Sử thi Énéide (Bài 5) Lễ Hội Thể Thao đầu tiên của Đế Quốc La Mã. * Sai Mon Thi Dan

Thơ dịch

Sử thi Énéide (Bài 5) Lễ Hội Thể Thao đầu tiên của Đế Quốc La Mã.

Nhất Uyên Phạm Trọng Chánh * đăng lúc 12:10:13 AM, Aug 08, 2024 * Số lần xem: 127

This entry was posted on Tháng Tám 6, 2024,

Sử thi Énéide, Thi hào Virgile (70-19 trước jc)- Kiệt tác thời đế quốc La Mã

Nhất Uyên Phạm Trọng Chánh
Tiến sĩ Khoa Học Giáo Dục. Viện Đại Học Paris Sorbonne
Dẫn nhập, chuyển ngữ thơ song thất lục bát, và chú thích

THI CA KHÚC V

******

LỄ HỘI THỂ THAO VINH DANH NGÀY GIỖ CHA ANCHISE -THẾ VẬN HỘI ĐẦU TIÊN ĐẾ QUỐC LA MÃ

Lễ Hội Thể Thao được tổ chức tại núi Olympe nhân các cuộc tế lễ hằng năm thần Zeus, tôi đã đi thăm nơi này bên cạnh đền thờ nay chỉ còn là di tích đổ nát còn có vận động trường nơi các cuộc thi đấu thể thao. Hình ảnh các cuộc thi còn được vẽ lại trên các bình gốm, hay trên các mãnh đá hoa ráp lại thành hình trên nền gạch, trên tường.. Trong Iliade, Odyssée thi hào Homère đã tả các cuộc thi thể thao, sau các buổi tang lễ Hy Lạp. Thời Đế Quốc La Mã, thi hào Virgile đã tả Lễ Hội Thể Thao đầu tiên do Énée, người sáng lập ra Đế Quốc La Mã sau cúng giỗ cha Anchise tại Sicile, là 9 ngày lễ hội thể thao : đua thuyền, bắn nỏ cung, chạy bộ, đấu quyền, thanh niên cỡi ngựa diễn hành.. và con Ascagne khi lên ngôi lập nên một truyền thống Lễ Hội Thể Thao La Mã hằng năm. Trong Thi Ca Khúc V, thi hào Virgile đã tả Lễ Hội Thể Thao đầu tiên của La Mã. Thể Thao thời Cổ đại được gắn liền với nghi lễ thờ cúng tổ tiên, nhân vật được mọi người kính mến. Từ thời Thiên Chúa Giáo nghi lễ thể thao bị hũy bỏ xem như nghi lễ ngoại đạo, được thay bằng bữa tiệc biệt ly, tín đồ được ăn mình Chúa uống máu Chúa bằng rượu và bánh tượng trưng. Thế Vận Hội Thể Thao Thế Giới ngày nay tại lập được tách rời ra khỏi nghi lễ tôn giáo, và trở thành một giá trị phổ quát trong nhân loại. Trong các Thế Vận Hội Thể Thao ngày nay thường có các màn nhắc lại lịch sử Thể Thao nước mình, Thế Vận Hội tại Hy Lạp nhắc lại các cuộc thi đấu trong thơ Homère, tế lễ Hector, Achille.. Thế Vận Hội Paris 2004, có những màn tưởng chừng như rời rạc diễn trên sông Seine, từ con ngựa trắng trong chương Khải Huyền Thánh Kinh, đến bữa tiệc biệt ly, Hoàng hậu Marie Antonette bị chặt đầu, đến người chuyển giới được công nhận quyền sống bình đẳng, nhiều người tưởng lầm là sự kích bác Thiên Chúa Giáo, thật ra chỉ là chuyện nhắc lại lịch sử Thế Vận Hội tại Pháp.

TÓM LƯỢC

Đoàn thuyền Troyens ra khỏi Phi Châu với sự lo lắng mơ hồ, họ nhìn thấy lửa cháy sáng trên bờ. Gió thổi ngược lại họ, một trận bão sắp xãy ra. Với sự khuyên nhủ Palinure, Énée quyết định cập bến đảo Sicile, nơi đây được Aceste tiếp đón thân mật. Để cúng một năm giổ cha Anchise, Énée tổ chức lễ hội thể thao 9 ngày, tế vật hy sinh trước mồ. Một con trăn lớn đến ăn đồ cúng, họ hiểu rằng các thần đã thuận lòng. Các trò thể thao lễ hội : đua thuyền, chạy bộ, đấu vật, bắn cung, đua xe ngựa, xe caroussel lái bởi Ascagne và các bạn thiếu niên. Trong lúc lễ hội, chờ đợi biển lặng. Iris được Junon gửi đến kích thích đốt cháy thuyền. Ascagne chạy đến đầu tiên chữa lửa. Énée thất vọng, các thần cho đến cơn bão như trút nước dập tắt. Énée xúc động sâu xa, ông già Nautès trấn an. Hồn cha Anchise hiện ra cho chàng tin tưởng, không có lý do gì bỏ ý định về Italie. Họ để lại Sicile người già và các phụ nữ muốn ở lại, Aceste chấp nhận và thành vua của họ, Énée cho xây cất một đền thờ Vénus, một thành phố và lăng mộ cho Anchise. Khởi hành đi Italie, Vénus lo lắng xin Nepturne bảo đảm an lành. Palimure người lái thuyền sau 7 năm chỉ huy rơi xuống biển khi Énée đến Italie.

Énée nhắm mục tiêu thẳng tiến,

Đoàn thuyền đi ra giữa biển khơi.

Cánh buồm đi rẽ sóng dồi,

Biển đen còn bóng tối trời Aquilon.

Mắt quay lại thành Carthage trông thấy,

Rực sáng lên Didon đau thương.

Lý do nào lửa cháy bốc lên ?

Chẳng ai biết, chỉ nghĩ rằng khổ đau.

Bao dữ dội tình yêu phản bội,

Tất cả hiểu rằng : có thể bùng lên, 10

Người phụ nữ trong cuồng điên,

Trong tim linh cảm nỗi buồn xót xa.

Ngay từ lúc đoàn thuyền ra biển cả,

Mặt đất bây giờ đã biến xa xăm.

Bốn bề biển và trời xanh,

Một trời mây xám dần trên đỉnh đầu.

Như bóng đêm báo cơn bão đến,

Trong bóng tối tăm, sóng biển nổi lên.

Palinure lái con thuyền,

Kêu to từ phía sau liền vọng lên : 20

« Trời đất ơi ! Sao mây mù quá nặng,

Thần Neptune sửa soạn gì chăng ? »

Nói rồi, ra lệnh xếp buồm,

Tập trung sức chính vào trong đoàn chèo.

Ông bắt buộc thuyền theo hướng gió,

Và nói lên cùng với anh hùng :

« Énée, đấng Jupiter không muốn mình,

Cản đường nhanh chóng về vùng Italie,

Gió lại đổi chiều, mạn thuyền sóng mạnh.

Khắp bốn bề bóng tối đã buông. 30

Khí đầy hơi nước mây vương,

Trút trên biển cả mưa tuôn nặng nề.

Chống lại bão, sóng cao quá sức,

Mạn con thuyền có thể vỡ tan.

Thuận chiều theo gió chi bằng.

Các thuyền có thể dễ dàng mà đi.

Không xa đây là nơi Éryx*,

Là con thần Vénus, chổ anh em.

Nơi đây các cảng Sicile,

Hướng tinh tú đã đi tìm xét xem. 40

Énée rằng : « Vâng, tôi đã thấy,

Từ nảy giờ gió thúc mạn thuyền.

Ông đã cố gắng chẳng xong,

Vậy nên theo hướng gió lồng mà đi.

Đây xứ tâm hồn tôi yêu mến,

Tốt nhất dừng thuyền để nghỉ chân.

Đất cai trị Aceste, Troyen,

Giữ gìn xương cốt mộ phần cha tôi.

Palinure báo : « Gió đẩy thuyền vào bến,

Gió Zéphyr thuận hướng cánh buồm. » 50

Đoàn thuyền nhanh chóng vượt lên,

Vui vẻ cập bến bờ quen qua rồi.

Từ dinh thự trên cao đỉnh núi,

Aceste ngạc nhiên trông thấy đoàn thuyền.

Vội nhanh cầm lấy chiếc thương,

Phủ nhanh chiếc áo gấu choàng Libye.

Ông hoàng gốc Troyen người mẹ.

Yêu thần sông Crimisus sinh ra.
Luôn nhớ kỷ niệm mẹ cha,

Thật vui mừng thấy người xa lại về. 60

Mở bữa tiệc đồng quê khoản đãi,

Tình thân thương quên bao nỗi nhọc nhằn.

Hôm sau trời vừa rạng đông,

Các vì sao sáng trên không lặn rồi.

Énée tập hợp mọi người bạn hữu,

Bên bờ sông, mảnh đất rộng nói rằng :

« Đây bạn quý phái Troyen,

Sinh từ dòng máu các thần tiếng danh.

Chúng ta đã đi vòng năm tháng,

Gửi bạn thân nơi chôn cất cha tôi. 70

Hôm nay ngày cúng giỗ người,

Ngày tôi đau xót cuộc đời làm con.

Các thần cũng muốn ta như thế,

Ta đã lưu vong qua Syrte và Gétulie.

Biển Argos, vượt Mycène,

Lòng tôi mong muốn mỗi năm nhớ người,

Theo tục lệ cúng dâng nghi lễ.

Lập bàn thờ cha, khấn công việc làm ta.

Hôm nay may mắn bất ngờ,

Ý thần đã định bên mồ cha tôi. 80

Chúng ta đã cùng nhau tụ hội,

Bão giông đưa lại bến bạn thân.

Niềm vui trở về viếng thăm,

Thật là vui sướng dừng chân nơi này.

Ta sẽ mở lễ hội và cúng tế,

Để tôn vinh tưởng nhớ cha tôi.

Xin cho gió thuận tốt trời,

Cúng tế danh dự nhớ người mỗi năm.

Sẽ cúng tại các ngôi đền tôi dựng,

Trên các thành phố sẽ lập nên. 90

Hai con bò chia mỗi thuyền,

Aceste rộng rãi, đồng hương đãi đằng.

Tham gia buổi tiệc trần sau cúng tế,

Cúng các thần Pénates nước nhà.

Rạng đông thứ chín đi qua,

Thiều quang khắp cõi trời xa rạng ngời.

Thuyền Troyen tranh đua lướt sóng,

Một cuộc thi buồm lái các thuyền.

Đến thi chạy bộ đường trường,

Cuộc thi sức mạnh, bắn tên, lao dài. 100

Ai chẳng ngại, cuộc thi đấu vật,

Mình da trơn bôi mở, đấu quyền.

Tất cả các cuộc đua tranh,

Phần thưởng chiến thắng tặng thêm vật quà.

Mọi người cùng lặng im nghi lễ,

Cài trên đầu cành lá tươi xanh,

Énée trên trán kết vòng,

Cành sim Vénus tượng trưng nữ thần.

Héleymus làm theo nghi lễ,

Già Aceste theo phong tục đãi đằng, 110

Trẻ Ascagne cũng theo gương,

Tham gia lễ hội đua tranh mọi người.

Énée dẫn đoàn người đi trước,

Hướng về nơi lăng mộ Anchise.

Chàng đứng chủ tọa lễ nghi,

Chung quanh đứng xếp hàng đi các đoàn.

Tưới trên đất hai chung rượu cất,

Hai chung sữa tươi, hai chén máu vật sinh.

Rắc lên ngàn cánh hoa hồng,

Khấn to : « Cầu đấng thiêng liêng đất trời. 120

Cầu tro bụi trở về tro bụi,

Hồn thánh nhân, hồn cha Anchise.

Sẽ về đến đất Italie,

Đất bằng định mệnh, định cư đời đời.

Dòng sông Tibre, Ausonie tắm gội. »

Lời vừa xong nơi gần chốn mộ phần,

Bỗng hiện ra một con trăn,

Vẩy to lấp lánh trườn mình hiện ra.

Thân hình lớn bảy vòng to bò đến,

Trườn mình đi bảy khúc đến nơi. 130

Quấn quanh ngôi mộ sáng ngời,

Rồi bò lặng lẽ đến nơi bàn thờ.

Trên lưng pha sắc xanh lơ,

Vẩy sáng lóng lánh đong đưa sắc màu.

Dưới ánh dương màu cầu vòng rực rỡ,

Mắt thoáng trông, Énée đứng lặng thinh.

Con vật bò quấn thu mình,

Chung quanh mâm cúng và bình rượu thơm.

Trăn thong thả ăn đồ vật cúng,

Rồi trở về chổ cũ mộ phần. 140

Énée phấn khởi trong lòng,

Và chàng đã biết trong lòng vì đâu.

Vị thần đất, bên cha phụng sự.

Lễ bắt đầu tế cừu nhỏ hai năm,

Vài con lợn, bò sườn đen,

Chàng tưới rượu cúng gọi hồn Anchise.

Và các hồn rời Achéron về hưởng,

Các bạn tùy tâm phẩm vật cúng bàn thờ.

Kẻ hiến tế con bò tơ,

Kẻ tặng mọi thứ lương khô, vạc đồng. 150

Bò cắt cổ và quay trên than nóng,

Nấu chín ruột lòng các vật tế sinh.

Một ngày mới lại vừa lên,

Ngựa Phaéton kéo ánh hồng đi lên.

Bình minh thứ chín trời trong rạng rỡ,

Trò thể thao, người tụ hội xa gần.

Aceste kéo dân chung quanh,

Đám đông vui vẻ, nhiệt tình thể thao.

Kẻ muốn trông các người đấu vật,

Người sẵn sàng chạy bộ đua nhanh. 160

Phần thưởng chính giữa vòng tròn :

Vạc ba chân với các vòng lá cây.

Cành nguyệt quế, áo quần nhung đỏ,

Các vũ khí và lượng bạc, lượng vàng.

Từ trên gò đất kèn vang,

Báo tin sắp sửa mở màn cuộc thi.

Trước trên bến, bốn thuyền nhanh nhất,

Được chọn trong tất cả đoàn thuyền.

Mneithée chỉ huy Baleine,

Nhà Memmices, Italien miền tiếng danh. 170

Gyas chỉ huy Chimère thuyền lớn,

Tàu rộng như phố nổi lênh đênh.

Ba hàng chèo thủy thủ Troyen,

Ba tầng lầu xếp lên trên mái chèo.

Sergeste vốn gia đình Sergius,

Điều khiển thuyền to tên gọi Centaure.

Cloanthe tên xứng giống nòi,

Quentius danh tiếng thời thuyền Scylla.

Ở trên biển xa bờ sóng nổi,

Ghềnh đá cao nhô nhấp sóng tung. 180

Hắt hiu thổi nhẹ gió đông,

Mọi người chờ đón, lặng yên mắt nhìn.

Bầy chim biển yên nằm trên bãi cát,

Bến bờ hong ánh nắng mặt trời.

Énée cho dựng xa vời,

Cây sên đầy lá làm nơi đích về.

Phải đánh vòng tròn đường dài về chổ cũ.

Rồi rút thăm vị trí các con thuyền.

Thuyền trưởng oai nghiêm đứng trên,

Mặc áo choàng tía, đeo bên chuyền vàng. 190

Thủy thủ trẻ, vòng lá dương trên trán,

Dầu thấm thoa bóng loáng vai trần.

Ngồi trên ghế dài xếp hàng,

Đôi tay nắm mái chèo luôn sẵn sàng.

Tai chú ý đợi chờ tín hiệu,

Tim phập phòng thấp thỏm lo âu.

Mong chờ danh dự hơn thua,

Tiếng kèn ra hiệu cuộc đua vang lừng.

Các thuyền lao đi nhanh không chậm trể,

Tiếng vang lừng thủy thủ dội không gian. 200

Bàn tay đập mạnh sóng tung,

Nhịp chèo vun vút xuôi thân con thuyền.

Biển cả rẽ mở theo chèo lướt,

Như thanh gươm ba chỉa tung ra.

Chậm hơn cuộc thi chiến xa,

Con thuyền mãnh liệt vượt qua mức lằn,

Thu ngắn đường, thuyền chèo bớt sức,

Người lái thuyền quay lái xoay vòng.

Bạn thuyền hăng hái lưng cong.

Cúi lên phía trước cho nhanh con thuyền. 210

Cả rừng người vổ tay vang dội,

Tiếng hét la cổ võ đám đông.

Hoan hô cho các bạn mình,

Tiếng kêu vang dội biển sông núi đồi.

Vượt lên trên các thuyền tranh lướt.

Gyas đầu tiên vượt sóng lên trên,

Đám đông to nhỏ thì thầm,

Cloanthe theo gót chèo nhanh bạn thuyền.

Nhưng chậm hơn vì thuyền to rộng.

Và theo sau Baleine với Centaure. 220

Hai thuyền ngang sức tranh đua,

Khi Baleine trước, khi Centaure vừa vượt qua.

Cũng đôi khi cả hai cùng tiến,

Lòng tàu dài rẽ sóng gắng công.

Khi bên đá thuyền chạm gần,

Dần dần Gyas thắng trong cuộc này.

Ménoetès chỉ huy thuyền lên tiếng hỏi :

« Người đi đâu, phía phải cách xa ?

Vòng đây áp sát thuyền qua,

Bên trái để trống tránh qua đá ngầm. 230

Để trống các thuyền ra giữa biển. »

Hắn nói rằng : « Sợ đá khuất che ! »

« Nhưng đi lạc đâu », nhắc lại Gyas.

« Để được đụng đá. » Ménoetès kêu to.

Bất thình lình quay nhìn Cloanthe.

Áp sát gần, ngay ở phía sau.

Càng lúc càng tiến gần nhau,

Lướt nhanh phía trái giữa tàu Gyas.

Đá vang dội, đụng ngay phía trước,

Qua cột móc chèo không chút hiểm nguy. 240

Thất vọng, trên má lệ rơi,

Chẳng nghĩ danh dự, cứu người bạn thân.

Hắn nhanh chóng lái vòng ra biển,

Từ trên cao Ménoetès sẵn sàng,

Giữ lấy bánh lái con thuyền.

Khích động thủy thủ vòng quanh hướng bờ.

Lúc ông già Ménoètes tuổi tác,

Ướt áo quần bị rớt khỏi tàu.

Trồi lên khỏi vực biển sâu,

Leo lên trên bãi đá cao mà ngồi. 250

Mọi người cười, thấy ông rớt xuống,

Lại lội lên trên nước mặn ngay.

Gyas thấy cuộc đua này,

Cho thuyền chậm lại, theo ngay hai thuyền.

Đi theo sau thuyền Sergeste và Mnesthés,

Cũng vẫn còn lẽo đẽo theo sau.

Serges băng tiến hàng đầu,

Lại gần đá chẳng thể nào vượt qua,

Một phần đi trước đà đối thủ,

Còn thuyền kia đuổi sát Baleine. 260

Mnesthés chạy bong thuyền lên,

Giữa tay chèo lái, dục lên lời rằng :

« Chèo nhanh, đi nhanh lên gắng sức,

Đồng đội Hector sẽ thấy vinh quang.

Thành Troie góp sức vẻ vang,

Syrte de Getule hãy càng gắng công.

Biển Ionienne, mũi Malée sóng vỗ.

Mnesthée không đòi hỏi nữa hàng đầu.

Không thi đua để thắng mau,

Mặc dù như thế, không cầu mà hơn, 270

Các bạn hữu thẹn về sau chót,

Thắng cuộc nhờ tránh nhục mà thôi.

Gắng thêm chút nữa một lời,

Cong mình chèo lái lướt trôi con thuyền.

Thuyền như chiếc chuông đồng run rẩy,

Mặt biển qua nhanh dưới con thuyền.

Mọi người hồng hộc thở lên,

Mồ hôi ướt đẩm thân mình, miệng khô.

Vì may mắn thuyền Mnesthée thắng cuộc,

Trong khi Sergete đang mắc kẹt đá ngầm. 280

Kẹt vào giữa đá vây quanh.

Mái chèo đụng phải đá thành kêu vang,

Răn rắc tiếng con thuyền lơ lững,

Thủy thủy đoàn ngừng gọi kêu nhau.

Dùng đòn bẩy sắt, vũ khí cào,

Mũi nhọn để vớt dầm chèo vỡ ra.

Trong lúc đó Mnesthée thành tựu,

Lòng nhiệt thành giúp đồng đội chèo nhanh.

Đi trong hướng gió theo cùng,

Dòng hải lưu chảy ra vòng biển khơi. 290

Như bồ câu náo động từ hốc đá,

Giấu tổ ấp con bay giữa đồng bằng.

Sợ hãi cho lũ chim non,

Giữ chiếc tổ ấm chập chờn cánh bay.

Dưới bầu trời lặng im trong sáng,

Mnesthée, thuyền Baleine chạy quanh,

Rẽ sóng đến đích thật nhanh,

Để sau Sergeste kẹt trong đá ngầm.

Chẳng mong muốn mọi người cứu giúp,

Ráng sức đi với mãnh vỡ mái chèo. 300

Tiếp thuyền Gyas đến theo,

Chimère to lớn lần đeo lượt về.

Vì tàu thiếu mất người thuyền trưởng.

Cloanthe một mình đi đến trước tiên.

Mnesthée dục hết sức lên,

Hô hào gấp bội khích thêm nhịp chèo.

Không gian đã ồn ào la hét,

Kẻ tức mình sợ mất vinh quang,

Danh dự cho thuyền chèo nhanh.

Mua giá danh dự cả luôn cuộc đời. 310

Kẻ thắng cuộc nuôi nhiều táo bạo,

Tưởng rằng mang đến được quyền hành.

Hai thuyền cùng thắng cuộc tranh,

Nếu Cloanthe chẳng thành tâm khấn trời :

« Thần cai quản một vùng biển cả,

Tôi phiêu lưu trong xứ sở ngài,

Hãy chứng lời cầu của tôi,

Tôi sẽ hiến tế ở nơi bến này.

Trước bàn thờ một con bò trắng,

Và ném bộ lòng trên nước mặn nơi đây. 320

Cùng tưới rượu cúng nơi này,

Lời ông vừa nói tung bay sóng ngày.

Bầy Néréide, Phorasm cùng già Panopée,

Phortunus ra tay đẩy con thuyền.

Ngọn gió Notus như tên,

Tiến về phía đất và lên bến liền.

Énée tuyên bố các thuyền thắng cuộc,

Cloanthe thắng về nhất cuộc thi.

Choàng vòng nguyệt quế trên đầu,

Cho tàu được chọn ba bò tơ non. 330

Một vò rượu và thêm lượng bạc,

Thuyền trưởng thêm phần thưởng tặng riêng.

Chỉ huy được một áo choàng,

Thêu dây vàng khắp các bên tua riềng.

Áo nhung đỏ Mélibée trang trí.

Hai con rắn quanh cùng với hai viền.

Gấm vóc thêu hình ông hoàng,

Trẻ trung săn đuổi một đoàn hươu nai.

Giữa nơi chốn Ida rừng rậm,

Dáng hăng say hồng hộc thở hơi. 340

Đại bàng Jupiter đến nơi,

Phóng xuống, móng cắp lên trời Ida.

Dáng thất vọng quản gia cầu khẩn,

Đưa tay lên trời, đàn chó sủa hung hăng.

Thuyền về nhì được giáp lưới mang,

Giáp kết trang trí hai hàng vàng thêu.

Vật chiến công từ Démolée thắng trận.

Dưới dốc Simois gần tường thành Troie.

Cho Mnesthée để tham gia,

Trong trận bảo vệ nước nhà tồn vong. 350

Thật vô ích nếu Phégie và Sagaris hợp lại,

Mới có thể mang vai áo giáp lưới này.

Xưa Démolée tung bay,

Đuổi quân Troyens chạy đường dài thoát thân.

Giải thứ ba hai chậu đồng tinh xảo,

Cúp bạc thanh khéo léo chạm hình.

Các thuyền đến đích đã xong.

Hãnh diện chiến thắng băng vòng đỏ mang.

Trong khi Sergeste vẫn còn lận đận,

Đưa thuyền ra khéo léo nhọc nhằn. 360

Vì đụng vào bãi đá ngầm,

Làm cho gãy nát một bên hàng chèo.

Cuộc thi chẳng vinh quang gì nữa,

Làm chuyện cười vui giữa mọi người,

Như chuyện thường g̣ặp trong đời.

Khoanh tròn con rắn giữa nơi cuối đường.

Người khách qua ném bằng viên đá,

Chết nửa mình nên chẳng thể trốn đi.

Một bên trợn mắt thở phì,

Cổ cong chẳng thể bò đi đàng nào. 370

Vì bên kia đã liệt vì thương tích,

Gắng sức cuộn tròn vô ích thân mình.

Cũng như thế đó con thuyền,

Từ từ chậm chạp, cánh buồm kéo lên.

Thuyền thong thả cập vào trong bến,

Énée bằng lòng, Sergeste giữ vẹn thuyền.

Đưa đồng đội về an lành,

Thưởng công cho một nàng nô lệ hầu.

Giỏi công việc dệt đan Minerve,

Người Crétois, Pholoé mẹ hai trẻ song sinh. 380

Một ngày đua thuyền đã xong,

Ngày sau mở hội trên đồng thể thao.

Giữa các đồi hình cong như sân khấu,

Bãi cỏ non xanh làm chốn thao trường.

Chung quanh Énée đám đông,

Giữa bày phần thưởng người tranh thi tài.

Thi chạy bộ ai người hơn sức,

Tất cả mọi người Troyens với Siliciens.

Nisus và Euryale trước tiên,

Euryale đẹp đẽ, thanh xuân hùng cường.* 390

Nisus vốn bạn bè chí thiết,

Diorès danh gia, hoàng tử con vua Priam.

Rồi Salius với Patron,

Kẻ Acarnamien, kẻ sinh thành Arcadien.

Rồi giới thiệu hai Siliciens thông thạo,

Hélynus và Panope giỏi đi rừng.

Đội quân Aceste lâu năm,

Và bao kẻ khác cũng cùng dự thi.

Không tăm tiếng nên tên không biết.

Anh hùng Énée tuyên bố rõ lời : 400

« Hãy lắng nghe lời nói tôi.

Ai thi cũng được thưởng vui phần quà.

Hai lao Crétois, mỗi người thi được thưởng,

Các mũi lao bóng loáng sắt trơn.

Một rìu hai lưỡi hai bên,

Cán bằng bạc chạm hai phần tinh vi.

Ai có mặt dự thi đều được cả.

Ba người cao điểm nhất được phần riêng.

Trán vinh quang vòng ô liu,

Người đầu được thưởng một con ngựa dòng. 410

Đã sẵn sàng yên cương lộng lẫy.

Người thứ hai một mũ Amazone*

Trang bị xứ Thrace cung tên,

Dây bao gươm được kết thêm bằng vàng.

Một khuy móc kim cương sáng chói.

Người thứ ba phần thưởng mũ đồng,

Thu từ Hy Lạp chiến công. »

Các người tranh cuộc vào vòng mức thi.

Chỉ chờ đợi nghe khi tín hiệu.

Là chạy đi trên vòng rộng thao trường. 420

Vượt qua lằn mức khởi hành,

Họ lao như đám mây vòng tung bay.

Đôi mắt hướng thẳng vào mục đích,

Ráng vượt lên ra đối thủ xa,

Nisus chạy tách rời ra,

Như gió thổi, tựa chớp sa giữa trời.

Salius vượt theo gần gủi,

Nhưng cũng còn một quảng cách xa.

Euryale theo hạng ba,

Tiếp theo Hélymus cùng là nối nhau. 430

Theo chân trước Diorès chạy,

Dục nhanh theo gần đối thủ mình.

Một bờ vai chẳng thấp hơn,

Có nhiều khoảng trống để còn vượt lên.

Hắn vượt qua qua từng người một,

Đã làm cho chiến thắng khó phân.

Mọi người chạy gắng sức lên,

Hồng hộc hơi thở đến lằn mức thi.

Nisus trượt không may trên vũng máu,

Nơi tế bò còn đẩm cỏ xanh. 440

Chàng trai đang chiến thắng gần,

Ngã lăn ra đất đôi chân đau mình.

Đầu phía trước lấm lem máu đỏ,

Máu bẩn dơ sinh vật tế thần.

Nhưng không quên Euryale,

Người bạn thân thiết ở gần một bên.

Khi đứng dậy khỏi nơi trơn trợt,

Nhào mình ra phía trước Salius.

Làm cho hắn phải ngã lăn,

Lên trên bãi cát dính cùng khắp thân. 450

Euryale phóng đến và chiến thắng.

Nhờ bạn thân giúp nước đường trường.

Như bay về đích trước tiên,

Chung quanh khán giả ầm ầm vỗ tay.

Tiếp nối theo là Hélymus,

Và thứ ba Diorès lãnh phần.

Salius không bằng lòng,

Lên tiếng phản đối to trong thao trường.

Đòi các trọng tài ngồi đầu phân xử,

Đòi danh dự cho vì mưu kế cướp phần. 460

Euryale dân chúng thích chàng,

Thân hình tráng kiện càng thêm phẩm người.

Diorès to lời ủng hộ,

Diorès xếp vào kẻ thắng cuộc thi,

Sẽ nhận giải cuối cùng thôi,

Không Salius ở nơi hàng đầu.

Énée phán quyết : « Hỡi các chàng tuổi trẻ,

Rằng giải trao đã quyết định xong rồi,

Chẳng ai thay đổi được thôi.

Tôi sẽ đắp đổi đền bồi chẳng may. » 470

Cho Salius bộ da sư tử,

Lông bờm dày móng vuốt ánh vàng.

Nisus rằng : « Hậu hỉ thưởng công,

Thương người bị té, bởi lòng xót thương.

Việc thưởng chẳng xứng cho Nisus,

Đáng lẽ ra giải nhất cuộc thi,

Chỉ là nạn nhân chỉ vì,

Salus đối thủ chăng may ngã người.

Nói rồi chỉ mặt mày thân thể,

Trơn trợt vì bùn đất lấm lem. 480

Người anh hùng cười dịu hiền,

Mang cho chiếc thuẩn vật dùng Didymaon.

Lấy bởi Hy Lạp từ cánh cửa thiêng thần Neptune.

Vật huy hoàng trao tặng chàng trai.

Cuộc thi chạy chấm dứt rồi,

Các giải thưởng đã trao người dự thi.

Và bây giờ tranh tài dũng cảm,

Thi đấu quyền cùng với bao tay.

Hai giải người thắng thi này,

Con bê trán kết băng may chỉ vàng. 490

Một thanh gươm và cùng mũ giáp.

Không chần chờ Darès bước lên.

Múa tay biểu diễn sức hùm,

Mọi người to nhỏ thì thầm ngợi ca.

Darès xưa duy nhất người dám đấu,

Cùng Pâris trước mồ lễ Hector.

Đánh gục Butès thắng to,

Dòng vua Bébryces lớn cao hơn người.

Amycus* đánh chết giữa đấu trường dã thú.

Darès đầu tiên thách đố cuộc tranh. 500

Đầu cao vai rộng nở nang,

Vai u, thịt bắp cuộn cuồn đôi tay.

Đấm từng cú đôi vào không khí,

Nhưng chẳng ai với lực sĩ dám tranh.

Cuộc thi đấu quyền với găng.

Darès sợ hủy bỏ cuộc tranh tài này.

Hắn đi đến Énée, dừng bước,

Không chậm tay nắm sừng bò non.

Bảo Énée : « Con nữ thần,

Nếu chẳng ai dám vào vòng cuộc thi. 510

Cho đến bao giờ nếu tôi chờ đợi ?

Hãy cho tôi giải cuộc thi này. »

Đám đông to nhỏ thầm thì,

Muốn giao Darès không thi lãnh phần.

Thì Aceste thấy Entelle đến,

Ngồi gần mình trên chiếc ghế gỗ xanh.

Nghiêm khắc bảo Entelle rằng :

« Entelle danh tiếng hùng anh làm gì ?

Có thể để giải vinh quang không cần đấu ?

Kẻ thánh thần này xưng là bậc thầy ngươi ? 520

Để Sicile vang danh khắp nơi,

Các giải thưởng chỉ để xem chơi trên tường. »

Entelle đáp rằng: « Tôi chẳng sợ,

Trong tim chẳng mong lời ca tụng vinh quang.

Máu sôi nay nguội trong hồn,

Tay chân mòn mỏi chẳng còn sức chi.

Nếu tôi còn hôm nay tuổi trẻ,

Như xưa kia từng đã trải qua.

Huênh hoang này thấy chẳng tha,

Bao lời ngạo nghễ chẳng là xứng danh. 530

Giải con bò tơ không làm tôi ham muốn,

Và tôi không mong muốn được giải gì. »

Nói xong cởi áo tức thì,

Xông giữa trường đấu, chai lì mang găng.

Chiếc găng Eryx hùng anh xưa đấu,

Đã thành công trong các cuộc tranh.

Dây ràng buộc nắm tay quanh,

Tất cả khán giả nhìn găng ngây người.

Găng thật to, da bò bảy lớp,

Chỉa nhọn đầy chì sắt trên tay. 540

Hơn các vật khác nơi này,

Darès từ chối đeo tay đấu trường.

Énée cân và quay chiều đai rộng,

Aceste già cất tiếng lên rằng :

« Nếu thấy đôi găng Hercule.*

Cuộc đấu định mệnh tranh hùng nơi đây.

Găng mang bởi ông anh Éryx,

Còn máu tung và óc nát tan.

Mới biết sức mạnh Hercule,

Với nó tôi vẫn thường dùng đôi khi. 550

Khi dòng máu tốt nhất cho tôi sức mạnh,

Khi tuổi già ghét ganh tóc bạc trên đầu.

Nếu Troyen Darès không nhận đâu,

Énée đề nghị, Aceste cầu nhận cho.

Cuộc tranh đấu công bằng may mắn,

Áo da Eryx đây cho hết ngại ngần.

Và mang chiếc gậy Troyen,

Nói rồi trao áo da trần phủ vai.

Chỉ để trống chân tay chuyển động,

Xương lớn to tay kích động liên hồi. 560

Mang vào như gã khổng lồ,

Sẵn sàng đấm đá giữa nơi đấu trường.

Rồi Énée lấy hai găng giống hệt,

Cột như nhau trên hai đối thủ tranh nhau.

Rồi họ cùng nhón chân cao,

Đưa hai tay dáng thể thao can trường.

Cố sao tránh cú đòn địch thủ,

Hai tay quyện nhau dạo bước mở đầu.

Một người nhanh nhẹn mềm dai,

Tự tin sức mạnh tuổi thời thanh xuân. 570

Người khác mạnh thân to lực lưỡng,

Đầu gối chậm hơn gấp lại rung rung,

Hơi thở run động toàn thân,

Hai đối thủ đấm chẳng thành cú đôi.

Dù hai cú đấm vào sườn trống,

Nén thở sâu trên bộ ngực trần.

Hai tay qua lại không ngừng,

Quanh hai đối thủ và cùng thái dương.

Hàm răn rắc dưới đấm tay thô bạo,

Entelle lớn to đứng tư thế như nhau. 580

Thân hình uốn nhẹ nhàng nào,

Liếc mắt tránh né qua bao cú đòn.

Kẻ khác tựa chiến binh công phá,

Vào lũy tường cao dựng trong thành.

Sức chậm tường núi vững bền,

Tìm ra kẻ hở, đi quanh đối đầu.

Vẫn vô hiệu trước tấn công ra sức,

Entelle thẳng lên tay mặt đấm dài,

Nhấc lên cả một chiều cao,

Darès nhanh thấy cú rơi xuống mình. 590

Vội thình lình ngã ra khoảng cách,

Cú đấm Entelle rơi khoảng thinh không.

Ông già rơi nặng hụt chân,

Ngã theo bởi sức nặng mang thân mình.

Như ta thấy trên Erymanthe *non núi,

Hay Ida rộng lớn bao lam.

Ngã xuống một cội thông già,

Bật trốc cả rể trước đà tháng năm.

Troyen với Silicien đối thủ,

Cùng đứng lên với cảm giác khác nhau. 600

Tiếng reo như vọng trời cao,

Aceste đến trước đỡ cho bạn già.

Ông than thở thương cho hoàn cảnh,

Nhưng anh hùng chẳng chậm chạp gì.

Chẳng sợ hãi cú ngã chi,

Trở lại sôi nổi tức thì cuộc tranh.

Như sức mới trong cơn giận dữ.

Hổ thẹn lương tâm, giá trị dục sức mình.

Trước mặt Darès lui chân,

Thụt lui trên khắp đấu trường thênh thang. 610

Đánh cú đôi khi thì bên phải,

Và đôi khi bên trái chẳng ngừng.

Chẳng hề một chút nghỉ chân,

Như đám mây bão mang đông giá về.

Giá nặng nề, ào ào trên mái ngói,

Người anh hùng cú đấm trúng nắm tay.

Lật nhào Darès nằm ngay,

Énée thấm nỗi giận này đi xa.

Muốn Entelle ngừng cơn điên mù quáng,

Và muốn ngừng cuộc đấu tranh nhau. 620

Lôi Darès hết sức mau,

Khỏi tay đối thủ, lời vào vững tâm :

« Thật khổ thay, trí nào mê sảng,

Người không biết cho sức lực chính mình.

Không còn ngừng trước quang vinh,

Các thần đã chẳng thuận không cho mình. »

Chàng nói thế, tách rời hai đối thủ.

Các bạn bè dìu dắt lên thuyền,

Darès suôi lơ hai chân,

Đầu gục vai bạn nửa chừng, máu tuôn. 630

Vài răng rụng lẫn theo cùng máu,

Énée tặng cho mũ chiến với thanh gươm.

Entelle cành cọ, bò non,

Kẻ thắng hãnh diện còn hơn thưởng phần.

Lời cảm tạ nhận khi trao giải,

« Con Nữ thần, và các bạn Troyen.

Sức tôi chẳng tuổi thanh niên,

Cứu Darès thoát chết trong trận này. »

Xong lời nói đứng trước mồm con vật,

Giải cuộc tranh đang đứng thẳng mình. 640

Tay phải thun lại sau lưng,

Đấm vào phía giữa hai sừng nát tan.

Đầu sọ vỡ, óc vung tung toé,

Con bò ngã lăn xuống đất rẩy run.

Entelle chậm rãi thốt lên :

« Eryx nhận thay Darès vật sinh tế này.

Thắng trận rồi từ nay tôi từ giả,

Sẽ không còn đeo găng, nghệ thuật đấu quyền. »

Énée mở cuộc tiếp liền,

Nhanh chóng đích bắn nỏ tên thi tài. 650

Đem cột nối vào cột buồm Séreste.

Một con bồ câu đập cánh đích cuộc thi.

Các đối thủ họp tranh tài.

Mũ đồng ghi đựng tên người dự thi.

Tay cổ võ người bốc thăm thứ nhất,

Là Hippocoon con của Hyrtacus.

Rồi đến thuyền trưởng Mnesthée,

Mới vừa chiến thắng cuộc đua thuyền rồi.

Đầu còn vòng ô liu xanh lá,

Người thứ ba là chính Euryton. 660

Em Pandarus* phóng lao,

Vâng lệnh Minerve phá cuộc vào hiệp thương.

Làm hũy bỏ ký kết cùng Hy Lạp.

Tên cuối cùng trong chiếc mũ đồng,

Là Aceste lão anh hùng,

Cũng dám tranh cuộc với cùng thanh niên.

Mỗi người ráng sức giương cung nỏ,

Đặt tên vào nỏ sẵn sàng thi.

Mũi tên đầu tiên bắn đi,

Con Hyrtacus rít dài trong không. 670

Cắm vào đích cột buồm sâu mũi,

Cột rẫy run chim hoảng hồn tung.

Cả đám đông vỗ ray ầm,

Nhưng chim đập cánh vẫn không bị gì.

Ménesthé tiếp theo cuộc đấu,

Nhắm nỏ vào đôi mắt bồ câu.

Nhưng tên chẳng trúng chim câu

Nhưng trúng vào nút cột đầu chân chim.

Làm bồ câu thoát ra dây cột,

Vỗ cánh bay trên đỉnh cột buồm. 680

Bồ câu theo gió bay nhanh,

Muốn theo sương khói đang giăng trên trời.

Euryton nóng lòng chờ đợi.

Ngắm bồ câu tên nỏ sẵn sàng.

Một lời cầu thắng vẻ vang,

Nhắm vào đôi mắt tung hoành bồ câu.

Bắn trúng đích mặc sương mù che phủ,

Chim bồ câu rơi xuống im lìm.

Trả tự do cho không gian,

Mũi tên đã bắn xuyên ngang mắt rồi. 690

Còn Aceste một mình chưa bắn,

Giải thưởng dường không còn nữa cho ông,

Ông bắn tên lên trên không,

Báo rằng tài sức bắn cung sẵn sàng.

Bất ngờ mắt nhìn lên bỗng thấy,

Điều diệu kỳ chẳng chờ đợi hiện lên.

Mang một điềm lạ khác thường,

Thật là biến cố lạ lùng xãy ra.

Chỉ thần thánh mới là giải nỗi,

Mũi tên bay sáng rực trên không. 700

Theo đuôi ánh lửa tỏa buông,

Biến trong khói sóng chập không gian.

Giống như sao rời khung trời rộng,

Qua bầu trời như sao chổi* bay ngang.

Siliciens, Troyens ngỡ ngàng.

Đưa tay cung kính tiếng vang cầu thần.

Nhưng Énée vui mừng điềm trông thấy.

Ôm Areste vui vẻ trong lòng,

Những điều hiển hiện chứng rằng :

« Cha tôi đã được các thần Olympe. 710

Điều kỳ diệu ấy là định mệnh,

Cha già Anchise chính người đã chứng minh.

Chiếc cúp chạm trổ xảo tinh,

Cúp tinh vi Thrace* thưởng phần của cha.

Làm quà quý báu tình thân hữu,

Và choàng lên vòng nguyệt quế xanh tươi.

Rằng : « Aceste thắng mọi người. »

Eurytion không ganh tị giải thời tiếng danh.

Dù chỉ mình bắn cánh chim rớt xuống,

Giải thứ hai cho người bắn trúng dây. 720

Cuối cùng người trúng cột buồm.

Việc bắn chấm dứt cuối cùng cuộc thi.

Énée lại bảo con Épytus,

Quản gia cùng là bạn Iule.

Bảo nhỏ vào lỗ tai cùng,

« Ascagne chuẩn bị xe đồng xong chưa.

Đội thiếu niên sẵn sàng đua ngựa,

Mang đoàn đua xe mã đến đường quay,

Bắt đầu cuộc thi đua này,

Vinh danh với tổ tiên này đội quân. » 730

Và ra lệnh theo đường đứng rải rác,

Quanh trường đua ra khỏi cánh đồng,

Các thiếu niên xe xếp hàng,*

Mắt nhìn cha mẹ người thân bạn bè.

Áo rực rỡ ngựa đua tranh sức,

Bước chung cùng tuổi trẻ hai bên,

Dân Troie cùng với Sicile,

Mọi người ngắm nghía và khen một đoàn.

Đầu cành lá một vòng tươi sáng,

Mỗi trẻ mang hai lao sắt mũi cao, 740

Trên đầu chiếc mũ sáng ngời,

Nơi cổ đeo kết, sáng tươi vòng vàng.

Mang từ cổ và vòng xuống ngực.

Tiến lên ba đội ngũ thành hàng.

Mỗi đội thủ lĩnh trẻ trung,

Mười hai mỗi đội hợp hàng kỵ binh.

Đội thứ nhất cháu vua Priam chỉ đạo,

Con trai Politès* giống dòng.

Tiếng danh nòi giống lưu truyền,

Tại Italie bậc hùng anh đời đời. 750

Cỡi ngựa Thrace da lông hai sắc,

Đầu và lưng màu trắng sáng tươi.

Atys thủ lĩnh thứ hai,

Mẹ Atius* gốc Latium cội nguồn.

Atys bạn thân Iule cùng tộc họ.

Và cuối cùng đẹp hơn cả Iule.

Cỡi ngựa vùng Sidonien.

Didon xin đẹp yêu thương tặng quà.

Vật kỷ niệm thiết tha yêu mến,

Các trẻ khác thời cỡi ngựa Siliciens 760

Lão trượng Aceste cấp cung,

Troyens tay vỗ ầm ầm ngợi khen.

Đoàn tuổi trẻ hào hùng không kém,

Mang dáng hình nét mặt cha ông.

Bước đi hùng dũng diễn hành,

Đám đông chăm chú mắt nhìn yêu thương.

Trai Épytus thổi còi tín hiệu,

Quất roi lên đội ngũ vụt băng,

Ba đội kỵ binh vượt nhanh,

Họp thành đội ngũ ba phần tách riêng. 770

Còi hiệu khác, cả đoàn dừng lại,

Khi tiến lên, khi lùi xuống theo hàng.

Khi thì đối diện ngang ngang,

Khi thì vây kín vòng tròn bên nhau.

Nâng vũ khí lên cao chiến đấu,

Như đuổi theo lưng ngựa quân thù.

Khi quay lại hăm doạ nhau,

Khi thì cùng tiến tranh mau hòa bình.

Xưa đảo Crète mê cung chằng chịt,

Những tường nhà mù mịt dọc ngang,

Ngang dọc trăm lối co quanh,

Bước phiêu lưu khó biết thành lối ra. 780

Cũng như thế các Troyens niên thiếu,

Lẫn lộn bước chân chạy đuổi lược thao,

Như chiến đấu thật bên nhau,

Như cá heo lội ra vào nước sông.

Rẽ làn sóng biển Carpathos,

Hay Libye chơi dỡn giữa sóng đào.

Nghi lễ cuộc đua tranh nhau,

Ascagne khi dựng thành hào Albe la Longue.

Ấy là người đầu tiên sẽ cho tái lập,

Tục lệ xưa nghi lễ cử hành. 790

Từ khi tuổi trẻ chính mình,

Cùng với bạn trẻ giống dòng Troyens

Cuộc thao lược lễ nghi chấm dứt,

Tưởng niệm nhân ngày giỗ người cha.

Lần đầu nghi lễ mở ra,

Định mệnh thay đổi thông qua nguyện cầu.

Dân Troyens mục thể thao khác biệt,

Bên mộ Anchise nghi lễ cử hành,

Buổi lễ long trọng vinh danh,

Junon đã gửi Iris thần từ Olympe. 800

Đến đoàn thuyền Troyens bên biển,

Thổi gió thuận chiều giúp đỡ đoàn thuyền.

Muôn nghìn ý nghĩa trong tim,

Nữ thần chẳng nguội giận phiền dân Troie.

Thần Sứ giả bay giữa Cầu Vòng muôn sắc,

Đáp xuống trần chẳng ai biết ai hay,

Nhìn qua trên bến vắng người,

Mọi người dự lễ chẳng ai, lặng tờ.

Trên bãi rộng xa bờ cô quạnh,

Dân Troyens đang khóc cụ Anchise, 810

Mọi người mắt lệ lâm li,

Tấm lòng như biển ai bi sâu vời.

« Điều gì nhỉ, mọi người cùng nhất trí ?

Dù còn bao biển sóng trên đường.

Sau cơn mệt nhọc vô cùng,

Lại vào thi thố cùng chung hội cầu.

Thêm nhọc mệt, sau nhọc nhằn trên biển. »

Vốn khéo khôn trong nghệ thuật hại người.

Iris nhảy vào đám đông,

Y trang phù phép hoá thành Béroé. 820

Bà vợ già Tmarien Doryclus*,

Xưa giai cấp cao, tên tuổi, cháu con.

Lẫn vào phụ nữ Troyennes :

« Thật là khốn khổ ta chung phận này.

Lôi vào chổ chết bởi người Hy Lạp,

Dưới tường thành tổ quốc chúng ta.

Giống dòng bất hạnh xãy ra,

Bao nhiêu thảm họa nước nhà tang thương,

Đã bảy mùa hè thành Troie tàn phá,

Chúng ta vẫn lênh đênh hết biển, đất liền. 830

Khi bão tố, khi đá ngầm,

Chúng ta cứ mãi vòng quanh đi hoài.

Khi bập bềnh phiêu lưu trên sóng,

Vượt đại dương đeo đuổi đến đất nào ?

Italie vẫn mãi trước mặt ta,

Đây đất Eryx, nước nhà anh em.

Aceste tiếp đãi, nhưng Énée ngăn dừng lại,

Để lập nên một thành phố dựng kinh thành.

Nơi cư trú mọi người dân,

Khi thần Pénate chăng ngăn quân thù. 840

Chẳng còn thành mang tên Troie nữa,

Còn thấy gì dòng sông chốn Hector.

Sông Xanthe hay Simois,

Chỉ còn có cách đốt cho đoàn thuyền.

Thuyền xui xẻo bởi vì khi nghĩ đến,

Hình ảnh Casandre từng đã tiên tri.

Nói tôi báo trước đường đi,

Nơi đây chốn dựng thành trì dân Troie. »

Phút hành động bây giờ đã đến,

Điều diệu kỳ không thể chậm xãy ra. 850

Tế Neptune bốn bàn thờ,

Thần cho mượn đuốc giúp ta can trường. »

Lời vừa nói phút đầu tiên dữ dội,

Như nùi rơm phựt bốc cháy lên.

Tay giơ cao hết sức ngọn thương,

Ilion phụ nữ trông dường ngạc nhiên,

Khi tất cả vẫn còn im lặng,

Có một người lớn tuổi Pyrgo.

Người vú các con vua Priam,

Trông người và bỗng ngỡ ngàng nói lên : 860

« Người này chẳng phải là Béroé chi cả,

Chẳng phải vợ Doryclus người Troyenne,

Nhìn ra dấu hiệu của thần,

Đôi mắt rực sáng, kiêu căng khác người.

Cả lời nói và cách bà ăn nói.

Chính tôi vừa một phút đến đây.

Rời bà Béroé đang đau,

Tiếc rằng không thể đến nơi lễ đài.

Để cầu ngài Anchise vinh dự,

Lời vinh danh xứng đáng với ngài. 870

Troyennes ngơ ngác biết sao.

Ban đầu do dự, nhìn mau đoàn thuyền,

Mắt nghi ngại và con tim do dự,

Giữa tình khổ đau và đất nước này.

Trước mắt số mệnh phơi bày.

Nhưng khi thần nữ cánh bay mở rồi,

Bay lên trời và khuất trong cầu vòng to lớn,

Sự diệu kỳ làm kinh ngạc Troie dân,

Kinh hoàng thảng thốt kêu lên,

Và mang ngọn lửa thiêng liêng bàn thờ. 880

Ném cùng lúc lá cành vòng nguyệt quế,

Nỗi nhiệt tình như điên dại tự do.

Ào ra đốt cả buồm chèo,

Cột gỗ thông lẫn sắc màu bức tranh.

Eumèle vội chạy nhanh đến mộ,

Mộ Anchise nơi mọi người ngồi.

Báo các thuyền đang làm mồi,

Cho ngọn lửa dữ ở nơi bến thuyền.

Dân Troie lại quay nhìn trên bến,

Đám mây đen quay cuộn khói đen. 890

Ascagne chạy đến đầu tiên,

Thúc dục kỵ mã cũng liền đến nhanh.

Phi nước đại đến trại nơi thuyền chiến,

Đang là nơi hổn loạn đám đông.

Bất lực sững sốt thấy trông,

Ngăn cản hoang tưởng bổng dưng lạ lùng.

« Chạy đi đâu, muốn gì mà đốt,

Đốt làm gì thuyền của chính mình ?

Đồng bào khốn khổ không trông,

Không còn nhận diện thật chân kẻ thù. 900

Kẻ thù chính là người Hy Lạp,

Các người đốt đây niềm hy vọng mà thôi.

Ascagne là đây chính tôi. »

Nói rồi cởi chiếc mũ rồi mang vai.

Mang chiếc mũ đã trở thành vô ích,

Mang trên người khi dự cuộc thi.

Tập trận chiếm đoạt thành trì.

Énée chạy đến tức thì theo chân.

Trong lúc đó các bà sợ hãi,

Chạy tác tan trốn khắp bãi bờ. 910

Trốn tận cuối nơi rừng sâu,

Trốn trong hang hốc, lo âu việc làm.

Khi ánh sáng trở về tâm trí,

Chợt nhận ra điều đã lạc lầm.

Họ mới thấy ra thực tâm,

Junon đã đuổi trí lòng khỏi tim.

Dù như thế lửa không cháy hết,

Mặc dù cho ngọn khói đen lên.

Lửa không cháy được nhiều thuyền.

Cố gắng chữa lửa cũng không được gì. 920

Énée giận xé quần xé áo,

Đứng khẩn cầu cứu giúp các thần.

Đưa hai tay lên trời xanh :

« Jupiter đấng Toàn năng giúp người.

Nếu Ngài ghét dân Troie cùng tận,

Lòng tốt Ngài giúp đau khổ nhân quần.

Xin Cha lành cứu đoàn thuyền,

Thoát cơn lửa dữ đường cùng Troyen.

Chút tài sản chỉ còn nhỏ bé,

Nếu không cho xin chấm dứt cuộc đời. 930

Sấm sét Ngài hãy đánh tôi,

Nếu tôi xứng đáng chết nơi cõi này. »

Lời vừa dứt bỗng đâu kéo đến,

Như bão tố mây đen phủ ngập điên cuồng.

Trút xuống mưa lớn ngập tràn.

Núi rừng đồng đẩm ướt cùng sấm giông.

Mưa như trút thổi nhanh cùng gió,

Từ đất lên đến tận trời xanh,

Nước mưa tràn ngập đoàn thuyền,

Thấm vào thuyền tưởng đang chừng cháy tan. 940

Mưa dập tắt lửa mọi nơi tất cả,

Bốn con thuyền bị cháy hỏng thôi.

Còn lại hư hại sơ sài,

Énée sau cuộc nạn tai nghĩ nhiều.

Chàng đắn đo những điều lo lắng,

Suy nghĩ điều hệ trọng trong lòng.

Phải chăng số mệnh bảo rằng.

Nên ngụ cư tại đất vùng Sicile.

Hay tiếp tục đến Italie bờ bến,

Chàng đến gần Nautès lão phu. 950

Mà thần Pallas phó thác cho,

Khôn ngoan nỗi tiếng đắn đo luận bàn.

Ông sẽ nói điều trả lời chính xác,

Giải thích anh hùng, nổi giận các thần.

Với Énée ông trấn an :

« Con Nữ thần hỡi ! Ở trong cõi đời.

Đều gánh chịu thịnh suy số mệnh,

Phải chiến thắng vận mệnh bằng hành động kiên trì.

Bên ngài Aceste Troyen,

Cũng từ dòng máu thánh thần mà ra. 960

Hãy liên kết với ngài trong dự định,

Ký kết hợp đồng tương trợ giúp nhau.

Trao cho những đồng đội nào,

Không đi do mất mát bao chiến thuyền.

Ai không muốn đi tìm vùng đất,

Để định cư theo vận mệnh dân mình,

Những ai không muốn hành trình,

Người già mõi mệt sức cùng tháng năm.

Những phụ nữ nhọc nhằn, chán nãn,

Sợ đường dài, sợ hãi nguy nan. 970

Hãy cho đất để cấy trồng,

Phố phường để dựng nên thành Acesta.* »

Énée thấy lời bạn già chí lý,

Cùng lo âu chia xẻ nỗi tình này.

Màn tối bao phủ đất dày.

Kéo bởi hai ngựa đi vào đêm đen.

Énée thấy bóng cha Anchise hiện đến,

Từ trời cao và nói chàng rằng :

« Con ơi không gì quý bằng !

Cuộc đời ta sống bao năm trên đời. 980

Con ơi hãy theo Ilion vận mệnh,

Ta đến đây theo lệnh Jupiter.

Cứu đoàn thuyền khỏi lửa thiêu,

Trời cao đã thấu thương nhiều cho con.

Thật tốt đẹp lời khuyên răn quý báo,

Già Nautès đã nói cho con.

Mang đến Italie dựng quê hương,

Thanh niên ưu tú, sức còn hăng say.

Lòng can đảm nhiệt thành hơn cả,

Để cai trị Latium, các dân tộc hung hăng. 990

Phong tục vẫn còn dã man,

Để mà xây dựng quê hương hùng cường.

Con phải xuống chốn Pluton gặp gỡ,

Và đi qua Averne địa ngục sâu.

Ta đi theo ta giúp cho,

Tartare nghịch đạo, bóng mờ tối tăm.

Ta ở chốn Élysée tốt đẹp,

Cõi công bằng xã hội dịu hiền.

Con dẫn Sibylle trắng trong,

Rải trên sóng lớn, máu bầm tế sinh. 1000

Con sẽ hưởng tất cả giàu sang sung sướng,

Chốn kinh thành dành sẵn cho con.

Vĩnh biệt tăm tối bóng đêm,

Đã đi qua nửa con đường phải đi.

Và giờ đây thở hơi sức nóng,

Bầy ngựa Bình Minh đang kéo mặt trời lên. »

Nói rồi biến mất trong sương,

Bay như làn khói không gian xa vời.

« Cha ơi ! dừng lại. Énée muốn hỏi.

Sau cha đi không dừng lại ôm con. » 1010

Lời như lịm tắt tro tàn,

Khẩn cầu Pénate, thánh thần thành Troie.

Nơi đài điện Vesta xưa cũ,

Chàng rắc bột thiêng, đốt hương trầm.

Hỏi Aceste, các bạn về lệnh thần,

Lời khuyên răn của phụ thân hiện về.

Aceste chẳng chối từ vâng lệnh,

Ghi tên các bà trong nơi mới xây thành.

Cho dân chúng đủ ước mong,

Người muốn ở lại vinh danh xứ này. 1020

Người khác lo sửa sang thuyền hỏng,

Thay thanh gỗ nào bị cháy nóng hư hao.

Cung cấp dây thừng, mái chèo,

Nhóm người dẫu ít nhưng nhiều hăng say.

Trong lúc đó Énée vạch lưỡi cày nơi chốn,

Rút thăm chia kẻ muốn dựng nhà.

Mong lập nơi đây đất Troie,

Xây dựng chốn mới gọi là Ilion.

Aceste vui sướng làm vua dân mới.

Cung cấp lương ăn và ban luật tương đồng. 1030

Cử nên đại diện hội đồng,

Trên đỉnh Eryx điện đình dựng xây.

Thờ Vénus d ́ Italie,

Và khác đền khác nơi đây cúng thờ.

Ông cũng cử một người tế lễ,

Chăm lo rừng thiêng và mồ điện Anchise.

Chín ngày lễ cúng trải qua,

Mọi người cùng tiệc cúng nhà lễ tang.

Lễ tế vật sinh đà chấm dứt,

Gió đã ngừng, sóng hết dâng cao. 1040

Auster thổi nhẹ gió vào,

Mọi người chuẩn bị cùng nhau lên đường.

Thuyền bên dãi sông dài uốn lượn,

Họ ôm nhau từ giả lên thuyền.

Phụ nữ hiểu chính họ hơn,

Nhiều người sợ hãi biển triền sóng cao.

Nay không muốn mệnh lệnh thần đã định.

Lại muốn ra đi thử thách hành trình.

Énée khuyên nhủ chân tình,

Hãy cầu thương khóc cha mình Anchise. 1050

Re lệnh thịt ba con bò ba tuổi,

Một cừu non cầu Bão tố an lành.

Nhổ neo lần lượt lên đường,

Chàng choàng lên trán một vòng ô liu.

Đứng đầu thuyền tay cầm chén rượu,

Ném vào sóng dâng lòng ruột vật tế thần.

Và rắc chén rượu cúng lên,

Thuyền ra khơi cỡi gió lồng ra đi.

Các đồng đội Énée cùng nhịp điệu.

Chèo con thuyền ra biển căng buồm lên. 1060

Lúc ấy Vénus lo buồn,

Cùng Thần Neptune ưu phiền lời than :

« Ôi tàn bạo, Junon mong muốn,

Lòng ghét ganh cứ mãi trả thù,

Ôi Nepturne xin khẩn cầu,

Thời gian dài chẳng đủ sao dịu dàng.

Chống ý chí Jupiter trật tự,

Thần mẫu chẳng nguôi lòng ghét chút nào.

Hận thù vẫn chưa đủ sao

Nơi Phrygie nát tường hào thành Troie. 1070

Còn muốn kéo thế nào vào cùng tận,

Còn trả thù dù tro lạnh xương tàn.

Kinh thành đã cháy nát tan,

Mà lòng ganh ghét mãi còn Junon.

Ngài chính Ngài đã từng chứng kiến,

Thấy biển dâng sóng cả Libye,

Đất trời đảo lộn sóng dâng,

Lệnh Junon, gió của thần Éole.

Bà bất chấp nơi Ngài, Đế Quốc Biển,

Chưa hết đâu xúi dục Troyennes. 1080

Làm nên tội ác dã man,

Hèn hạ đốt các con thuyền di cư.

Làm con tôi, mất đi nhiều thuyền lớn,

Phải bỏ bớt đồng bào trên mảnh đất không quen.

Hãy cho phép tôi giúp đỡ con,

Giúp đỡ những chiếc thuyền còn ra đi.

Cho trên biển chẳng còn nguy hiểm,

Đi đến bờ sông Tibre, Laurentes.

Lời khẩn cầu tôi chính trung,

Và dân Parques đã thuận phần giúp cho. 1090

Ngài con Saturne, ngự trị vùng Biển Cả.

Thần lời rằng : « Nàng có đủ lý do,

Hỡi nàng Thần nữ Cythère,

Ta trao vương quốc nơi sinh ra của nàng.

Nàng xứng đáng lời ta tin tưởng,

Ta thường làm cho lặng hết gió giông,

Trừng phạt cuồng giận bất công.

Trên đất ta giúp sông Xanthe cùng Simois.

Ta không muốn phá, chẳng cần xin xỏ,

Nơi Énée, khi Achille đuổi quân theo. 1100

Thất trận cố thủ thành Troie,

Hàng ngàn người chết thương đau đầy đồng.

Khi giòng sông thét gầm đầy thi thể,

Dòng sông Xanthe tắt ngẽn bởi xác người.

Không thể ra được biển khơi,

Ta đã cởi bỏ từ nơi mây mù.

Mà các thần sức lực làm phản bội,

Énée chống cùng con trai hùng mạnh của Pélée.

Dù ta muốn diệt thành Troie.

Bàn tay ta với cơ đồ dựng nên. 1110

Hôm nay ta vẫn còn tình cảm,

Muốn xóa đi những sợ hãi của nàng.

Énée ước vọng đã mang,

Không hề nguy hiểm trên đường Averne.

Chỉ một người mất trong biển thẳm,

Để lại bao luyến tiếc cùng nàng.

Một người trả giá phận mình,

Cứu bao người khác tấm thân giúp người. »

Nghe Thần của Biển khơi đã nói,

Thần nữ mừng vui như cởi muộn phiền. 1120

Thắng xe ngựa sóng ách vàng,

Miệng kêu vang tiếng tung nhanh biển trời.

Bàn tay thả dây cương nhẹ lướt,

Chiến xa xanh bay nhẹ sóng cao,

Sóng nhẹ dần bớt thét gào,

Mây ngàn xua đuổi, xanh theo bầu trời.

Đoàn hầu cận theo sau đủ loại.

Cá voi lớn to, quân Glaucos lão vương,

Con Ino, Palémon,

Triton nhanh chóng quân đoàn Phorcus. 1130

Phía bên trái Thétis, Mélité hầu cận,

Panopée, Nisée, Spio Thalie,

Và cùng Cymodocé.

Énée quý phái lòng vừa lo âu,

Nay đã muốn theo cùng vào biển cả.

Với niềm vui mơ ước khôn lường.

Chàng cho dựng thẳng cánh buồm,

Đoàn thuyền xuôi gió đi miền biển xa.

Khi dây lèo kéo, khi buồm cuộn mép,

Khi bên phải, khi bên trái lướt nhanh. 1140

Khi quay trở lại cùng chung,

Khi theo ngọn gió và chùng dây căng.

Gió thuận chiều đưa đoàn thuyền lướt,

Palinure đứng đầu điều khiển đoàn thuyền.

Các thuyền san sát tiến lên,

Đi theo cờ lệnh hai bên thi hành.

Đêm ẩm thấp, gió mang hơi mát,

Các thủy thủ nằm trên băng dưới mái chèo.

Chậm tay thay nhau nghỉ ngơi,

Giấc mơ nhè nhẹ xuống nơi biển ngàn. 1150

Bầu trời sao, không gian tăm tối,

Đẩy bóng đêm đến thắng cõi người.

Palinure nhìn tối trời,

Thần hiện dưới dạng của người Phorbas*,

Ngồi trên cao ngỏ bao lời nói :

« Con dòng Iasius ơi ! biển mang chính con thuyền,

Hãy dựa đầu nhắm mắt ngủ yên,

Để tôi thay thế người trong việc này. »

Palinure trả lời người nói :

« Có phải tôi người muốn dối dang. 1160

Những khi gió lặng trời thanh,

Có thể che dấu yên lành biển khơi.

Phải cẩn trọng với yên bình trên biển.

Không thể phó thác chi, xem xét việc hiểm nguy.

Tôi được Énée phó thác đây,

Cẩn thận gió mạnh, trước khi yên lành.

Tôi từng biết bao lần bị lừa bịp,

Lúc biển yên phẳng lặng đất trời. »

Ông xong câu nói ấy rồi,

Tay nắm chặt lái chẳng thời buông ra. 1170

Mắt chăm chú nhìn sao trời rộng,

Nhưng thần lại gần xoa hai bên trán thuốc mê.

Cành lá ẩm nước Léthé,

Lấy từ sông Styx làm mê giấc nồng.

Ông nhắm mắt đắm chìm trong mộng.

Người thuyền trưởng toan phản kháng sức còn.

Nhưng rồi đôi mắt khép yên,

Bởi thần đã khẽ đánh mềm tứ chi.

Rồi mang liệng lên trên ngọn sóng,

Tay tách ra khỏi bánh lái thuyền. 1180

Palinure rơi xuống đầu tiên,

Dù muốn gọi bạn, chẳng còn thốt lên.

Thần có cánh mang đi số phận,

Rồi biến đi trên sóng đến không trung.

Con thuyền tiếp tục hành trình,

Không gì ngăn cản, chập chùng sóng dâng.

Như lời hứa của thần Nepturne.

Thuyền đến gần hải đảo các nhân ngư.*

Trên bờ trắng ngàn xương phơi.

Những người thủy thủ nghe lời hoan ca. 1190

Trông thấy đá và nước dâng cao sóng,

Gầm thét điếc tai hoang đảo từ xa.

Énée mới nhận thấy ra,

Con thuyền đi chẳng ai qua lái tàu.

Chàng vội đến chính mình vào tay lái ,

Lòng xót xa cho người bạn đau thương.

« Ôi, Palinure, sao tin trời êm,

Mà đành tan biến trên triền sóng dâng.

Người ở lại tủi thân trên đảo,

Trần trụi phơi xương trên bờ đất vô danh. » 1200

CHÚ THÍCH

Éryx con thần Vénus, tức anh em của Énée.
Trong xã hội La Mã – Hy Lạp Cổ Đại, đồng tính luyến ái giữa hai thanh niên được đề cao.
Mũ đồng dân tộc Amazone, chỉ gồm chiến binh phụ nữ, chiến đấu bên cạnh Troyen.
Amycus vua thần thoại dân Bébryces ở Pont Euxin, Biển Đen, chuyên tấn công người du hành bằng cú đấm. Ông bị một người Argonautes đánh bại và phải thề từ bỏ phong tục này. Điều này nói lên việc Darès kiêu ngạo bị đánh bại.
Hercule (cháu nội Alcée). Sau công việc thứ 10 trở về từ phía Tây với đàn bò Géryon. Éryx (con nữ thần Vénus, tức anh Énée) muốn cướp, Hercule đấu và giết chết.
Érymanthe : núi Arcadie.

661.Trong Iliade. Hy Lạp và Troyens hội thương ngừng bắn và chấm dứt chiến tranh bằng cuộc đấu song đôi giữa Ménélas và Pâris, ai thắng sẽ được Hélène, Hy Lạp rút quân về. Nhưng Minerve (Athéné) thúc đẩy Pandarus bắn tên nhắm vào Ménélas làm hủy bỏ ký kết.

Tại Rome, khi sao chổi bay ngang luôn luôn xem là một dấu hiệu thần thánh .
Vua Thrace, là cha của Hoàng hậu Hécube, vợ vua Priam.
Trò thể thao cỡi ngựa dành cho thiếu niên đã có tại Rome từ thời Sylla.
Politès người con trai bị giết dã man dưới mắt vua Priam. Qua con trai Politès dòng giống vua Priam được tái sinh lưu truyền tại Italie.
Atius, tên một gia đình danh tiếng La Mã, mẹ của vua Auguste thuộc gia đình này.
Tmarus là núi Épire. Virgile không cần thiết giải thích người đàn bà Troyenne lấy chồng dân Épire. Bà là vú em các con vua Priam, tượng trưng cho người hoài niệm thành Troie cũ, không thể hiểu Énée với dự định lớn Troia Melior, một xứ Troie tốt đẹp, Đế quốc La Mã.
Acesta ngày nay gọi là Ségeste.
Phorbas có nói đến trong Iliade. Các thần hiện xuống dưới dạng người trần thường xuất hiện trong Énéides và trong thơ Homère.
Nhân Ngư : quái vật nữa phụ nữ, nửa chim, hát quyến rũ các thủy thủ bỏ tàu đi theo, giao hoan với các nàng đến kiệt sức và chỉ con xương trắng trên đảo Nhân Ngư..

Ý kiến bạn đọc

Vui lòng login để gởi ý kiến. Nếu chưa có account, xin ghi danh.

Menu

Thơ dịch

Sử thi Énéide, Thi hào Virgile (70-19 trước jc)- Kiệt tác thời đế quốc La Mã

Ý kiến bạn đọc