* đăng lúc 12:36:05 AM, Sep 20, 2009 * Số lần xem:2441




Tiếp theo Thi sĩ Basho và Con đường hẹp thiên lý (Bài của Hàn Thủy Giang)

(VietNamNet) - Lúc nhìn thấy cây thông Takekuma danh tiếng, tôi như không thể tin nổi vào mắt mình. Từ xa xưa cây thông này mọc trên mặt đất, thân chia hai nhánh. 

                             Kasashima 

Băng qua hai thành Abumizuri và Shiroishi, chúng tôi tiến vào tỉnh Kasashima. ''Ngôi mộ của thi sĩ thế kỉ thứ 10 - Tướng Ngự lâm Hoàng gia Fujiwara-No-Sanekata ở đâu?'' Chúng tôi dò hỏi và được mọi người cho biết: Ở chân dãy đồi phía xa bên phải là làng Minowa và Kasashima. Ở phía đó, chúng tôi sẽ tìm được đường tới Miếu thờ thần linh mà xưa kia lúc đi ngang qua Sanekata đã quên không xuống ngựa, và ngôi mộ cổ chôn cất ông sau khi ông bị quật ngã phũ phàng từ trên mình ngựa vì lần sơ ý nói trên. Cỏ đồng hoang đã trùm lên những nấm mộ, nhưng vẫn còn đó ''duy đài kỉ niệm riêng ông'', như thi sĩ Saigyo đã từng viết. Những cơn mưa khiến đường đi lầy lội, và tôi thấy trong người mỏi mệt. Do vậy chúng tôi chỉ nhìn vào Miếu thờ và ngôi mộ từ xa lúc đi ngang qua.

Những cái tên như Minowa, nghĩa là ''Vòng áo mưa rơm'', và Kasashima, nghĩa là ''Đảo mũ mưa rơm'', mới thích hợp với những trận mưa tháng sáu làm sao. Nảy ra ý đó tôi viết: 

Đảo mũ mưa, hãy ngắm

Những con đường

Lầy lầy vì mưa tháng sáu! 

Đêm đó chúng tôi nghỉ ở Iwanuma, tức ''những đầm đá''.

 

                              Cây thông Takekuma 

Lúc nhìn thấy cây thông Takekuma danh tiếng, tôi như không thể tin nổi vào mắt mình. Từ xa xưa cây thông này mọc trên mặt đất, thân chia hai nhánh. Tôi nghĩ đến thi sĩ, thiền sư Noin sống ở thế kỉ thứ 10. Viên quan mới trị nhậm tỉnh Mutsu đem cưa và dùng nó làm những cột trụ cho cây cầu bắc qua sông Natori. Và Noin viết ''Cây thông kia giờ chẳng còn dấu tích''. Nhưng tôi nghe nói mỗi lần cây thông bị đốn hạ, một cây mới lại mọc lên. Cái cây này trông tựa như đã hàng ngàn tuổi. Ôi, cái cây mới lộng lẫy và tuyệt mỹ làm sao! 

Lúc tôi rời Edo, Kyohaky có viết mấy dòng như quà tặng chia tay: 

Dù vẻ hoang tàn của ngươi

Hỡi anh đào cuối vụ

Hãy cho Thầy ta xem thông Takekuma! 

Còn tôi viết mấy dòng đáp lại tiên sinh: 

Từ khi rặng anh đào cuối vụ nở hoa

Tôi khao khát xem cây thông hai nhánh

Dù còn ba tuần trăng!

 

                                   Sendai 

Chúng tôi qua sông Natori và đi vào thị trấn Sendai. Ngày 4/5 Âm lịch, một hôm trước ngày hội cây Irit. Những cuộng là cây Irit ngọt ngào toả hương ngan ngát đặt dưới mái hiên khiến mọi người dễ chịu. Chúng tôi tìm một quán trọ và ở lại vài ngày. 

Ở Sendai có một hoạ sĩ tên là Kaemon. Chúng tôi nghe nói tiên sinh có gì đó rất thi sĩ, và tất cả chúng tôi trở nên bạn bè. Kaemon kể, gần nơi đây có rất nhiều địa điểm được nhắc đến trong thi ca, dấu tích của chúng gần như mất hết, nhưng tiên sinh đã phát hiện ra sau cuộc khảo sát kỳ công. Một bữa, tien sinh đưa chúng tôi đi thăm vài nơi. 

Cỏ ba lá mọc từng bụi sum suê ở Miyagi - đồng hoang, đến nỗi tôi có thể mường tượng ra chúng sẽ đẹp đến nhường nào khi trời vào thu. Ở Tamada, Yokono và đồi Azalea những bụi hoa loa kèn nở rộ. Chúng tôi đi bộ xuyên qua một cánh rừng thông rậm rạp đến mức không một tia sáng mặt trời nào thâm nhập vào được. Nơi này được gọi rất chính xác là Kinoshita, hay ''trong rừng rậm''. Từ xa xưa nơi đây hẳn sương phải thẫm đặc, chả thế có thơ cổ: 

Anh hầu, hãy nhắc quí ngài

Ở đây, đội mũ rơm che mưa 

Trước lúc tàn ngày, chúng tôi cũng viếng thăm những nơi như đền thơ Yakushi - thầy thuốc tinh thần, và miếu thờ Tenjin. 

Món quà Kaemon tặng chúng tôi lúc chia tay là tập bức hoạ tiên sinh vẽ ở rất nhiều nơi thuộc Matsushima và Shiogama. Tiên sinh cũng tặng mõi người một đôi dép rơm gắn quai da nhuộm màu xanh thẫm. Món quà ấy hé lộ một điều, tiên sinh quả là một thi sĩ. 

Quai dép da thanh thiên

Chúng ta như đi bằng cây Irit

Sắc màu lộng lẫy!

 

                                                     Tảng đá Tsubo 

Dùng những bức hoạ của Kaemon như người hướng đạo, chúng tôi tự mình tìm ra một con đường có tên Oku-No-Hosomichi, nghĩa là đường về Hosomichi. Con đường trải ngoằn ngoèo qua chân những ngọn đồi. Chúng tôi thấy nơi cây sậy nổi tiếng của Tofu mọc, cây sậy này thường được thi ca nhắc đến. Thậm chí tận bây giờ, nó vẫn được dệt thành thảm và tặng vị quí tộc chủ trang trại.

Tảng đá Tsubo sừng sững trên đất của thành Taga, trong ngôi làng Ichikawa. Tảng đá cao chừng ba mét, rộng mét rưỡi. Rêu phủ kín khiến hàng chữ khắc trên nó rất khó đọc. Sau khi thông báo con số chiều dài đường biên bao quanh tỉnh, nó còn ghi: ''Thành này được Azuma-Udo - tướng quân quí tộc Ono - người được Hoàng đế cử tới các tỉnh miền Bắc, xây dựng vào năm thứ nhất niên hiệu Jinki (724). Nó được một thành viên Hội đồng Hoàng gia - tướng quân Asakari - quí tộc vùng Emi - người cai quản các tỉnh Đông Bắc tu sửa vào năm thứ 6 niên hiệu Temiyo-Hoji (762). Ngày 1/5 Âm lịch''. Niên hiệu Jinki thuộc triều đạu Hoàng đế Shomu (cầm quyền 724-749). 

Rất nhiều địa danh được nhắc đến trong thi ca, giờ phần lớn không còn được biết một cách chính xác nữa. Lở đất làm thay đổi thượng nguồn các con sông, xoá sạch những con đường và vùi chôn những đài kỉ niệm. Cây cối già cỗi héo tàn và thay vào đó là những cây non. Vì thế, bộ mặt đất đai đã biến đổi, nơi chốn của những địa danh lừng tiếng giờ trở nên mơ hồ. Nhưng ở đây không thế. Tượng đài này được dựng lên một ngàn năm trước đây, giờ vẫn còn, là một cầu nối sống động với quá khứ. Được nhìn ngắm nó là một trong những điều khiến cuộc viễn du của tôi rất đáng giá, là một trong những khoảnh khắc hạnh phúc nhất của đời tôi. Lãng quên đi tất cả những thử thách gian nan của cuộc hành trình, tôi đã khóc vì một niềm vui chân thiện.

 

                                    Sue-No-Matsuyama

 

Sau đó chúng tôi viếng thăm nhiều nơi mà thi ca đã làm cho nổi tiếng như suối Tama ở Noda, và tảng đá lớn Oki-No-Ishi nằm giữa lòng hồ. Ở Sue-No-Matsuyama - ''Đồi thông cuối cùng'' có một đền thờ. Tên đền thờ cũng giống như tên ngọn đồi, nhưng phát âm là Masshozan. Trên đồi, giữa những cây thông chẳng có gì ngoài những nấm mộ. 

Các cặp tình nhân có thể thề thốt thuỷ chung mãi mãi, như đôi chim chung đôi cánh, như hai cội cây lá cành xoắn xuýt, vui sống bên nhau, không thể tách rời, nhưng rút cục họ cũng tới nơi này. Tôi suy tư. Lòng tràn ngập một nỗi muộn phiền, nó ở lại trong tôi và một tiếng chuông đền thờ gióng lên vào buổi tối hôm đó trên bờ biển Shiogama làm mọi điều trở nên sâu lắng hơn.

Những cơn mưa tháng sáu đã ngớt, vầng trăng nhợt nhạt ló ra. Dưới trăng có thể nhìn thấy đảo Magaki như ngay bên cạnh. Đám ngư dân đang chèo những chiếc thuyền gỗ nhỏ vào bờ, và nghe lao xao giọng nói của họ lúc chia nhau mẻ lưới. Khi ấy tôi hiểu ra cái gì đã nảy trong tâm trí một nhà thơ khi viết: ''Âm thanh sầu muộn của dây neo''. 

Đêm hôm ấy chúng tôi nghe thấy một ông sư mù chơi đàn và hát một bài hát kể chuyện khác biệt với xứ Bắc này. Nó không giống ''khúc ba-lát những chiến binh Heike'', cũng chẳng như một khúc ba-lát nhảy múa. Nó mang âm hưởng đồng quê và phải hát bằng một giọng khoẻ, âm lượng lớn. Tiếng hát ấy gần chỗ chúng tôi nằm ngủ nên hơi ồn ào. Dù sao tôi cũng không thể không tự hỏi rằng những bản ba-lát thơ cổ đến thế sao vẫn được hát ở đây, miền đất xa xôi này.

 

                                     Shiogama

 

Sáng sớm hôm sau, chúng tôi viếng thăm Đền thờ Shiogama. Người xây dựng ngôi đền là Masamune, quí tộc vùng Data, khi ông là quan đứng đầu tỉnh này. Những cây cột gỗ thông tuyệt diệu có chu vi thực kì vĩ, những xà kèo sơn màu sáng. Ngôi đền nằm trên phiến cao nhất của dãy bậc thang đá dài, xung quanh là hàng rào sơn son rực rỡ trong ánh nắng ban mai. Tôi nghĩ, trên mảnh đất của chúng tôi ngôi đền mới đẹp làm sao, thậm chí ở một nơi xa xôi và ít kẻ qua lại như chốn này. Quyền năng thánh thần thực có mặt muôn nơi. 

Phía trước Miếu Shinto có một cái đèn lồng bằng đá cổ. Trên cánh cửa đèn bằng kim loại có hàng chữ: Izumi-No-Saburo, năm thứ ba niên hiệu Bunji (1187) cúng tặng''. Tôi nghĩ, đã năm trăm năm rồi, Saburo của Izumi, người đạo hạnh dũng cảm, chính trực, trung nghĩa và hiếu tận với cha mẹ. Ngày nay không ai không kính trọng cái tên đầy vinh quang này. Nó thực sự như lời nhắn nhủ: ''Ai đi đường thẳng, thành thực với những gì mình cho là phải, danh dự sẽ đến ngay''.

 

                                   Matsushima

 

Trời gần trưa, chúng tôi thuê một con thuyền và bắt đầu chèo về phía những hòn đảo phủ đầy thông của Matsushima. Đi khoảng năm trăm dặm trên mặt nước, cuối cùng chúng tôi đặt chân lên bờ đảo Ojima. 

Tuy đã được nghe nói đến nhiều lần, nhưng quả thật Matsushima là nơi đẹp nhất trên toàn Nhật Bản. Nó thực đáng sánh với hồ Động Đình và hồ Tây bên Trung Hoa. 

Vô vàn những hòn đảo, vài hòn cao như những ngón tay hướng thẳng lên trời, vài hòn khác lại nằm úp sấp trên những con sóng, lại có vài hòn tụ lại thành những chùm hai, chùm ba, đâm nhánh sang trái, duỗi dài sang phải, vài hòn như cõng những đứa bé sơ sinh trên lưng hay ôm ghì trước ngực tựa cha mẹ hay ông bà. 

Rừng thông ngút ngàn và xanh thẫm. Lá cành rạp xuống vì những cơn gió biển mang hơi muối tạo thành những hình dáng tự nhiên thanh nhã. Chúng duyên dáng cúi chào như một tố nữ mà vẻ khéo léo vẽ nên một bức tĩnh vật còn yêu kiều hơn.

Có phải những hòn đảo này được Vị thần Chúa tể núi đồi sáng tạo ra trong kỷ nguyên xa xưa của các thần? À, ai có thể đánh giá công bằng nét bút Ngài đưa trên những kiệt tác linh thiêng phi phàm của Đấng Chúa tể Hoàn vũ, hoặc dám mô tả nó cho xứng đáng trong ngôn từ! 

Ojima, tức Hòn Trống, với dải bờ đâm ra phía biển, nhưng trên thực tế lại nối với đất liền. Ở đó chúng tôi nhìn thấy nơi Thiền sư Ungo sống cuộc đời ẩn khuất và phiến đá ông thường ngồi trầm tư. Trong rừng thông, chúng tôi thường bắt gặp những chốn khuất nẻo, nơi một ai đó sống xa lìa thế gian. Vẻ bình an và thanh tĩnh của một tu viện như thế, với làn khói bốc lên từ lá thông, quả thông lẩn lướt nơi mái lều đã cuốn hút chúng tôi đến độ gợi lại được hình ảnh người chủ nhân của tu viện, dù chúng tôi chẳng hề biết ông. Lúc đứng đó, mặt trăng đã ló ra và ánh vàng lấp lánh trên mặt nước khiến vạn vật thực khác biệt so với cảnh đẹp ban ngày. 

Quay lại bờ biển Matsushima, chúng tôi thuê một quán trọ có sân thượng và cửa sổ mở ra phía biển. Thao thức suốt đêm đó, ''một đêm với gió và mây trời'', với vẻ diễm lệ của thiên nhiên xung quanh đã mang lại một cảm giác tinh tế đặc biệt: 

Đến những đảo thông,

Bạn cần đôi cánh hạc

Ơi loài cúc cu bé nhỏ!

 

Sora đã viết những vần thơ trên. Tôi không viết và cố gắng chợp mắt, nhưng không nổi. Khi tôi rời cái am cũ của mình, Sodo có viết một bài thơ chữ Hán về Matsushima, và Hara-Anteki viết một bài waka có đoạn: ''Những đảo thông phủ kín bờ''. Tôi lấy chúng ra khỏi túi cho có bạn bè. Tôi cũng có vài bài Hokku của Sampu và Jokushi tặng.

 

                                                     Zuigan-ji

 

Ngày 11/5 Âm lịch (28/6) chúng tôi tới thăm Zuigan-ji. Tu viện trưởng hiện nay là vị thứ 32 kể từ khi Heishiro của Makabe xây dựng ngôi đền sau lần ông trở về từ Trung Hoa.

Sau đó, ngôi đền được xây hoàn chỉnh để tưởng nhớ đến đạo hạnh vĩ đại của Thiền sư Ungo. Với những bức tường ken lá vàng và đồ thờ lộng lẫy, ngôi đền sáng lên trong nắng như chính cõi Thiên vậy. 

Nhưng còn một nơi tôi muốn tới xem là ngôi đền nhỏ của Thánh Kembutsu.

 

                                                     Ishi-No-Maki

 

Ngày 12/5 Âm lịch (29/6) chúng tôi rời đi Hiraizumi theo một con đường qua nhiều địa danh đã được nghe nói trong các bài thơ, như Aneha-No-Matsu (Cây thông chị cả) và Odoe-Bashi (Cầu dây da). Nhưng lối đi này hình như chỉ các tay thợ săn và dân đốn gỗ mới thông thạo. Chẳng biết mình đang ở đâu nữa, chúng tôi lạc đường và cuối cùng tới một thị trấn cảng tên là Ishi-No-Maki. 

Phía xa xa qua bờ nước, có thể nhìn thấy hòn đảo Kinkazan. Chính vì vẻ vô tận của hòn đảo ‘’nơi những đoá hoa vàng nở rộ’’, một nhà thơ đã có lần ca tụng nó như một vị Hoàng đế. Hàng trăm con thuyền đậu nơi bến cảng, còn trên bờ nhà cửa chen chít, từ những căn bếp khói bốc lên. 

Thế đấy, chỉ tình cờ chúng tôi đã đến đó! Chúng tôi tìm một chỗ để ở lại, nhưng không hề thấy một quán trọ nào. Cuối cùng, quyết định nghỉ đêm ở một ngôi nhà tranh nhỏ, xuềnh xoàng trong làng. Và ngay khi trời sáng chúng tôi lại tiếp tục cuộc hành trình trên con đường xa lạ. Luôn luôn bị lạc lối.

Vượt qua nhiều vùng đất, với chúng tôi đã nổi tiếng qua thơ như khúc cạn Sode, cánh đồng Obuchi, đồng hoang Mano, con đường theo một con đê trải dài như vô tận. Trái tim nôn nao khó tả, chúng tôi đi vòng qua một đầm lầy dài, hẹp và nghỉ đêm ở một nơi có tên Toima. Rốt cục thì cũng tới Hiraizumi vào ngày hôm sau. Chắc chắn chúng tôi đã phải đi vòng mất năm mươi dặm.

 

                                                  Hiraizumi

 

Niềm vinh quang ba thế hệ của Fujiwaras giờ đây chỉ còn là một giấc mơ thoảng qua. Chúng tôi chạm mặt với những đổ nát của Cánh cổng lớn khi còn hai dặm rưỡi nữa mới đến trang trại của Hidehira. Nơi này giờ đây chỉ còn mênh mang cánh đồng lúa và bãi hoang. Chẳng còn gì ngoài Kinkezan – hay ‘’ Đồi lông gà vàng’’ – nơi từng  là một phần của những khu vườn cảnh tuyệt mỹ. Chúng tôi trèo lên Takadaki – hay Pháo đài thượng của Yoshitsune, và nhìn xuống phía dưới, nơi dòng sông lớn Kitagami bắt nguồn từ đỉnh Nambu chảy qua. Một hợp lưu, sông Koromo lượn quanh lâu đài Izumi rồi đổ vào sông Kitagami ngay dưới chân pháo đài. Đồn trấn của Yasuhira đứng phía sau chiến luỹ Koromo ở một ví trí chiến lược bảo vệ cho cửa ngõ tỉnh Nambu, ngăn chặn những chiến binh của bộ tộc Ainu tràn xuống từ phương bắc. 

Nhưng niềm vinh quang của chiến cuộc mới phù du làm sao. Lớp người trung kiên ưu tú giữ đất, những kẻ đã tử thủ ở đây, trên Pháp đài thượng này, đã chiến đấu đến tuyệt vọng, chiến công hiển hách của họ chẳng dài lâu hơn một lần chớp mắt. Giờ đây, nơi này cỏ đã ngút xanh. Nhà thơ Đỗ Phủ xứ Trung Hoa mới chí lý làm sao:

 

Dù một quốc gia có bại vong

Sông và núi vẫn còn

Và trên thành trì đổ nát

Xuân sang cỏ lại xanh

 

Chúng tôi ngồi xuống những chiếc mũ rơm và khóc, mặc cho thời gian trôi đi.

 

Một trời cỏ xanh mùa hạ

Có phải kì tích những chiến sĩ oai hùng

Chỉ là giấc mơ qua?

 

Những làn trắng tuyết hoa

Gợi nhớ mái tóc bạc Kanefusa

Người chiến binh già gan dạ

                                      (Sora)

 

Hai viện chính của Chuzon-Ji, đã nhiều năm tôi có nghe nói về chúng với một  nỗi băn khoăn, giờ đều đang mở cửa. Trong Viện kinh sách của ngôi đền có những bức tượng của ba vị tướng quân. Còn trong Viện ánh sáng, những chiếc quan tài của họ được cất giữ, trang trọng linh thiêng cùng những bức tượng Phật – tín ngưỡng của họ.  

Đồ sứ trang trí cho Viện ánh sáng đã tứ tán từ lâu rồi thất lạc, những cánh cửa khảm ngọc nong ra vì gió, những thếp vàng trên cột bị sương muối và tuyết phá huỷ, rồi bản thân ngôi viện cũng như đã thành một đống gạch vụn giữa một bãi hoang trùm cỏ, nó không còn được bao che bằng những bức tường mới ở bốn phía và mái lợp ngói nhằm chống lại sức tàn phá của đất nước gió lửa. Thế nhưng nó có thể vẫn tồn tại một thời gian dài như kí ức của ngàn năm trước. 

Hết thảy những ngày mưa tháng sáu

Chừa ra, không chạm vào Viện ánh sáng

Trong tuyệt mỹ, vẫn huy hoàng.

 

                                                         Shitomae-No-Seki hay nơi vượt nước
 

Con đường đi Nambu tiếp tục, mời gọi bước chân tiến xa hơn nữa về phía bắc, nhưng chúng tôi dằn lòng quay lại và theo lối cũ trở về làng Iwate, nơi sẽ nghỉ đêm. Ngày hôm sau, vượt qua Oguro-Zaki hay Mũi đất đen nhỏ và Mizu-No-Ojima hay đảo nhỏ giữa dòng, các địa danh này như tài sản của thơ, chúng tôi tới nơi Vượt nước. Lúc phu nhân của Tướng quân Yoshitsune cùng chồng rút khỏi miền bắc, bà đã sinh hạ một đứa trẻ. Và đây là nơi lần đầu tiên đứa bé ấy vượt qua dòng nước. Chúng tôi qua lối suối nước nóng ở Naruko, nghĩa là đứa trẻ khóc. 

Chúng tôi dự tính vượt qua dãy núi tiến vào tỉnh Dewa. Con đường ấy rất ít khách du lịch nên lính gác nhìn chúng tôi nghi ngờ, nhưng cuối cùng họ vẫn để cho đi. 

Đêm ập xuống bủa vây trên núi. Thế nhưng chúng tôi tìm được ngôi nhà của người lính trấn biên ải và xin tá túc. Một cơn bão cầm chân chúng tôi ở đó ba ngày, và nơi ở lại trên núi ấy thực kinh khủng. 

Bọ chét, chấy rận như sung

Tôi nghe vó ngựa đạp nước

Phía đầu giường, trong bóng đêm.

 

                                                      Natagiri – hay lối qua khe lưỡi cày

 

Theo người chủ nhà, muốn tới tỉnh Dewa phải vượt qua dãy núi cao. Vì đường khó đi nên ông ta gợi ý nên thuê một người hướng đạo. ‘’Ch úng tôi sẽ làm việc ấy’’ – chúng tôi nói, đồng tình với lời đề nghị của ông ta. 

Người hướng đạo là một thanh niên có thân hình vạm vỡ. Anh ta đeo một lưỡi dao găm cong nơi thắt lưng và một cây gậy gỗ sồi dẫn chúng tôi lên đường. ‘’ Đây chính là cái ngày chắc chắn mình sẽ gặp bất hạnh đây’’, tôi nặng nề tự nhủ và đi theo anh ta. 

Đúng như lời người chủ nhà thông báo, dãy núi quả là cao. Trên núi, rừng mọc rậm rạp đến nỗi không thể nghe thấy bất cứ một tiếng chim hót nào. Phía trên đầu, cành lá ken dày đến mức chúng tôi như đang đi du hành trong cõi chết của đêm tối. Tôi nghĩ về những câu thơ của Đỗ Phủ: 

Ngọn gió xé rách những đụn mây

Vầng dương tối mờ lầm bụi. 

Con đường xuyên qua những bụi cỏ tre dày, lội qua những con suối và trượt ngã trên đá, mồ hôi lạnh luôn túa ra khắp người. Cuối cùng chúng tôi cũng đến được quận Mogami. 

- Chặng đường này luôn có bất trắc xảy ra, người hướng đạo thở phào nói khi từ biệt. Tôi quả là may mắn mới đưa được các ngài đi qua một cách an toàn. 

Nghe nói vậy, thậm chí sau khi tất cả đã kết thúc, tim tôi vẫn đập liên hồi.

 

                                                      Obanazawa hay thung lũng đồng cỏ

 

Ở Obanazawa chúng tôi gặp một người đàn ông tên là Seifu. Dù giàu có, ông không phải hạng người thô lỗ, đầu óc tầm thường. Ông thường lên Kyoto và hiểu biết thu tiêu dao. Vì thế ông nài chúng tôi ở lại vài ngày nghỉ ngơi sau chuyến đi dài. Ông đã cho chúng tôi thấy tất cả lòng mến khách của mình. 

Làn gió mát mùa hè !

Nơi đây như ở nhà

Nghỉ ngơi, thư thái

 

Hãy nhảy ra đi!

Hãy bò ra từ dưới cũi ươm tằm

Ơi, cóc hiền đang ộp oạp đâu đó

 

Nét kẻ lông mày thiếu phụ

Hiện lên trong đầu

Khi tôi nhìn hoa rum nở.

 

Bộ trang phục cổ xưa

Qua bao thế kỉ

Người làm tơ tằm vẫn mang !

                                (Sora)

 

                                                    Ngôi đền trên đỉnh đồi

 

Trên vùng đất của Yamagata, có một ngôi đền nơi đỉnh đồi với tên gọi Ryushaku-Ji. Ngôi đền được Đại tu viện trưởng Jikaku dựng năm 860. Nó nằm trên một khu đất đặc biệt thanh sạch và yên tĩnh. Nhiều người nói nên đến tham quan, vì thế cho dù phải đi chừng mười bảy dặm, chúng tôi vẫn quay lại từ Obanazawa. 

Trời vẫn còn sáng nên sau khi thuê nhà trọ dành cho khách hành hương, chúng tôi leo lên Ngôi đền trên đỉnh đồi. Ngọn đồi vẫn còn những tảng đá mòn bóng khổng lồ, tảng này chồng lên tảng kia, và cạnh chúng những cây thông, cây bách cổ thụ xum suê. Mặt đất và đá cổ xưa xanh màu xanh cỏ mượt như nhung. 

Cổng vào những nơi thiêng liêng đóng chặt. Và chúng tôi không nghe thấy một tiếng động nào. Nhưng đi lách lên quanh mỏm đá và trườn trên đá phiến, cuối cùng chúng tôi vẫn đọc được bài kinh cầu của mình trước Tam bảo.

Ở nơi thanh tĩnh thẳm sâu và đẹp đẽ này, tự trái tim cảm thấy trong sạch tận nguồn cội.

 

Nơi im lặng thẳm sâu

Vẳng qua muôn trùng đá

Tiếng ve sầu.

 

                                                     Oishida hay bãi đá lớn

 

Vì muốn xuôi dòng sông Mogami trên một chiếc thuyền, nên chúng tôi phải dừng bước vài ngày chờ thời tiết đẹp ở một nơi tên là Oishida. 

Hạt giống của thể thơ cổ Haikai đã một lần được gieo ở đây và mọi người vẫn luyện tập làm kiểu thơ này với tình yêu và nỗi niềm không thể quên những ngày rực rỡ của thể thơ đó. Tài thơ của họ mộc mạc như thanh âm cây sáo sậy. Và trên con đường thi ca, họ ngập ngừng bước đi, băn khoăn nơi ngã ba đường, chẳng biết chọn lối nào, cũ hay mới. Họ cần một ai đó hướng dẫn. Vì vậy tôi để lại cho họ một tập thơ. 

Ôi, ai nghĩ được với chuyến hành hương tìm thi hứng này của riêng tôi, tôi lại truyền được ra ngoài kiểu thơ Basho !

 

                                                      Sông Mogami

 

Sông Mogami chảy từ cao nguyên miền bắc xa xôi. Ở đây, tại Yamagata có những khúc sông cao hơn nên ghềnh thác cực kì nguy hiểm. Ví như ‘’ Đá trôi’’ là nơi những tảng đá nằm rải rác như những quân màu đen trên cái bàn tính khổng lồ, và ‘’Chim ưng du hành’’, nơi nước chảy phăng phăng như cuộc rượt đuổi của loài ưng. Sông chảy qua phía bắc núi Itajiki, ngọn núi đã được nhắc đến trong một bài thơ cổ, rồi cuối cùng đổ ra biển ở Sakata. 

Đường đi xuống sông nằm giữa hai dãy núi và xuyên qua những tán cây. Con thuyền của chúng tôi thường dùng để chở gạo, nên rõ ràng tên nó là ‘’Thuyền gạo’’. Không xa nơi có thể nhìn thấy những tia màu trắng của ngọn thác Shiraito, là ngọn núi Sennin-Do, hay cổng vào núi Thằn lằn nằm lơ lửng bên mép nước. 

Dòng sông căng mọng vì mưa và chuyến đi đầy bất trắc.

 

Muôn nơi dồn về

Hết thảy mưa tháng sáu

Cuồn cuộn Mogami !

 

                                                     Haguro-Yama

 

Ngày 3/6 Âm lịch (19/7) chúng tôi leo lên nơi ẩn dật của các vị tu khổ hạnh trên núi Haguro-Yama (núi Hắc vũ). Ở đó tôi gặp một học trò của mình tên là Zushi-Sakichi. Anh ta giới thiệu chúng tôi với vị Đại tăng lữ Ekaku của vùng Acalya. Vị này mời chúng tôi nghỉ lại một ngôi đền ở Minami-Dani (Thung lũng phía nam) và tỏ ra rất nhân từ, hiếu khách. 

Vào ngày mồng 4 có một buổi tiệc thơ ở Ngôi đền chính.

 

Khi gió nổi sang hè

Nơi lũng Nam thiêng liêng

Mang hơi tuyết mát lành.

 

Ngày 5/6 Âm lịch (21/7) chúng tôi tới thăm miếu Gongen, nơi thiêng liêng đầu tiên được xây dựng trên núi Haguro. Khi thánh Nojo, người sáng lập ra nơi này còn tại thế, nó chẳng có tiếng tăm gì, nhưng trong cuốn sách Lễ kỉ niệm Enji-thế kỉ thứ 10 có nhắc đến một ngôi miếu ở U-Shu-Sato-Yama, tức là Núi Thôn dã tỉnh Vũ. Có lẽ ai đó đã lầm khi viết từ ‘’Thôn dã’’ thay vào chỗ của từ ‘’Hắc’’.

Và điều ấy làm tôi băn khoăn không biết Haguro-Yama tên nguyên thuỷ có phải là núi Hắc tỉnh Vũ không, và từ ‘’tỉnh’’ bị bỏ sót nên tạo thành Núi Hắc vũ ! Rõ ràng tỉnh này có tên Dewa – ‘’Nộp lông vũ’’, bởi vì trong sách địa chí chính thức năm 713, lông vũ của tỉnh này được qui định như một vật triều cống. Haguro-Yama, cùng với Gassan (núi Mặt trăng) và Yudono-Yama (núi Tắm gội) tạo ra Dewa-Sazan, tức ‘’Ba ngọn núi thiêng của Dewa’’. 

Ngôi đền trên núi Haguro chịu sự cai quản của Kanei-Ji, một ngôi đền trên đồi Toei ở Edo. Cả hai cùng một giáo phái Phật giáo. Học thuyết của giáo phái này gồm Shikan (xua đuổi những suy nghĩ thế tục và nhận thức chân lý) trong sáng và rực rỡ như mặt trăng đêm rằm, gồm Endo-Yuzu (đạt đến hoàn thiện và hài hoà thông qua việc tuân thủ giáo lý Phật giáo một cách đều đặn và kiên trì) sáng chói như chính ánh sáng.

Các tu viện đứng bên nhau lớp lớp, nơi các vị tu khổ hạnh miệt mài thực hành giáo lý. Suối nguồn tốt đẹp từ quả đồi linh thiêng này quả là kì diệu nhất và truyền đi một nỗi kính sợ. Đây thực là một nơi phi phàm và chắc chắn sẽ hưng thịnh mãi mãi.

 

                                                       Núi mặt trăng và Núi tắm gội

 

Ngày 8/6 Âm lịch (24/7) chúng tôi đi lên Gassan, tức núi Mặt trăng. Mang theo một chuỗi hạt giấy màu dâu chín để xua đuổi sự không thanh sạch và đội những cái mũ vải bông tẩy trắng, chúng tôi theo sau một người hướng đạo có biệt hiệu ‘’ng ười mạnh mẽ’’. Phải leo mười chín dặm xuyên qua mây mù, và sương, băng qua băng và tuyết cho đến khi dường như chính mình cũng sẻ chia con đường đi của mặt trời và mặt trăng vậy ! 

Lên tới đỉnh, chúng tôi hoàn toàn cóng lạnh và thở không ra hơi. Mặt trời đã lặn, mặt trăng ló ra. Chúng tôi tự mình kết một ổ cỏ tre, lấy hai cành tre nhỏ làm gối và nằm xuống chờ bình minh. 

Cuối cùng mặt trời mọc, xua tan những đám mây. Chúng tôi bắt đầu đi xuống về phía Yudona-Yama, tức núi Tắm gội. 

Lúc tới gần thung lũng, chúng tôi đi ngang qua một túp lều mà trước đây là lò rèn. Một người thợ rèn kiếm tỉnh Dewa thế kỉ 12 đã chọn chỗ này vì có loại nước tôi thép rất kì lạ. Sau khi tắm gội thanh sạch cả thân thể và tâm trí với cách sống kiêng khem, người nghệ nhân này rèn những thanh kiếm có khắc dòng chữ Gassan và nó trở nên có giá trị cao trên toàn vương quốc.

Tôi nghĩ đến những thanh kiếm khác được tôi ở Long Khê bên Trung Hoa và loại kiếm của Kanchiang cùng người vợ ông là Muyeh. Tôi nhận thấy để vượt lên trong bất cứ loại công việc gì, cần phải nỗ lực nhiều hơn rất nhiều mức bình thường. 

Lúc ngồi xuống một tảng đá nghỉ ngơi, tôi nhận thấy có một cây anh đào nhỏ mọc kề bên. Cội cây chẳng cao hơn mét rưỡi, và nửa mình trổ hoa. Cứ nghĩ về cây anh đào muộn mằn đáng yêu này mà xem! Nó bị vùi sâu trong tuyết lạnh suốt mùa đông mà vẫn không quên  nở hoa lúc xuân về trên những ngọn núi. Ở đây, cây mọc, ngát hương như một công án thiền: ‘’Hoa mận nở trong vầng dương rực nắng’’. Nó gợi cho tôi nhớ về thơ của Gyoson: 

Anh đào dại đáng thương!

Trừ tôi, chẳng có ai yêu bạn

Và chẳng có ai ngoài bạn, yêu tôi! 

Ở đây, cảnh tượng những bông hoa này nở trên núi khiến tôi còn cảm động hơn thế. Và lúc này tôi đành gác bút, vì những gì tôi thấy ở Núi mặt trăng, theo một luật lệ dành cho người hành hương lên núi, cấm không được viết ra. 

Lúc quay trở lại ngôi nhà trọ trong đền Thung lũng phía nam, Ekuka vùng Acalya có hỏi về ấn tượng thơ ca của tôi trong chuyến hành hương tới Ba ngọn núi thiêng. Và tôi viết tặng ông mấy bài: 

Trăng lưỡi liềm lạnh

Nhợt nhạt trên tầng lá đen

Núi Haguro !

 

Có bao nhiêu hình mây núi

Quấn vào đỉnh Gassan

Trước lúc trăng lên ?

 

Vì không thể

Kể những diệu huyền núi Yudono

Đành ứa lệ, rơi trên tay áo.

 

Còn Sora viết :

 

Những đồng xu làm rung chuyển tim tôi

Trên đường núi Yudono

Những người hành hương ngoan đạo rải đó đây !

 

                                                       Sakata

 

Sau khi rời núi Haguro, chúng tôi tới thành Tsuru-Ga-Oka (Đồi hạc) theo lời mời của một Samurai tên là Nagayama-Ujishige. Tại nhà người này, chúng tôi soạn một tập gồm 36 bài thơ liên hoàn. Người môn đệ của tôi Zushi-Sakichi cũng có mặt ở đó. Anh ta theo chúng tôi ra đi từ núi Haguro. Tiếp theo chúng tôi xuôi thuyền xuống một hải cảng tên là Sakata. Ở đây, chúng tôi nghỉ lại ở nhà một thầy thuốc tên là Enan-Fugyoku. 

Xa lắm những ngọn đồi suối nóng

Muôn nẻo đường về bên Bờ Gió

Cảnh đêm lành lạnh !
 

Dòng Mogami

Đánh chìm mặt trời hè nóng bỏng

Và nhận xuống đại dương! 

(Còn tiếp)

Thi sĩ Basho và con đường hẹp thiên lý ( phần cuối)

 

Kisakata

Thực không sao kể hết được những cảnh đẹp của đất và biển tôi đã ngắm; nhưng lúc này trái tim đập mạnh hồi hộp trước viễn cảnh được nhìn thấy Kisakata,

 

đấy là một cái hồ nước mặn trứ danh trải dài khoảng 24 dặm về phía đông bắc hải cảng Sakata. Chúng tôi vượt qua những ngọn đồi và đi dọc theo bờ biển, lê bước qua những đun cát. Và lúc mặt trời đang khuất dần, chúng tôi đã đến nơi. Một cơn gió nổi lên từ phía biển, đổ tràn vào không khí bụi cát và mang theo mưa, khiến thậm chí chúng tôi không thể nhìn thấy núi Chokai. Có một nỗi đắm say đầy tò mò khi đi dò dẫm trong lòng bóng tối và tưởng tượng ra những cảnh đẹp nằm trước mặt. Và cơn mưa mang lời hứa hẹn một cảnh còn đẹp hơn so với lúc trời quang thường ngày. Chúng tôi len lỏi qua những mái lều lợp bấc của dân đánh cá chờ cơn mưa ngớt. Sáng hôm sau trời quang không một gợn mây. Và lúc mặt trời mọc, ánh sáng toả ra rực rỡ. Chúng tôi xuống một chiếc thuyền ra đi trên lòng hồ. Ghé thăm hòn đảo của Noin, nơi vị thi sĩ - thiền sư đã sống ẩn dật suốt ba năm, rồi chúng tôi đi lên bờ một hòn đảo nằm ngay phía sau. Ở đó có một cây anh đào cổ thụ. Nó chính là cội cây đã soi bóng xuống mặt nước và hiện lên trong thơ của Saigyo: Lái thuyền trên thảm hoa anh đào Những người ngư phủ ra đi Cây anh đào ấy là một tượng đài sống của thơ. Trên bờ hồ nước mặn có một ngôi mộ theo truyền tụng, là nơi chôn cất Hoàng hậu Jingu (nhiếp chính từ 201-269). Đền thờ ấy gọi là Kanmanju-Ji. Tôi chưa nghe ai nói vị Hoàng hậu này từng đến nơi đây, nên cứ tự hỏi tại sao bà lại được an táng ở đó. Chúng tôi ngồi nghỉ trong trai phòng Tu viện trưởng ngôi đền. Và lúc tấm màn dệt bằng tre cùng gấm thêu kim tuyến được kéo lên, toàn bộ cảnh hồ Kisa lộ ra trước mắt. Về hướng nam, núi Chokai nom như đang chỉ thẳng lên trời và bóng núi hằn trên mặt nước. Về phía tây con đường bị chặn bởi thành luỹ Uyamuya, nhưng phía đông một con đê đưa con đường đi dài tít tắp hướng đến Akita. Biển trải dài theo hướng bắc và nơi bắt đầu hồ nước gọi là Shiogoshi, hay Con đường nước triều. Mặc dù hồ nước mặn Kisakata chỉ dài hơn hai dặm, rộng hai dặm, nó vẫn gợi lên nỗi nhớ về Matsushima. Nhưng ở vài điểm nó hoàn toàn khác. Trong lúc Matsushima có vẻ đẹp vui nhộn, hớn hở thì Kisakata đầy tràn đắng cay và ăn năn hối hận. Có cảm giác đơn côi hoang vắng và ưu phiền nơi một tâm hồn quằn quại day dứt. Mưa ở Kisakata Cây trinh nữ lả xuống Như nàng Tây Thi trinh liệt mang vết thương lòng … Bức hoạ biển lạnh, dăm con hạc Đôi chân dài lội qua hồ nước Thấp thoáng đụn cát trên Con đường nước triều. Bài thơ Sora viết nhân dịp lễ hội Shiogoshi: Tôi tự hỏi họ ăn gì Trong ngày lễ Shiogoshi? (Bài thơ này Sora viết vì nỗi xúc động trước cảnh một gia đình nghèo kê một cánh cửa gỗ và ngồi lên đó – căn nhà xoàng không mái che) Nơi trú thân nghèo ngư phủ Một tấm ván nằm trên cát Nhấm nháp khí lạnh trời đêm (Teiji - một thương nhân tỉnh Mino) Ngắm một cặp chim ưng làm tổ trên vách đá gần bờ biển, Sora viết: Tổ trên vách đá cheo leo Ghim lại muôn sóng trùng dương Phải không hỡi ưng biển? Con đường miền bắc Chúng tôi nấn ná mấy ngày ở Sakât đến khi những đám mây rợp trên Con đường miền bắc giơ tay vẫy gọi. Thế nhưng trái tin lại xao động khi nghĩ tới con đường xa vời vợi nằm phía trước; nghe nói nó dài đến ba trăm dặm mới tới thủ phủ tỉnh Kaga. Sau khi vượt qua Thành luỹ Nezu tiến vào tỉnh Echigo, chúng tôi lên đường với một quyết tâm mạnh mẽ. Sau cùng, tới thành luỹ Ichiburi tỉnh Etchu. Chúng tôi đã lang thang trên đường chí ngày. Trong khi bầu không khí ngột ngạt nóng và mưa, vết thương ngày xưa đau nhức, nhưng tôi khong viết về chúng. Đêm trước ngày Ngâu! Mai, Ngưu Lang gặp Chức Nữ Hai vì sao – tình nhân … Bụi nước đại dương man dại Phủ mọi nẻo đường đến Sado Ngân Hà trải rộng! Hôm nay chúng tôi đi qua những nơi hiểm nguy nhất trên toàn miền bắc. Con đường bất trắc đưa qua những tảng đá mòn dưới chân một mũi đá cong vểnh làm mồi cho những con sóng lớn. Như chuỗi tên của những nơi tồi tệ nhất ám chỉ, nó do mọi người tự đặt cho cảnh ngộ chính mình: ‘’Bỏ cha, Bỏ con, Những con chó quay đầu, Gửi lại ngựa của bạn’’. Chúng tôi kiệt sức và đi nằm sớm. Nhưng trong căn buồng kế bên, tôi nghe vẳng tiếng, mà theo phán đoán, là của hai phụ nữ trẻ. Một giọng đàn ông xen vào tiếng nói của họ. Tôi hiểu ra họ là hai kĩ nữ tới từ một thị trấn cảng tên Niigata thuộc tỉnh Echigo trong một chuyến hành hương về Đền thờ lớn ở Ise. Người đàn ông đi cùng họ từ nơi xa xôi tới đây và họ đang viết những bức thư để người này mang trở lại Niigata vào ngày mai. Những lời họ tâm sự với anh ta chứa chan bao xúc động. Khi lắng nghe, tôi cũng thêu dệt giữa những lời thì thầm của họ âm hưởng một bài thơ do một kĩ nữ sang trọng làm trước đây: Nơi những con sóng Tung bọt màu trắng vỗ bờ Thân em suốt đời như rong biển Như người ngư phủ không nhà Những cuộc tình lang chạ đêm đêm Là nghiệp, là số mệnh Cảnh ngộ buồn đau, buồn đau Em đã rơi vào. Và tôi chìm vào giấc ngủ trong lúc lắng nghe họ nói chuyện. Sớm hôm sau, lúc chúng tôi sắp sửa khởi hành, một phụ nữ trẻ chạy tới. Nàng nói: Chúng tôi không biết đường. Chúng tôi tuyệt vọng và sợ hãi. Các thày có thể cho chúng tôi theo bước ở một khoảng cách không gây ô uế không? Những giọt nước mắt của nàng lăn trên gò má. – Xin hãy rộng lượng với chúng tôi. Chúng tôi cầu xin các thày một lòng vị tha và thương xót của người tu hành để chính mình có thể cảm thấy sự cứu độ từ Đức Phật. Tôi đáp: Tôi sợ rằng chúng tôi thường hay dừng lại dọc đường. Nhưng sẽ có nhiều người khác dẫn các cô đi. Có thể Đức Phật sẽ giúp các cô. Rất lâu sau khi tôi từ biệt họ, trái tim tôi ngập tràn thương xót và hình ảnh họ không sao ra khỏi tâm trí. Dưới mái nhà tương tự thế này Còn hồ nghi ư, tôi ngủ cạnh một kĩ nữ Như mặt trăng cùng bụi cỏ ba lá. Tôi đọc cho Sora. Tiên sinh chép lại. Nago-No-Ura Chúng tôi lội qua bốn mươi tám dòng suối của vùng châu thổ sông Kurobe, nhưng vùng này vẫn còn vô số những con sông, con suối khác. Cuối cùng tới bờ biển Nago. ‘’Những cây đậu tía dập dờn’’ vùng Tako của thi sĩ Manyoshu cách đây không xa. Cho dù xuân đã qua, chúng tôi vẫn nghĩ được ngắm nhìn những dây leo bò ngoằn ngòeo thế nào trong tiết đầu thu ở đó cũng rất kỳ thú. Vì vậy tôi hỏi đường một người. Anh ta trả lời: Cách đây chừng mười hai dặm theo bờ biển, trong chỗ khuất gió ngọn đồi đằng kia. Nhưng ở đó rất ít nhà, chỉ có những mái lều ngư phủ. Thầy sẽ không tìm được ai cho thuê chỗ trọ đâu. Anh ta ra sức gàn khiến chúng tôi đi thẳng tới tỉnh Kaga. Những cánh đồng ngát hương lúa sớm Chúng tôi đi qua Bên gió biển Ariso Kanazawa Sau khi qua Đồi hoa tuyết và Thung lũng Kurikara, ngày 15/7 Âm lịch (30/8) chúng tôi tới một thành phố lớn tên Kanazawa. Kasho, một thương nhân quen biết, người thường đến dây từ Osaka cũng có mặt. Chúng tôi gặp ông tại nơi ông trọ. Issho, một thi sĩ trẻ danh tiếng trong vùng, rất mê thể thơ liên hoàn, đã mất vào mùa đông năm trước. Người anh trai của Isso chủ trì buổi cúng giỗ em mình. Isso là học trò của tôi và cả hai chúng tôi đã từng hân hoan ngắm trăng thu với nhau. Tôi viết ở ngôi mộ: Tiếng thở dài gió thu Là tiếng nức nở tim tôi cay đắng Hãy lật tung nắm đất! Hãy lên tiếng! Chúng tôi được mời tới một nơi ẩn tu: Trời thu mát lạnh! Tôi gọt vỏ, Thấm vào vị của lê, dưa hấu Một bài thơ soạn trên đường: Mặt trời nóng bỏng thế kia Lờ đi Cơn gió thu đang nổi Và tại một địa danh gọi là Komatsu, hay Rừng thông bé nhỏ: Luồng gió thu thổi qua Những cây thông nhỏ Cỏ ba lá và bông bạc Đền Tada Ở Komatsu, chúng tôi viếng thăm đền Tada. Tại ngôi đền chúng tôi xem cái mũ sắt của chiến binh Sanemori (1111-1183) và một mảnh áo giáp thêu kim tuyến của ông. Nghe nói những thứ này ông được Đức ông Yoshimoto của vùng Minamoto ban tặng khi phục vụ cùng với gia tộc Genji. Cái mũ sắt không phải vật tầm thường. Từ đỉnh mũ cho đến vành uốn vòng phía sau tai được trang trí bởi những dải hoa cúc uốn lượn bằng vàng. Chóp mũ hình đầu rồng, và những chiếc sừng phẳng, mềm mại thật thanh nhã, kiêu hãnh. Khi Sanemori ngã xuống trong chiến trận, Kiso-Yoshinaka sai Jiro của vùng Higuchi dâng những vật này cho ngôi đền. Tất cả đều được lưu giữ đầy đủ trong cuốn sử biên niên ở ngôi đền này. Ôi bi thảm, Bên dưới mũ chiến binh quả cảm Tiếng châu chấu. Nata-Dera Trên con đường tới suối nước nóng Yamanaka, có thể nhìn thấy Shirane-Ga-Take, hay Núi trắng. Đi đường nào cũng thấy ngọn núi này phía sau lưng. Bên trái, trong dãy đồi ở chân núi có một ngôi đền thờ Kannon - Vị nữ thần của lòng nhân từ. Hoàng đế Kazan (cầm quyền 968-1008), sau chuyến hành hương qua ba mươi ba địa điểm linh thiêng các tỉnh miền tây, đã được khuyên hãy đặt vào đây hình ảnh của Kannon - Người nhân từ nhất, Vị Bồ tát của lòng trắc ẩn và tình yêu thương. Hoàng đế gọi ngôi đền là Nata, cấu tạo từ những chữ cái đầu của Nachi và Tanigumi, tên hai địa danh đầu tiên và cuối cùng của ba mươi ba nơi linh địa. Giữa những tảng đá có hình dáng kì dị được sắp xếp và những cây thông cổ thụ thân chằng chịt mấu, có một nơi ẩn tu nhỏ, mái rạ dựng trên một tảng đá. Thời gian mài trắng nên vẻ thanh sạch nơi những tảng đá mòn mang lại cho nơi này một nép đẹp buồn bã vượt hơn cả đền Ishiyama danh tiếng ở Omi. Đá ở Ishiyama Chưa muốt trắng Gió mùa thu, trắng hơn! Suối khoáng Yamanaka Chúng tôi đi tắm suối nóng Yamanaka. Mọi người thường nói về mặt chữa bệnh con suối này chỉ đứng hàng thứ nhì so với các suối nóng vùng Ariake. Nước suối Yamanaka Tuyệt diệu hơn Những bông cúc hoa! Chủ quán trọ còn trẻ, tên là Kumenosuke. Cha anh ta nghe nói rất yêu thơ. Và ở đây, câu chuyện xoay quanh chuyện một thi sĩ trẻ tuổi đắm đuối đến từ Kyoto đã bị quá bẽ mặt bởi tài năng thơ hơn hẳn của người chủ quán như thế nào. Khi quay lại Kyoto, anh ta đem theo bài học ấy từ Teitoku, tiếp tục làm thơ và trở nên nổi tiếng dưới cái tên Teishitsu mà chúng tôi có nghe nói đến. Khi đã danh tiếng, người ta nói rằng ông không bao giờ nhận tiền thù lao từ những người dân quê cho việc phê bình và sửa thơ giùm họ. Sora bị ốm. Vì tiên sinh có họ hàng ở Nagashima, tỉnh Ise nên chúng tôi quyết định để tiên sinh đi trước. Một kẻ lang bạt đơn côi Nếu nằm xuống xin cho tôi Giữa bụi cỏ ba lá Sora viết bài ấy trước khi từ biệt. Với nỗi buồn kẻ đi, người ở, chúng tôi như đôi ngỗng trời chia tay nhau và rồi mất hút nơi những tầng mây. Tôi viết: Giọt lệ sương thu Sẽ làm nhoè trên mũ dòng chữ ‘’Hai bạn cùng du hành’’ Zensho-Ji Tôi nghỉ đêm trong ngôi đền Zensho-Ji nằm ven thị trấn Daishoji. Nơi này vẫn thuộc tỉnh Kaga. Sora đã nghỉ đêm trong ngôi đền này đêm trước và để lại bài thơ: Suốt đêm Tôi nghe gió thu Thổi qua những mỏm đồi quạnh vắng. Chúng tôi xa nhau có một đêm mà sao như ngàn dặm. Tôi cũng nằm thao thức lắng nghe gió thu. Rạng sáng có tiếng các vị sư đọc kinh. Thế rồi một tiếng chuông vang lên và tất cả chúng tôi xuống bếp. Vì tôi có ý định tới tỉnh Echizen trong ngày hôm đó nên vội vã ra đi. Một vị sư trẻ tuổi chạy xuống trước mặt mang theo giấy và mực. Ngay lúc đó, một vài nhành lá liễu từ cội cây trong vườn chấp bay xuống đất. Lòng tốt của bạn, xin báo đền Tôi có thể quét lá rơi Nơi gốc liễu! Đôi dép rơm đã buộc chặt quai, vậy nên tôi không kịp đọc lại những dòng viết vội ấy của mình nữa. Con đường tới Eihei-Ji Vượt qua cái miệng vịnh hẹp Yoshizaki nằm trên biên giới tỉnh Echizen bằng thuyền, chúng tôi dừng lại ngắm rừng thông trứ danh của Shiogoshi Cơn bão lớn tàn phá Suốt đêm hoang dại Gió sóng nổi lên Ở Shiogoshi, rừng thông trên cồn Vươn lá cành vào mặt trăng Saigyo Có rất nhiều bài thơ được viết ở đây, nhưng không thêm bài mới nào đáng đọng lại để ngợi ca cảnh đẹp này. Viết thêm một từ nữa về rừng thông Shiogoshi thì cũng tựa như thêm ngón tay thứ sau vào bàn tay. Sư trưởng đền Tenryu của thị trấn Maruoka là một người tôi quen đã nhiều năm. Do vậy tôi đến thăm ông. Lúc ấy có Hokushi, người đi cùng chúng tôi từ Kanazawa. Anh ta chỉ có ý định đi tiễn một đoạn đường, nhưng cuối cùng lại theo chúng tôi đi khắp nơi tới tận Maruoka. Trên đường đi anh ta không bỏ qua một cảnh đẹp nào và luôn soạn những vần thơ. Một số bài rất sâu sắc. Tôi viết một bài thơ lúc chia tay: Tôi viết nguệch ngoạc đôi dòng Và xé tan chiếc quạt hè thân thuộc Chỉ một khúc thâm tình buổi chia tay! Đi bộ khoảng ba dặm rưỡi về phía dãy đồi là tới Eihei-Ji. Ngôi đền này do thiền sư Dogen (1200-1253) lập nên. Tôi tin rằng ngài đã có một duyên cớ cao cả nào đó khi lập ra ngôi đền rất sâu trong vùng đồi và nổi tiếng bên ngoài ngàn dặm của cố đô Kyoto. Fukui và Tsuruga Dầu cho đường đi tới thành Fukui dài bảy dặm, tôi vẫn để sau bữa tối mới lên đường. Và tôi cập quạng dò đường trong bóng tối. Ở Fukui có một người tên là Tosai sống ẩn dật từ lâu. Tôi gặp ông một lần ở Edo, nhưng đã hơn mười năm về trước. Giờ đây hẳn ông đã già lắm, tôi nghĩ hay có khi đã khuất núi. Tuy nhiên khi hỏi thăm mọi người, họ đều nói ông còn sống và chỉ cho tôi chỗ ở của ông. Trên lối đi nhỏ yên tĩnh, cách biệt với tiếng ồn ào đô thị, tôi tìm thấy một mái lều nhỏ, xoang xĩnh nằm giữa đám dây cúc bạc và mướp bò ngoằn ngoèo. Cái cổng bị những cây mào gà và bách che kín. Tôi nghĩ chắc là đây rồi và gõ cửa. Một người phụ nữ ăn vận xoàng xĩnh bước ra: Cơn gió nào đưa thày tới đây? Bà ta hỏi rồi tiếp tục. Tiên sinh đã qua nhà một người bạn gần đây. Nếu thày muốn gặp tôi sẽ đi tìm. Tôi đoán bà ta là vợ. Chuyện này cũng giống với một cảnh trong ‘’Câu chuyện về Genji’’. Tôi nghĩ lúc trên đường tìm ông. Tôi ở nhà Tosai hai đêm. Sau đó tôi nói tôi phải đi vì muốn ngắm trăng Trung thu ở cảng Tsuruga. Tosai khăng khăng muốn đi cùng. Và rồi vén gọn kimono, quấn thắt lưng, ông vui vẻ ra đi như một người hướng đạo cho tôi. Cứ lần lượt, hết Shirane-Ga-Take (Núi bạc) khuất dạng thì ngọn Hino lại hiện ra. Chúng tôi băng qua cây cầu ở Asamuzu thường được nhắc đến trong các bài thơ, nơi những cây lau của Tamae đã nở hoa. Vượt qua Luỹ chim sẻ bụi rậm và cắt ngang Suối nóng, chúng tôi nghe vẳng tiếng gọi của bầy ngỗng trời đầu tiên ở Hiuchi-Ga-Jo (Thành đá lửa), sau đó ở Kaeru-Yâm (hay Đồi ngõng trở về). Đêm 14/8 Âm lịch (28/9) chúng tôi tới cảng Tsuruga và đi tìm một quán trọ. Đêm đó trăng sáng khắp trời một cách dị thường. Tôi hỏi: Đêm mai trời sẽ thế này chứ? Nhưng người chủ quán trọ đáp: Ở đây, xứ bắc này, không bao giờ có thể nói chắc chắn thời tiết sẽ đẹp, hay nhiều mây vào ngày hôm sau. Chúng tôi uống rượu vang cùng người chủ quán trọ. Sau đó cả đêm bọn tôi cùng đến thăm đền Myojin ở Kehi, nơi Hoàng đế Chuai (cầm quyền 192-200) được an táng. Ở ngôi đền, bầu không khí linh thiêng, và trong ánh trăng lọt qua những tán lá thông, cát trắng rải trước ngôi đền trông tựa như sương. Người chủ quán trọ bảo: Từ xa xưa, vị kế nhiệm người Đạo trưởng giáo phái này, tổ sư thứ hai với ước muốn giúp đỡ tín đồ đã tự mình giẫy sạch cỏ, rồi khuân đất đá lấp những đầm lầy xung quanh, để từ đó về sau những người đến đền đi lại được dễ dàng. Tưởng nhớ đến công việc vĩ đại đó, thậm chí tận ngày nay, sư trưởng của giáo phái Shinto-Jishu vẫn mang cát rải khắp ngôi đền. Lễ kỉ niệm này gọi là ‘’Lễ sư trưởng mang cát’’ Thiêng liêng, trong sạch, trắng ngần Những hạt cát sư trưởng rải Sáng lên dưới ánh trăng! Đêm rằm, đêm trăng tròn hiện diện, đúng như người chủ quán đã dự đoán, trời đổ mưa. Ôi! Kém phúc là tôi Đêm trăng rằm lại mưa Thất thường, trời xứ bắc! Iro-No-Hama Ngày 16/8 Âm lịch (30/9) trời thật đẹp. Tôi muốn đi lượm một vài vỏ sò nhỏ màu hồng nên cả bọn cùng đi thuyền đến Bãi biển hồng. Mười bảy dặm đi trên mặt nước, nhưng một người bạn tốt bụng tên là Tenya đã bỏ xuống thuyền chúng tôi những cái hộp đựng đò du lịch và những ống tre đựng rượu sake. Ông còn cho một vài người giúp việc đi theo. Một cơn gió thuận đã đưa chúng tôi đi trong loáng mắt. Trên bãi biển này chỉ lưa thưa vài túp lều ngư phủ và một ngôi chùa thờ Phật trông tuềnh toàng của giáo phái Hokke. Ở đó chúng tôi uống trà, hâm nóng rượu sake và cùng nhau thưởng thức vẻ đẹp sầu thảm của cảnh đêm: Buồn hơn và Đìu hiu hơn cả Suma Là mùa thu bên bờ biển này … Mỗi cơn sóng tung bọt Dạt lên bờ dãy vỏ sò nhỏ Và cánh cỏ ba lá Tôi bảo Tosai ghi lại cảm tưởng ngắn ngủi của một ngày phiêu du ngoài trời, rồi để lại ngôi đền. Ogaki Rotsu, một môn đệ của tôi, đến Tsuruga và cả hai chúng tôi cùng du hành đến tỉnh Mino. Chúng tôi đi ngựa đến thành Ogaki và Sora cũng đến đây nhập đoàn từ Ise. Etsujin cũng theo nhịp nước đại của ngựa đến và tất cả bọn tôi hội tụ ở nhà một Samurai đã hồi hưu là Joko. Quí tộc Zensen, Samurai Keiho cùng các con trai của ông và một số bạn bè thân thiết khác liên tục đến đây trong cả ngày lẫn đêm để chúc mừng vẻ hân hoan và quan tâm ân cần. Cứ như thể tôi vừa từ cõi chết trở về. Giờ đây, dẫu cho cơ thể chưa hồi phục hoàn toàn sau nỗi mệt nhọc của chuyến du hành, đã là ngày 6/9 Âm lịch (18/10) và tôi ước ao được đến đền Ise để dự lễ kỉ niệm cứ 21 năm mới tổ chức một lần, rước Chúa tể thần linh đến một ngôi đền mới dựng. Trời đã vào cuối thu nên tôi ra đi một lần nữa, bằng thuyền tới bờ biển Futagami-Ga-Ura, nơi có những con trai vị rất ngon. Thế mà trời hỡi, Buồn đau, tôi chia tay bạn Tựa thân trai lìa xa chiếc vỏ Tôi đi và thu cũng cạn ngày. Hàn Thuỷ Giang (dịch và giới thiệu)

Việt Báo (Theo_VietNamNet) 古 池 や 蛙 飛 び 込 む 水 の 音 Furu ike ya / kawazu tobikomu / mizu no oto Ao cũ con ếch nhảy vào vang tiếng nước xao (Matsuo Basho – Nhật Chiêu dịch)