Hải Đà - Vương Ngọc Long

Thi ca là một nghệ thuật thẩm mỹ của ngôn ngữ tạo hình thêu dệt nên ý tứ, nhịp điệu và cảm xúc của con người đối với vũ trụ và nhân loại …. Ca dao tục ngữ trong nền văn chương phong phú Việt Nam là một tinh hoa không ai có thể chối cãi, có một giá trị siêu việt và năng lực truyền đạt cảm giác rất hoàn chỉnh, trong khi Đường Thi là một đỉnh cao rực rỡ của thi ca Trung Quốc, mang một tiết tấu nhịp nhàng và âm hình dày dặc. Và khi nói đến nền thi phú Nhật Bản thì người ta phải nói đến thơ Haiku, mang một sắc thái đặc trưng riêng biệt của nền văn hóa Nhật. Haiku một thể thơ xúc tích, có ý tưởng cao siêu và ẩn dụ thâm thúyï, hàm chứa cô đọng trong một cõi thơ nho nhỏ hài hòa chỉ có 17 âm tiết bao gồm ba dòng : câu đầu 5 âm, câu giữa 7 âm và câu cuối 5 âm, theo vế 5-7-5. Ba câu thơ ấy không cần phải có vần điệu, đúng niêm luật, hoán chuyển chấm phết .. nhưng là sự kết hợp giữa màu sắc, âm thanh, tượng hình có chọn lọc. Thoạt nhìn chỉ là một bài thơ ngắn gọn, nhưng người thơ đã dẫn dắt chúng ta đi qua một khu vườn chữ nghĩa nhỏ hẹp để thênh thang bước vào một cõi tư duy vô cùng bát ngát, một chân trời sáng tạo rộng mở mà người đọc cần có một sự tưởng tượng dồi dào phong phú . Thơ Haiku xuất hiện ở Nhật Bản vào thế kỷ 16 và người đầu tiên sáng lập ra thể thơ Haiku có thể nói là thi-hào Basho (1644-1694), vàtrong trường phái thể thơ nầy phải kể đến các thi sĩ nổi tiếng khác như Yosa Buson, Kobayashi Issa, và Masuoka Shiki . Những tác giả Hoa Kỳ nổi tiếng đã đi tiên phong trong việc sáng tác những dòng thơ Haiku tuyệt đẹp và gợi cảm có thể kể những thi sĩ Gary Snyder, Richard Wilbur, Lew Welch và Richard Wright …. Thông thường một bài thơ Haiku trưng bày hai hình ảnh và đối tượng trái ngược nhau: một hình ảnh cụ thể ghi dấu thời gian và nơi chốn, một hình ảnh trừu tượng sống động và linh hoạt. Nhà thơ không phân tích và miêu tả, không bàn luận về chi tiết của sự liên kết giữa hai hình ảnh nầy, mà chỉ để lại những cảm giác xao xuyến, sâu sắc và tế nhị, để tự nó kết tinh trong trí tưởng tượng và mơ ước của người đọc, khơi động tiềm thức để người đọc tự suy diễn và cảm nhận . Hai hình ảnh nầy bổ sung cho nhau, đi từ cái tiểu ngã của một sự vật để hòa đồng vào cái đại ngã của vô biên, tạo nên một cảm xúc mãnh liệt trong lòng người đọc. Nhà thơ Mai Thảo đã cho chúng ta thấy cái hội nhập nầy :
"Ta thấy trong ta trục đất ngừng …
Và cùng một lúc trục trời ngưng …." (MT)

Trong cái huyền diệu của tình yêu muôn màu, người ta cũng đã nhận diện cái điểm tương đồng nầy : "mắt em là cả một trời yêu …." , từ một đốm nhỏ của con "mắt" để bung ra một khung "trời" .. như một nhà thơ đã thiết tha :
" Trong mắt em hằng hà tinh tú vỡ…
Muôn vàn tia vết chém tựa sao băng ….
Tôi cúi đầu : kẻ thất tình vô tội ….
Là tù nhân trong ngục mắt kiêu căng …"

Cái tiểu vương quốc của những con chữ gò bó chải chuốt bỗng vươn mình ảo hóa trở thành một vũ trụ siêu hình .
Haiku là một nghệ thuật tổng hợp tinh tế tuyệt vời giữa Phật giáo và Lão Giáo trong thế giới Thiền thi, giữa cụ thể và trừu tượng, giữa ẩn dụ và phân tích, giữa thiên nhiên vũ trụ và nội tâm con người … Vạn vật và vũ trụ đều có nguồn gốc từ Đạo … theo triết lý luân hồi sinh hóa vô thường và kiếp người cũng chỉ là phù sinh hư ảo mà thôi … Điều nói ra được thì hữu hạn, mà ý lại vô hạn … "siêu dĩ tượng ngoại" (vượt ra ngoài hình tượng) … chính là "điều mà thơ muốn mọi người lãnh hội chẳng phải là điều có thể nói được mà là những điều mà thơ chưa nói ra" . Trong thơ Haiku có sự dung hợp giữa Thiền và Thơ, vì thơ biểu lộ tình cảm và thơ có thể tải đạo … Thơ Haiku đi từ một sự vật cụ thể thật nhỏ nhoi tầm thường để dẫn dắt người đọc đi vào cõi mênh mông bát ngát không hình tượng … như một thiền sư đã nói : "gom góp tất cả lời nói để hoàn thành một câu, vò cả đại thiên thế giới thành một hạt bụi" , đồng tâm ý hiệp với thi sĩ William Blake "a world in a grain of sand" ( cả vũ trụ trong một hạt cát) …
"Từ trong hạt bụi ngu ngơ ấy …
Mưa nắng vô thường sây sát nhau.."
để cuối cùng người thơ đốn ngộ được :
"Từ trong hạt cát hằng sa đó …
Vũ trụ Chân Như sáng nhiệm mầu .."
Trong phạm vi bài nầy, chúng tôi xin dẫn chứng những bài thơ Haiku về hoa Quỳnh,
phần Anh Ngữ được trích từ trang liên mạng có đề tựa : Cereus or Queen of the Night - haiku collection (http://wwwstaff.hint.no/~phn/cereus.htm),
phần thơ Pháp do Thanh Tâm chuyển ngữ, và phần thơ Việt do Vương Ngọc Long dịch.

Một bài thơ Haiku trong trang sưu tầm (Cereus Haiku Collection) đã cho chúng ta thấy hình ảnh của một loài hoa mong manh, mang kiếp sống phù du, giữa màn đêm sương khói huyền ảo, âm thầm lặng lẽ hé nở những cánh mỏng lụa là, như đem sức sống cuộn trào vào từng hơi thở của người thưởng ngoạn, phải chăng đó là một niềm hy vọng bí ẩn, khó hiểu của một loài hoa kiều diễm mang tên Nữ Hoàng Đêm (Queen of Night). Người thơ hình như đã nhập thân vào loài hoa khêu gợi đó, để từ đó chiêm nghiệm được quá trình nở hoa " sinh sinh hoá hóa" từ bên trong (silently unravelling ) : khởi đầu một cành cây trơ … đến một cái gì nhu nhú dưới phiến lá …. rồi xuất hiện một nụ trắng ngà … từ đó nụ tung cánh bung xòe ra… và cuối cùng là hoa mãn khai toàn vẹn với những cánh xinh xắn nõn nà tỏa hương thơm ngan ngát …

Fragile one night queen
silently unravelling
the mystery of hope.

Fragile reine d'une nuit
dévoile silencieusement
le mystère d'espoir.

Nữ Hoàng Đêm mảnh khảnh
Trong âm thầm hé nụ phô hoa
Niềm tin yêu huyền bí

Với màu sắc trắng ngà nhợt nhạt biểu tượng cho sự ngây thơ khờ dại, loài hoa đêm lộng lẫy khát khao nầy đang chờ đợi khai hoa nở nhụy…. đâu biết rằng kiếp sống tạm bợ ngắn ngủi đó sẽ đến hồi chấm dứt khi bình minh chợt sáng … chẳng khác gì bóng câu qua cửa sổ, giọt sương hư ảo trên cành … Những thi ảnh trữ tình, những biểu tượng thâm thúy, những tín hiệu bàng hoàng đã thu hút và dẫn dắt tâm tư người đọc vào một thế giới cao siêu để tự suy niệm về kiếp nhân sinh của con người quanh quẩn trong cuộc sống phù trầm đầy oan khiên nghiệp chướng nầy .

Ivory innocence....
lustrous desert night flower
is choked by morning.

D'un blanc innocent...
belle fleur nocturne du désert
fanera dès l'aube.

Ngây thơ sắc trắng ngà
Đêm sa mạc màu hoa lộng lẫy
Héo tàn trước ánh dương

Những cánh hoa êm ái mềm mại như nhung như lụa, mượt màø lả lướt, tỏa hương thơm ngan ngát cả khung trời, mang vóc dáng liêu trai, ấn tượng của sự hấp dẫn huyền bí giữa màn đêm buông phủ, cô độc khóc thầm cho một cuộc tình lẻ loi chóng nhạt phai .. sớm nở mau tàn … và màn đêm chính là giây phút linh thiêng để loài hoa tỏ tình …

White velvet fragrance
blanketing one lonely night.
Evanescent love.

Parfum velouté
embaumant pour une seule nuit.
L'amour éphémère.

Trắng muốt như lụa hương
Đêm quạnh quẽ bao trùm bóng tối
Phôi pha một mối tình

Mỗi một loài hoa có một ngôn ngữ riêng cho tình yêu… Hoa quỳnh tượng trưng cho sắc đẹp phù du và tiếng nói chung tình, dù trong cõi đời phù hư biến thể đầy chông gai cạm bẫy với những trăn trở chua xót của đau thương trầm thống .. vẫn vươn mình tìm sự giải thoát ra khỏi vọng ngã u minh để tự mình cảm nghiệm được cái thanh tịnh vô vi trong bầu trời thuần khiết lãng đãng hương thiền kỳ diệu của loài hoa đêm …

Scented white velvet
nestled in a bed of thorns
dark single night love.

La soie parfumée
nichée dans un lit d'épines,
la seule nuit d'amour.

Ngát thơm hoa lụa trắng
Một mình ẩn náu bụi đầy gai
Tình yêu đêm độc thoại

Những cánh hoa đó như những tà áo thướt tha của người vũ nữ đang nhảy múa trong một khung cảnh éo le … như bị giam cầm giữa những chông gai của vườn đời .. và khi đã đạt được đến đỉnh cao vi diệu của nghệ thuật là lúc hé nở tròn trịa, lại là lúc không được đón nhận vòng hoa nguyệt quế mà phải héo tàn khi bình minh lấp ló ở chân trời, khi ánh sáng của vầng dương ẩn hiện lung linh qua kẽ lá… Phải chăng đó là chu kỳ của kiếp sống vô thường có hình thành và tịch diệt … Những cánh lá quạnh hiu tàn rơi đem theo những nỗi buồn vơ vẩn … Sự hiện hữu vật chất trên thế gian nầy sẽ tự hủy diệt như những cánh hoa tàn héo kia, chỉ còn lại vũ trụ tâm linh vĩnh cửu, nơi chốn Chân Như an bình và thư thái mãi mãi trong tâm hồn của thi nhân.

Delicate petals
perfumed, thorn besieged captives.
Dawn's the assassin.

Pétales délicats
parfumés, frôlés d'épines
démolis par l'aube.

Cánh hoa mềm êm ái
Thơm ngát, cầm mình giữa bụi gai
Trước bình minh chịu chết

Cái vẻ đẹp hào quang của loài hoa đêm như có một sức thu hút mãnh liệt thôi miên người nhìn, phải say mê chìm đắm vào thế giới huyền ảo, dị thường trong vũ trụ về đêm.

Mesmerizing glow....
innocence scented darkness
frail queen for a night.

Une lueur charmante...
arôme angélique nocturne
frêle reine pour une nuit.

Mê hồn sắc lung linh
Hương thơm ngây dại ngát trời đen
Tha thướt nữ hoàng đêm

Nắng đã lên … những giọt sương mai lãng đãng, đang vắt vẻo trên những nhánh cây đọt lá… Những cánh hoa tàn úa đang rơi rụng lả tả… Một loài hoa đã chết và một ngày mới bắt đầu, nhưng hình ảnh của loài hoa đó xa xa, mờ mờ … không sôi động mà vẫn lặng lẽ ẩn mật trong tâm cảm và tư duy của người thưởng ngoạn … để rồi đem lại những cảm giác lạ lẫm đột nhiên bỡ ngỡ, bàng hoàng, sững sốt … giữa níu kéo và hoài nghi …
" Ta ngỡ mất mà chưa đành đánh mất …
Bởi mùi hương ngự trị cánh hoa tàn ….." .
Một bài thơ Haiku, một bông hoa quỳnh nở rồi tàn … một kiếp phù sinh … một giấc hoàng lương mộng …
" Phù bào khoảnh khắc vòng sinh diệt ….
Sớm nở đêm tàn tựa kiếp hoa…"
Cái sân khấu tuồng đời đầy hỷ nộ ái ố, tham sân si đã hạ màn theo những cánh hoa tàn …để lại ngơ ngẩn , bần thần và luyến tiếc …"
Đời đáng chán hay không đáng chán ? …
Cất chén quỳnh xin hỏi bạn tri âm …"

Vương Ngọc Long