琵琶行

潯言江頭夜送客， 楓葉荻花秋瑟瑟。
主人下馬客在船， 舉酒欲飲無管絃。
醉不成歡慘將別， 別時茫茫江浸月。
忽聞水上琵琶聲， 主人忘歸客不發。
尋聲暗問彈者誰？ 琵琶聲停欲語遲。
移船相近邀相見， 添酒回燈重開宴。
千呼萬喚始出來， 猶抱琵琶半遮面。
轉軸撥絃三兩聲， 未成曲調先有情。
絃絃掩抑聲聲思， 似訴平生不得志。
低眉信手續續彈， 說盡心中無限事。
輕攏慢撚抹復挑， 初為霓裳後六么。
大絃嘈嘈如急雨， 小絃切切如私語。
嘈嘈切切錯雜彈， 大珠小珠落玉盤。
間官鶯語花底滑， 幽咽泉流水下灘。
水泉冷澀絃凝絕， 凝絕不通聲漸歇。
別有幽愁暗恨生， 此時無聲勝有聲。
銀瓶乍破水漿迸， 鐵騎突出刀鎗鳴。
曲終收撥當心畫， 四絃一聲如裂帛。
東船西舫悄無言， 唯見江心秋月白。
沈吟放撥插絃中， 整頓衣裳起斂容。
自言本是京城女， 家在蝦蟆陵下住。
十三學得琵琶成， 名屬教坊第一部。
曲罷曾教善才服， 妝成每被秋娘妒，
五陵年少爭纏頭， 一曲紅綃不知數。
鈿頭銀篦擊節碎， 血色羅裙翻酒汙。
今年歡笑復明年， 秋月春風等閑度。
弟走從軍阿姨死， 暮去朝來顏色故。
門前冷落車馬稀， 老大嫁作商人婦。
商人重利輕別離， 前月浮梁買茶去。
去來江口守空船， 繞船月明江水寒。
夜深忽夢少年事， 夢啼妝淚紅闌干，
我聞琵琶已嘆息， 又聞此語重唧唧。
同是天涯淪落人， 相逢何必曾相識。
我從去年辭帝京， 謫居臥病潯陽城。
潯陽地僻無音樂， 終歲不聞絲竹聲。
住近湓江地低濕， 黃蘆苦竹繞宅生。
其間旦暮聞何物， 杜鵑啼血猿哀鳴。
春江花朝秋月夜， 往往取酒還獨傾。
豈無山歌與村笛？ 嘔啞嘲哳難為聽。
今夜聞君琵琶語， 如聽仙樂耳暫明。
莫辭更坐彈一曲， 為君翻作琵琶行。
感我此言良久立， 卻坐促絃絃轉急。
淒淒不似向前聲， 滿座重聞皆掩泣。
座中泣下誰最多， 江州司馬青衫濕。
                                       ~ 白居易 ~

Tỳ bà hành

Tầm dương giang đầu dạ tống khách
Phong diệp dịch hoa thu sắt sắt
Chủ nhân hạ mã khách tại thuyền
Cử tửu dục ẩm vô quản huyền
Túy bất thành hoan, thảm tương biệt
Biệt thời mang mang giang tẩm nguyệt
Hốt văn thủy thượng tỳ bà thanh
Chủ nhân vong qui, khách bất phát
Tầm thanh ám vấn đàn giả thùy?
Tỳ bà thanh đình dục ngữ trì
Di thuyền tương cận yêu tương kiến
Thiêm tửu hồi đăng trùng khai yến
Thiên hô vạn hoán thủy xuất lai
Do bão tỳ bà bán già diện
Chuyển trục bát huyền tam lưỡng thanh
Vị thành khúc điệu, tiên hữu tình
Huyền huyền yểm ức, thanh thanh tứ
Tự tố bình sinh bất đắc chí
Đê mi tín thủ tục tục đàn
Thuyết tận tâm trung vô hạn sự
Khinh lung mạn nhiên mạt phục khiêu
Sơ vi Nghê thường, hậu Lục yêu
Đại huyền tào tào như cấp vũ
Tiểu huyền thiết thiết như tư ngữ
Tao tao thiết thiết thác tạp đàn
Đại châu tiểu châu lạc ngọc bàn
Gian quan oanh ngữ hoa để hoạt
U yết tuyền lưu thủy hạ than
Thủy tuyền lãnh sáp huyền ngưng tuyệt
Ngưng tuyệt bất thông thanh tạm yết
Biệt hữu u sầu ám hận sinh
Thử thời vô thanh thắng hữu thanh
Ngân bình sạ phá thủy tương bỉnh
Thiết kỵ đột xuất đao thương minh
Khúc chung thu bát đương tâm hoạch
Tứ huyền nhất thanh như liệt bạch
Đông thuyền tây phảng tiễu vô ngôn
Duy kiến giang tâm thu nguyệt bạch
Trầm ngâm phóng bát sáp huyền trung
Chỉnh đốn y thường khởi liễm dung
Tự ngôn: Bản thị kinh thành nữ
Gia tại Hà mô lăng hạ trú
Thập tam học đắc tỳ bà thành
Danh thuộc giáo phường đệ nhất bộ
Khúc bãi tằng giao Thiện tài phục
Trang thành mỗi bị Thu nương đố
Ngũ Lăng niên thiếu tranh triền đầu
Nhất khúc hồng tiêu bất tri số
Điền đầu ngân tì kích tiết toái
Huyết sắc la quần phiên tửu ố
Kim niên hoan tiếu phục minh niên
Thu nguyệt xuân phong đẳng nhàn độ
Đệ tẩu tòng quân, a di tử
Mộ khứ triêu lai nhan sắc cố
Môn tiền lãnh lạc xa mã hi
Lão đại giá tác thương nhân phụ
Thương nhân trọng lợi, khinh biệt ly
Tiền nguyệt Phù Lương mãi trà khứ
Khứ lại giang khẩu thủ không thuyền
Nhiễu thuyền nguyệt minh giang thủy hàn
Dạ thâm hốt mộng thiếu niên sự
Mộng đề trang lệ hồng lan can
Ngã văn tỳ bà dĩ thán tức
Hựu văn thử ngữ trùng tức tức
Đồng thị thiên nhai luân lạc nhân
Tương phùng hà tất tằng tương thức
Ngã tòng khứ niên từ đế kinh
Trích cư ngọa bệnh Tầm Dương thành
Tầm Dương địa tịch vô âm nhạc
Chung tuế bất văn ty trúc thanh
Trú cận Bồn Giang địa đê thấp
Hoàng lô khổ trúc nhiễu trạch sinh
Kỳ gian đán mộ văn hà vật
Đỗ quyên đề huyết viên ai minh
Xuân giang hoa triêu thu nguyệt dạ
Vãng vãng thủ tửu hoàn độc khuynh
Khởi vô sơn ca dữ thôn địch
Ẩu á trào triết nan vi thính
Kim dạ văn quân Tỳ bà ngữ
Như thính tiên nhạc nhĩ tạm minh
Mạc từ cánh tọa đàn nhất khúc
Vị quân phiên tác Tỳ bà hành
Cảm ngã thử ngôn lương cửu lập
Khước tọa xúc huyền huyền chuyển cấp
Thê thê bất tự hướng tiền thanh
Mãn tọa trùng văn giai yểm khấp
Tọa trung khấp hạ thùy tối đa?
Giang châu tư mã thanh sam thấp!
 ~Bạch-Cư-Dị~

Dịch:

Khúc Tỳ-Bà

Tiễn đưa khách, bến Tầm-Dương,
Lau Thu, hiu hắt đêm trường gió lay.
Chủ rời ngựa, khách thuyền này,
Chén quỳnh muốn cạn, buồn thay thiếu đàn.
Vui say gì lúc ly tan,
Sông như tẩm ánh trăng vàng mênh mông.
Tỳ-bà chợt vẳng trên sông,
Chủ ngồi nán lại, khách không muốn rời.
Hỏi: ai, đàn mới dạo chơi,
Tiếng đàn ngưng bặt, tiếng người cũng im.
Rời thuyền ghé lại đi tìm,
Khơi đèn, châm rượu, tiệc thêm một lần.
Phải mời mãi, mới đến gần,
Ôm đàn che khuất một phần mặt hoa.
So dây, vặn trục, dạo qua,
Tuy chưa thành khúc, nghe ra tình đầy.
Tiếng lòng uẩn ức mỗi dây,
Đời như chứa chất dẫy đầy oán than.
Khép mi, tay lướt trên đàn,
Nỗi lòng sâu thẳm muốn tràn tuôn ra.
Nhẹ nhàng, nắn vuốt thiết tha,
"Nghê-thường" đàn trước, sau là "Lục-yêu".
Dây to, như đổ mưa chiều,
Dây nhỏ tha thiết như điều riêng tư.
Thấp cao hoà lẫn tiếng tơ,
Nhỏ to, mâm ngọc, hững hờ deo châu.
Dưới hoa, oanh ríu rít nhau,
Ào ào, dòng suối đổ mau xuống ghềnh.
Suối đông chẳng chẩy, buồn tênh,
Dần dần im bặt, lặng thinh tiếng đàn.
U buồn, oán hận đầy tràn,
Tiếng đàn im bặt lại càng buồn hơn.
Bình bạc bể, tiếng nước tuôn,
Ngựa xe chợt đến, đao thương ồn ào.
Cuối cùng, búng tiếng thật cao,
Tiếng như xé lụa phổ vào bốn dây.
Thuyền nằm lặng ngắt đông tây,
Trăng Thu chiếu sáng tràn đầy lòng sông.
Ngậm ngùi, đàn, móng, xếp xong,
Áo xiêm, sửa lại, những mong ngỏ lời.
Rằng: "Xưa, thành thị, ra đời,
Cồn Hà-Mô chính là nơi trưởng thành.
Mười ba, đàn đã học rành,
Giáo phường Đệ-Nhất ghi danh rõ ràng.
Đàn xong, trai trẻ nể nang,
Thu-Nương, trang điểm, khiến nàng phải ghen.
Ngũ-Lăng, chàng trẻ đua chen,
Bao nhiêu lụa thắm dành khen khúc đàn.
Trâm vàng gõ nhịp, gẫy tan,
Quần hồng hoen ố, rượu tràn bờ ly.
Vui cười, năm lại, năm đi,
Trăng Thu nhàn hạ, lại về gió Xuân.
Dì qua đời, út tòng quân,
Chiều đi, sáng lại, sắc dần nhạt phai.
Cửa ngoài, xe ngựa nào ai,
Khách thương, duyên kết kẻo mai tuổi già.
Ham lời, khách mải đi xa,
Phù-Lương, tháng trước, mua trà lại đi.
Giữ con thuyền trống, thương gì,
Quanh thuyền trăng sáng, nước đi lạnh lùng.
Đêm khuya, tuổi trẻ mơ mòng,
Má hồng trang điểm, lệ hồng tràn tuôn."
"Nghe đàn, ta đã thấy buồn.
Lại rầu nghe kể ngọn nguồn đắng cay.
Cùng là lưu lạc chốn này,
Gặp nhau, chẳng cứ quen ngày xa xưa.
Từ kinh, ta đến tạm cư,
Năm qua, đất trích, bệnh từ Tầm-Dương.
Tầm-Dương chẳng có cung thương,
Không nghe tiếng trúc, tiếng đường dây tơ.
Sông Bồn, ở tạm bên bờ,
Lau vàng, trúc võ, bơ thờ bên hiên.
Tiếng gì sớm tối kêu liền,
Bi ai vượn hót, buồn phiền cuốc kêu.
Sông Xuân, hoa sớm, trăng chiều,
Một mình nâng chén càng khêu mối sầu.
Tiếng ca, địch, chẳng không đâu,
Líu lo, nghe chẳng ra đầu đuôi chi.
Đêm nay nghe khúc đàn Tỳ,
Như nghe Tiên nhạc gần kề bên tai.
Xin ngồi đàn tiếp một bài,
Khúc Tỳ-Bà, sẽ vì ai soạn thành."
Cảm lời, đứng mãi chẳng đành,
Lại ngồi lựa phím, đàn nhanh nhanh dần.
Thê lương khác trước bội phần,
Khắp trong tiệc rượu âm thầm lệ tuôn.
Lệ ai đổ xuống nhiều hơn?
Áo xanh Tư-Mã, lệ tuôn ướt đầm!...

~Anh-Nguyên~