của riêng một kẻ có tiền có của và có nhiều quyền lực, thử hỏi ai không nổi giận? Không biết nổi giận, chỉ có bậc thánh, tiên, phật có thể làm được. Điển hình nhất là một nữ bệnh nhân người Lào mắc bệnh tâm thần phân liệt, schizophrénie, tên Barnett. Trước, bệnh bà ta còn nhẹ, tinh thần còn ổn định không có vẻ gì là bất thường. Người viết thỉnh thoảng trò chuyện với bà ta, hỏi bà ta còn nhớ thủ đô nước Lào là gì; bà ta trả lời là Vientane, hỏi bà ta còn nhớ ông hoàng trung lập Lào trước năm 75 là ai không, bà Barnett trả lời là ông hoàng Souvana Phouma, và bà ta còn nhớ ông vua thuốc phiện thân Mỹ ngày trước chống Cộng Sản không, bà ta trả lời rằng đó là tướng Vang Pao và hiện giờ ông ta đang sinh sống tại Mỹ, bang California. Nhưng không lâu tâm thần bà Barnett trở nên trầm trọng sa sút, gương mặt lạnh băng, không nói gần như suốt ngày suốt buổi. Nhu cầu độc nhất của Barnett là sự im lặng. Barnett trở nên đi đứng khó khăn, phải có người hướng dẫn để bà ta chống gậy có gắn hai bánh xe lăn mới có thể  từ ngoài chỗ đậu xe vô phòng ngồi ở bàn. Mỗi khi có người nói chuyện huyên náo ồn ào trong phòng, Barnett thường hai  tay ôm đầu,tiếng ồn vẫn tiếp tục thì bà ta lấy tay đập lên bàn, giận dữ gằn giọng: “Shut up! Shut up!”

          Một bữa nọ, bà người Lào đã có mặt ở đây từ  sớm, mới tám giờ sáng, bệnh nhân người cao niên chỉ rải rác thưa thớt trong phòng. Barnett ngồi yên, cúi mặt, chẳng quan tâm tha thiết gì  giờ điểm tâm buổi sáng.

                   Một người đàn ông trọng tuổi người Hoa kéo ghế ngồi vào chiếc dương cầm gõ lên những bản nhạc đầu tiên, nhạc thức trưởng có, nhạc thức thứ có, như Silent Night, như Back to Sorriento. Cao hứng, dương cầm thủ độc tấu mỗi lúc một to  một cao, khiến Barnett bực mình sẵng giọng: “ Shut up! Shut up! Be quiet, please!”nhưng người đàn ông người Hoa dường như lúc này chẳng còn nghe gì nữa ngoại trừ những thanh âm thánh thót dìu dặt. Không còn nín nhịn không còn giả điếc được nữa, nộ khí xung thiên Barnett cầm ly nước không rõ nóng hay lạnh, bà hất tạt mạnh vào người vào mình dương cầm thủ, ướt  từ đầu tới áo. Cơn nóng giận lúc này đã được thực hiện chóng vánh.

     Để chấm dứt một tiểu đoạn về cơn giận vốn thường tình như cơm bữa của con người, người viết xin viết một bài thơ nói về tính ngoan cố lì lợm của một tập đoàn lãnh đạo đất nước do trời xui khiến nên sâu bọ làm người chó nhảy bàn độc:

                        
                       Những tưởng đêm qua chờ bão tố.

                        Hạn hán không mưa trăng mờ tỏ.

                        Tập đoàn bè đảng rất côn đồ,

                         Tổ chức thường niên ham cám dỗ.

                         Áp đảo khu đen vẫn lặng câm,

                         Bùa mê bảng đỏ chưa khai ngộ.

                         Thường niên đại hội hóa công toi.

                          Phúc tựa Nam Sơn oai khiếp sợ./.

                        

                         Đột xuất Thiên lôi lên thịnh nộ,

                         Tập đoàn trấn áp rất tầm cỡ.
                         Tù đày quản chế quả trung kiên,

                         Lật đổ cường quyền không khiếp sợ.

                         Đại hội sang xuân sắp tới rồi,

                         Bầu con múa rối cao tuyên bố.

                         Buôn may bán đắt khách làng chơi.
                         Đổi tớ  thầy vui như trúng số./.

Võ Doãn Nhẫn