Cây quỳnh thường trồng chung với cây giao (họ Euphorbiaceae) nên có câu trong truyện Kiều : Một vùng như thể cây quỳnh cành giao là muốn nói vẻ khôi ngô tuấn tú của Kim Trọng như  làm cho cả một vùng cũng hoá thành đẹp.

Hoa tường vi có tên khoa học là Rosa multiflora, hoặc Lagerstroemia indica Linn hay còn nhiều tên gọi khác như tầm xuân nhiều hoa, hồng nhiều hoa, tường vi Nhật, dã tường vi, thuộc họ hoa hồng. Tường vi là loài hoa khá dễ trồng, có thân khá cao chừng 2m, quanh thân có gai bén. Lá tường vi có khía như lá hồng. Lúc hoa nở thì thành từng chùm ở ngọn, mỗi chùm khoảng năm đến bảy hoa. Hoa tường vi quyến rũ bởi mang màu sắc tự nhiên và sự mỏng manh, thuần khiết. 

 Loài hoa này thường nở rộ vào cuối hè, trước thu.
Hàng tường vi khoe sắc  

8- tình thiên nhiên .

Con người nhiều lúc ngán ngẩm đời sống đô thị với tiếng ồn ào của nhà máy, xe cộ nên muốn xa lánh bụi trần, tìm các nơi thanh vắng, không ô nhiễm như trong bài thơ cũng lại nhắc đến hoa như trong bài thơ đã được phổ nhạc sau:

Rằng xưa có gã từ quan
Lên non tìm động hoa vàng ngủ say

Chúng ta vừa  mới điểm qua 8 loại hình tâm tư qua các loài hoa có trong nhạc Việt và  chưa kể nhiều loài khác có trong thơ hay trong các truyện ngắn  như hoa ô môi (Cassia grandis), hoa ngọc lan (Michelia alba), hoa ngâu (Aglaia odorata), hoa giấy (Bougainvillea spectabilis), hoa súng  (Nymphaea),  hoa lộc  vừng ( Barringtonia acutangula ) với những chùm dài đỏ rực, là loài hoa được cho là mang tới nhiều may mắn và hạnh phúc cho người trồng . Tên nhiều loài hoa thân thương đến nỗi nhiều phụ huynh dùng tên hoa để  đặt tên cho con hoặc có  người  dùng tên hoa làm bút hiệu.Và đây là hoa cây gạo:

Và cũng có loài hoa rất bình dị như hoa lúa trong thơ của Hữu Loan, tác giả của bài thơ nổi tiếng về Hoa sim:  

Em là con gái đồng xanh
Tóc dài vương hoa lúa
Đôi mắt em mang chân trời quê củ
Giếng ngọt, cây đa
Anh khát tình quê ta, trong mắt em thăm thẳm
              ….

3 .Hoa trong truyện Kiều:  

 

Hoa Hải Đường

Truyện Kiều của Nguyễn Du cũng có nhiều chỗ nói về hoa như hoa sen, hoa hải đường, hoa cúc:
Hoa đối với cụ Nguyễn Du không là tĩnh vật mà là vật có hồn, vật có cảm xúc nên trong truyện Kiều, nhan nhãn câu thơ nhân cách hoá các loài hoa như cười gió Đông, sực nức một nhà, lả ngọn, lập loè, mơn mởn như các vần thơ sau :

-Trước  sau  nào thấy bóng người 

Hoa  đào   năm  ngoái  còn  cười  gió  Đông

-Huệ lan  sực  nức  một  nhà
Từng  cay  đắng  lại  mặn  mà  hơn  xưa
Mảng  vui  rượu  sớm  cờ  trưa
Đào  đà  phai  thắm, sen  vừa  nảy  xanh

-Hải  đường  mơn  mởn  cành  tơ
Ngày xuân càng gió, càng mưa, càng nồng

hoặc:
-Hải  đường  lả  ngọn  đông-lân
Giọt  sương  tríu- nín, cành  xuân  la- đà

Hoa hải đường (Begonia semperflorens), họ Thu hải đường (Begoniaceae)

Hoa lựu:

Dưới  trăng  quyên  đã  gọi  hè
Đầu  tường  lửa  lựu  lập lòe đơm bông 

Hoa mẫu đơn ( Peonia, tiếng Pháp là pivoine):

Ba cây chập lại một cành mẫu đơn

 Diễn tiến của thời gian cũng dùng hoa để nói như:
-Sen tàn, cúc lại nở hoa ..

Vẻ đẹp cũng dùng hoa để diễn tả như Xuân lan, thu cúc: Hai chị em Kiều, mỗi người có một vẻ đẹp riêng, người như  lan mùa xuân, người  như cúc mùa thu:

Xuân lan, thu cúc mặn mà cả hai
Trong truyện Kiều, ngoài chữ hoa như nói ở trên, Cụ Nguyễn Du cũng dùng chữ hoa để  diễn đạt tâm tư với các cung bậc khác nhau:

- Khi diễn tả sự e dè, thẹn thùng của hai cô Thúy Kiều và Thúy Vân:
Hai Kiều e lệ nép vào dưới hoa
-Khi nam nữ thanh niên đi lễ hội, tình cờ gặp người trong mộng:
May  thay giải cấu  tương  phùng

Gặp  tuần  đố lá  thỏa lòng tìm hoa
- Khi bày tỏ thái độ nghiêm trang đối với mối tình hơi quá đà của chàng Kim, nàng Kiều thốt ra:
Đừng  điều  nguyệt  nọ hoa  kia
Ngoài  ra ai lại tiếc gì với ai

-Khi Thúy Kiều bán mình chuộc  cha:
Xót  nàng  chút  phận  thuyền  quyên
Cành  hoa  đem  bán  vào  thuyền  lái buôn

-Khi  nói về Kim Kiều tái  hợp, Cụ Nguyễn Du cũng dùng  chữ  hoa:

Một đoàn về đến quan nha
Đoàn viên vội mở tiệc hoa vui vầy

-Khi chàng Kim trách nhẹ nàng Kiều, chàng Kim cũng dùng chữ hoa nói lên niềm hy vọng. Niềm hy vọng mây đen sẽ bay, sương mù sẽ tan đi trong đoạn thơ:

Trời  còn  để  có  hôm nay
Tan  sương  đầu  ngõ, vén mây giữa trời
Hoa  tàn  mà  lại thêm tươi
Trăng  tàn  mà  lại  hơn  mười  rằm  xưa

hoặc  mô tả tâm trạng của Thúy Kiều sau 15 năm lưu lạc khi gặp lại người yêu cũ:

Trông  hoa  đèn  chẳng thẹn thùng lắm ru

Hoa trong dịp vui :          

Muốn duy trì nòi giống thì thực vật phải sinh sản .Khi mọi người ngắt một bông hoa tỏa  hương  thơm ngát từ một cây nào đó, thì thực  tế họ đang lấy đi bộ phận sinh sản của cây. Đời sống tình dục của thực vật nằm vào các hoa: 

. Cơ quan sinh dục đực  có nhị (étamine) chứa đầy phấn hoa ( pollen);

. Cơ quan sinh dục cái có nhụy (pistil) có đầu nhụy (stigmate), có bầu (ovaire) chứa noãn (ovule) . 

Hầu hết các loài thực vật  mọc ra những  bông  hoa lưỡng tính (fleur bisexuée) nghĩa là hoa có cả nhị đực và nhụy cái như  hoa hồng, hoa lúa, hoa  hướng dương  nhưng cũng có hoa đơn tính (fleur unisexuée) nghĩa là hoa có hoặc nhị đực, hoặc nhụy cái.

-Khi  hoa đực và hoa cái trên cùng một cây, ta gọi là cây cùng gốc (monoique). 

-Khi  hoa đực ở trên cây này,  hoa cái trên cây kia, ta gọi là cây khác gốc (dioique). Ví dụ cây đu đủ, cây bạch quả (Ginkgo biloba), cây dâu tằm (Morus alba). Với các loại cây này, thì phải trồng nhiều cây gần nhau mới có thụ phấn được 

Cũng có thể là hoa cái và hoa đực tuy cùng trên một thân cây nhưng nhị đực  không cùng chin một lần với nhụy cái  do đó hoa cái phải cần hoa đực từ các cây khác để thụ phấn.Ví dụ: cây hồ đào (walnut, noyer). Hiện tượng này trong thực vật học gọi là biệt giao (dichogamie)

Vì giới tính của loài hoa khác nhau như vậy nên cách thụ tinh cũng khác nhau. Ta phân biệt:

 

Tự thụ phấn (auto fécondation): gặp trên các hoa lưỡng tính của cùng một cây: phấn hoa rơi vào nhụy cái

 

Thụ phấn chéo (fécondation croisée): phải nhờ gió hay ong bướm chuyển phấn hoa đến nhụy hoa. 

Nhờ các tác nhân như gió, ong, bướm  nên hạt phấn của hoa rớt vào núm nhụy, nẩy mầm thành ống phấn và tiến đến  chạm phải noãn (ovule) để từ đó tạo ra hạt. Nhà nhạc sĩ cũng dùng hình ảnh ong, bướm để sáng tác  nhạc như trong bài  Chuyện tình hoa bướm 

  Xuân vừa về trên  bãi cỏ non
Gió Xuân đưa lá vàng xuôi nguồn
Hoa cười cùng tia nắng vàng  son
Lũ ong  lên đường cánh tung tròn
Hoa  chẳng yêu  lũ bướm  lả lơi

Nói khác đi,  chính ong bướm đã giúp cho loài người  vì không  có ong bướm  thì không có hạt, không  lương thực

Với  thụ  phấn chéo, sự lai giống thiên nhiên tạo ra muôn hình muôn vẻ của nhiều loài hoa, giúp cho sự đa dạng sinh học. Với đa dạng sinh học, con người có thể sử dụng nhiều nguồn vật liệu di truyền để tạo ra các giống mới, có nhiều đặc tính tốt như gạo dẽo hơn, thơm hơn, như hoa hồng với nhiều màu hoa như có hoa màu vàng, màu đen, màu tím.. . Hàng năm, luôn luôn có những giống hoa hồng mới đặt tên người để kỷ niệm .

Sự lai giống (hybridation) là thụ phấn chéo giữa 2 cây có tính chất khác nhau nhưng cùng loại . Nhờ vậy ta có các giống mới . Ví dụ: muốn có hạt của một loại cây cho hoa màu hoa cà (mauve), thì  lấy hai loài hoa đỏ và hoa xanh giao phối nhau: ta lấy phấn hoa của hoa đỏ và đặt lên nhụy của hoa xanh hoặc lấy phấn hoa của hoa xanh đặt lên nhụy cái của hoa đỏ. Một khi lai tạo được giống mới thì có thể giữ nguyên đặc tính tốt đó bằng cách giâm cành, tháp cành hay cấy mô thực vật: ta gọi đó là sinh sản vô tính. Cấy mô ngày nay được dùng nhiều nhất trong ngành trồng phong lan, nhân sâm, khoai tây . Rất tiếc con người giỏi như Einstein  chưa có thể nhân bản vô tính được ! Ngoài cấy mô, ngày nay, các nhà di truyền học thực vật dùng công nghệ sinh học (biotechnology) như đưa vào cây một số  gen chịu phèn, chịu mặn, kháng sâu bệnh để  tạo ra giống mới và tiêu biểu nhất là hàng Monsanto là hãng tiên phong trong sản xuất bắp, đậu nành chuyển đổi gen. Hiện nay trên thế giới, có hàng trăm ngàn hecta đậu nành, bắp, cà chua .. đều dùng cây biến đổi gen (genetically modified plants) và nhiều bộ môn học như Genomics, Proteomics ra đời.

5. Kết luận 

Loài hoa thân thiết với con người từ lúc sinh ra đến lúc lìa khỏi cuộc đời : hoa trang hoàng nhà cửa, trên bàn thờ, trong các giáo đường, trong các chùa chiền ; hoa tặng người yêu dịp St Valentine, hoa tặng chiến sĩ,  hoa khi  lìa đời, nói khác đi hoa đi liền  với  đời sống, đo đó thơ nhạc về hoa có trong mọi tình huống, mọi nơi, mọi chỗ.  Hoa cũng là một nguồn lợi kinh tế đáng kể như xứ Hoà Lan chuyên xuất cảng hoa tulip. Hoa làm thăng hoa đời sống tinh thần .Trong Phật giáo thì hoa sen (Nelumbo) là biểu tượng  vì  hoa sen  gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn  và vươn lên cao cũng  ví  như  người  Phật tử phải vứt đi tham, sân , si, ngã mạn để thành con người tốt . 

Và biết cuộc đời vô thường, sinh ký tử quy, xin buông  xả, an nhiên tự tại và  chỉ xin chúc nhau cũng qua bông  hoa :Mỗi  ngày tôi chọn một niềm vui Chọn những bông hoa và những nụ cười Tôi nhặt gió trời mời em giữ lấy Để mắt em cười tựa lá bay

Thái Công Tụng
21 tháng 11/2014