KÝ SỰ DU  HÀNH

ARGENTINE

PHẠM TRỌNG CHÁNH

Tiến S̃i Khoa Học Giáo Dục Viện Đại Học Paris Sorbonne

        

Argentine vùng Châu Mỹ La Tinh, ở Nam Bán Cầu giáp giới với Nam cực, diện tích 2 784 000 km 2, gấp 5 lần nước Pháp và chín lần Việt Nam, lãnh thổ đứng hàng thứ 8 thế giới, nhưng chỉ có  45 triệu dân (15 người trên một km²,  hàng 207 thế giới), lãnh thổ nhiều vùng hoang vu chưa được khai thác, không gian còn hoang dã như từ ngàn xưa. Thủ đô là Buenos Aires với 14,5 triệu dân, với biên giới 5151 km với Chili, 1880 km với Bolivie và Paraguay và phía bắc 1224 km với Brésil. Khí hậu thiên nhiên Argentine đi từ vùng nhiệt đới nóng bức trung bình 33 độ C, đến ôn đới và phía nam là biển Nam cực, cực lạnh gió lạnh buốt thấu xương trung bình - 5 độ C.

Nơi đây nhà thám hiểm đầu tiên vòng quanh thế giới Magellan thế kỷ 15, bằng đoàn tàu thuyền buồm đã tìm ra con đường biển hơn 200 km nối liền Đại Tây Dương sang Thái Bình Dương trong chuyến đầu tiên du hành vòng quanh trái đất. Các nhà thám hiểm đã gặp nơi đây những bộ lạc con người còn sống như thời tiền sử, ăn thịt sống các loài hải cẩu, hải mã, hải sư, cá voi chết hôi thối.. họ chưa biết dùng lửa nấu nướng, chưa biết dệt vải, họ sống trần truồng, lấy mỡ các loài thú biển bôi lên người để chống các cơn lạnh thấu xương.

Nơi đây du khách không khỏi kinh ngạc với nơi tận cùng dòng sông Băng hà  Petito Moreno trôi chậm năm mét mỗi năm. chiều cao 50, 60 mét rộng 2, 5 km, bức tường băng khổng lồ trắng xoá, ánh sáng tỏa sắc xanh dương, thỉnh thoảng một tảng băng lớn sụp đổ ầm ầm xuống hồ, đây không phải là dòng sông băng hà duy nhất mà nằm trong Vườn Quốc Gia Băng Hà rộng 600 000 hectare. Giòng sông băng hà  Petito Moreno, một trong 46 giòng băng hà lớn và 190 sông băng hà nhỏ đưới 3 km.

Vùng phía Bắc giáp giới Brésil là thác nước vĩ đại  Iguazú, thác không do sự sụp xuống một dòng suối như tại Đà Lạt, từ một con sông lớn như Niagara biên giới Hoa Kỳ và Canada mà do vết nức của hai mảng lục địa Châu Mỹ và Châu Phi, tách rời ra cách đây hơn 110 triệu năm và do nước từ một vùng rừng Amazone rộng lớn nhất thế giới. Người ta thường so sánh với hai thác nước vĩ đại khác của thế giới. Thác  Niagara cao 52 m, rộng 1200m (300m phía Hoa Kỳ và 900m phía Canada). Thác Victoria ở biên giới Zambie và Zimbabwe ở Phi Châu cao 128m. Nhưng hai thác này chỉ nhỏ bé không thể sánh với Iguazú.

Thác Iguazú nằm trên giòng sông Iguazú bắt nguồn từ Brésil dài 1320 km chảy qua hướng Tây, thác nằm phần cuối 23 km trước khi đến Rio Paraná. Chiều cao trung bình vết nức là 65m, thác dài 2700 m. (1800 m phía Argentine và 800 m phía Brésil). Lòng sông rộng 1200m nước rơi xuống từ 80m sau một loạt 150 đến 300 thác rơi tùy theo mùa, dung tích  thác từ 500 m khối vào mùa khô và 6500 m3 vào mùa lũ. Trung tâm thác là Cổ Quỷ (Garganta del  Diablo) hình móng ngựa không khí hơi ẩm cao khó có thể đo được chiều sâu chính xác. Đi du lịch nhiều nơi trên thế giới thấy vài thác cao vài thước  đã thấy đẹp nhưng tại Argentine, Brésil khu vực công viên quốc gia Iguazú có đến 275 thác thật là vĩ đại hùng vĩ không tưởng tượng nỗi.

Thác Iguazú nằm trong  Khu Vườn Quốc Gia Iguazú Argentine từ năm 1934 , và Vườn Quốc Gia Iguazú Brésil từ 1939. Hai bên đều được xây dựng những con đường cầu thang vững chắc đưa du khách đi thăm thác  hơn 10 km phía Argentine và 2,4 km phía Brésil. Đường đi đủ loại bướm bay chập chờn đẹp mắt, người ta kiểm kê có 257 giống bướm tại nơi này, 450 loài chim và 80 loài động vật có vú…

Giữa Argentine, Puerto Madryn là một vịnh ấm áp, cá voi đi 15 000 km từ Bắc Cực về đây sinh con và nuôi con. Chưa có nơi nào trông thấy cá voi nhiều như nơi đây. Tại Vịnh Saint Laurent, Canada đi nổi tiếng nhiều cá voi, nhưng đi thuyền cả ba giờ tôi chỉ thấy một chiếc đuôi cá voi nổi lên, nhưng tại Madryn từ tháng sáu đến tháng 12 có từ 1000 đến 1400 cá voi từ bắc cực  sau khi giao hợp về đây sinh con trong vùng nước không sâu và nhiệt độ ấm áp. Cá voi có thai trong vòng một năm, sinh con khoảng tháng 8 tháng 10 và nuôi con một năm nơi này bằng sữa mẹ, và các loài phiêu sinh. Thuyền lớn du khách tắt máy đậu giữa những bầy cá voi 40, 50 tấn cá voi mẹ dài 13, 15m, cá voi con 3 tấn, xuất hiện phía trước, phía sau mắt nhìn choáng ngợp. Trên bờ biển du khách còn trông thấy những con hải cẩu, hải tượng, và đặc biệt hải sư có bờm vàng như sư tử nằm phơi trên bãi cát cùng loài chim cánh cụt Magellan. Trong nước còn có những bầy cá heo và cá « orque » hung dữ tấn công ăn thịt các loài khác. Đây là nơi tập trung nhiều cá voi nhất, cá voi trên thế giới ước tính có khoảng 7000 con.

Xe đi giữa những vùng thảo nguyên mênh mông miền Nam, mùa hè cỏ vàng cháy, không có một bóng cây kéo dài hàng nghìn cây số vùng Patagonie, nơi đây không trồng trọt gì được vì đến mùa hàng triệu con chim bay về ăn hết hoa trái, mãnh đất tưởng chừng như không có sinh vật nào sống nổi, nhưng hai bên đường vẫn đầy hàng rào, từng bầy bò, bầy cừu gậm cỏ, có những trang trại đến 900 000 hecta rộng bằng cả nước Belgique. Argentine là nước sản xuất thịt bò, thịt cừu những bữa ăn trong khách sạn dành cho du khách miếng thịt bò, thịt cừu gần nửa ký lô, không ai ăn nổi hết. Tại Argentine có nhiều người tự hào chỉ biết ăn thịt, không biết ăn rau cỏ như loài súc vật ? dân chúng đẫy đà hơn trăm ký lô là chuyện thường. Argentine là nơi phát xuất vũ điệu Tango nỗi tiếng, dự một buổi dạ vũ các vũ công chuyên nghiệp, điệu vũ lã lướt điêu luyện từng cặp dìu nhau theo tiếng nhạc Tango và chấm dứt bằng ngươì nữ ngữa mình, một chân hất lên thật xúc động đẹp mắt.

Thủ đô Buenos  Aires, có nghĩa là Gió Lành trải dài 202 km² dọc theo sông Rio de la Plata, là biên giới tự nhiên với Uraguay bên kia bờ là thủ đô Montevidéo. Chia làm 48 khu dọc bờ sông, San Nicolás là khu trung tâm. Có 5 tuyến đường Métro nối các khu vực, Buenos Aires có 14,5 triệu dân cư, một phần ba dân Argentine. Argentine được khám phá bởi nhà hàng hải Juan Díaz de Solis năm 1516, đoàn thám hiểm này bị tấn công bởi các bộ lạc và ông bị giết chết. Phải đợi đến 20 năm sau một người Tây Ban Nha khác Pedro de Mendozachỉ huy đoàn thuyền đến cửa sông Rio Riachuelo và bắt đầu năm 1536 xây dựng thị trấn Nuestra Señora Buen Ayre (Đức Bà Gió Lành) họ chống chọi thường trực các cuộc chiến tranh với các bộ lạc bản xứ. Với sức mạnh súng đạn Tây Phương, các bộ lạc hung hãn bị tiêu diệt, các bộ lạc hiếu hòa quy thuận và cuối cùng thành lập các miền đất Tây Ban Nha tại Châu Mỹ cùng với Brésil của Bồ Đào Nha. Các vùng đất Tây Ban Nha lại tranh chấp nhau, cuối cùng thương thuyết thành lập một liên bang lấy Buenos Aires làm thủ đô. Từ năm 1841 những cuộc di dân người Tây Ban Nha, Ý, Liban, Syrie, Ba Lan và Nga mỗi ngày một đông. Thành phố nhập dần các khu lân cận từ năm 1887 ước lượng 433 000 dân, năm 1914 đã vượt  1 400 000 dân. Buenos Aires với kiến trúc kiểu Pháp trở thành một trung tâm văn hóa, năm 1857 nhà hát Ca Kịch Colón được xây dựng trở thành một nhà hát ca kịch uy tín thế giới.

Argentine là nơi có cộng đồng người Do Thái  15 triệu người đông hàng thứ ba thế giới chỉ sau Israel và Hoa Kỳ. Và cũng tại nơi đây người Đức Nazi, sau Đệ Nhị Thế Chiến sang tị nạn đông đảo. Argentine nói tiếng Tây Ban Nha từ khi thành lập nước phần lớn người gốc từ vùng  Catalan.

Boca là khu phố nổi tiếng người nhập cư từ Ý phần lớn đến từ thành phố Gênes, họ  làm việc trong các xưỡng đóng tàu và các hãng cơ khí. Xóm thợ trong những căn nhà tôn tạp bợ, nhưng họ có thói quen mang sơn còn dư thừa từ hảng về sơn nhà mình, mỗi nhà một màu một vẻ, họ vẽ vời trở thành một khu phố đủ màu sắc vui nhộn và họ tự tuyên bố thành nước Cộng Hòa Boca với màu cờ riêng, họa sĩ Benito Quinquela Martín (1890-1977) sinh ra tại nơi này, trở thành một họa sĩ danh tiếng thế giới nhiều viện bảo tàng lưu trử tranh ông, từ năm 1933, xưỡng vẽ và nhà ông trở thành viện bảo tàng, 25 tác phẩm điêu khắc từ thế kỷ 19, ông được chưng bày trong khắp khu phố tạo nên một viện bảo tàng ngoài trời sống động. Viện bảo tàng ông còn có nhiều tác phẩm khác của các họa sĩ Arhentine đương đại như Pio Collivadino (1869-1945), Raúl Soldi (1905-1994) hay José Arcidiácono (1910-1982)..

Đến Buenos Aires du khách không khỏi ng̣ạc nhiên, những con đường dài dọc ngang mang bảng số đến hơn một ngàn, hai ngàn.. khác những nơi khác số nhà vài trăm, năm trăm là nhiều. Phố xá trong bản đồ chia thành những khu vuông vức, gọi thành từng bloc. 

Theo Hiến Pháp năm 1853, được bổ túc 5 lần đến năm 1994, Argentine là một liên bang, tổ chức thành 23 bang tỉnh, Buenos Aires là một thành phố độc lập và là thủ đô của liên bang. Chế độ Tổng Thống chế. Tổng Thống được bầu 4 năm một lần bằng phổ thông đầu phiếu và chỉ được ứng cử thêm một lần. Tam quyền phân lập. Tổng Thống quyền Hành pháp, Toà án tối cao quyền Tư pháp, và Quốc Hội quyền Lập pháp có hai viện Thượng nghị viện mỗi bang bầu  3 người trong 6 năm và Hạ Viện gồm 257 dân biểu bầu trong 4 năm, phải có ít nhất một phần ba là phụ nữ.

Năm 2007 đến 2015, Tổng Thống là bà Cristina Kirchner đảng Công Lý, thành lập bởi chồng bà là Tổng Thống Juan Perón, đã đưa Argentine thoát khỏi cô lập và hội nhập với chính trường quốc tế. Argentine là thành viên của Cộng Đồng Các Quốc Gia Nam Mỹ (Mercosur) gồm Argentine, Brésil, Paraguay, Uruguay, Vénézula năm 1991 và G20 năm 1999. Từ năm 2004 trở thành Unasur, Liên Hiệp các quốc gia Nam Mỹ, với tham vọng dùng một đồng tiền chung, công dân chung và bầu một quốc hội, nhưng chưa thành công vì chính Argentine và nhiều nước khác rút ra khỏi Cộng đồng từ 2018  vả 2019 và lại hội nhập trở lại..

Dưới thời Tổng Thống Carlos Menem (1989-1999), nợ nước ngoài lên đến 40%; việc tư hữu hóa các xí nghiệp không giải quyết được, và tham nhũng tràn lan khắp chính trường. Đồng đô la lên giá  làm giá cả không theo kịp. Xuất cảng sụp đổ, nước Argentine lâm vào sự thoái hóa.

Argentine  bị phá sản từ năm 2001, đầu tư quốc tế từ chối vào Argetine, phát triển kinh tế thụt lùi -4 % năm 1999, thất nghiệp 20% ; người giàu có cũng bỏ đi đầu tư các nước khác, thất nghiệp lên đến 20%, chính phủ bấp bênh từ cực tả sang cực hữu. Đồng tiền Argentine lên giá xuống giá mỗi ngày, nay đổi khách sạn một Euro 750 peso, qua ngày hôm sau ra phi trường chỉ còn 300 peso theo giá chính thức, người hướng dẫn du lịch dặn dò chỉ nên đổi vài chục đủ tiêu xài trong ngày. Bà giải thích : Argentine là nước từ giáo dục đến y tế đều miễn phí, nghiệp đoàn và cánh tả Argentine rất mạnh, 85 % người làm việc gia nhập 120 nghiệp đoàn, vào nghiệp đoàn đóng từ 2 đến 3% tiền lương. Nghiệp đoàn luôn luôn tranh chấp biểu tình, đánh xoang chảo chống chánh phủ, và luôn luôn họ thắng cuộc. Người lao động hưởng đủ thứ quyền lợi trợ cấp đến mức, người thất nghiệp lãnh trợ cấp cao hơn lương người làm việc. Đến mùa trái cây chín tìm không ra nhân công làm việc đành phải bỏ hư thối, do nhiều người không muốn làm việc hay làm việc gian lận không khai báo, tạo nên một nền kinh tế song hành. Mọi người đều muốn dùng đồng đô la Mỹ, thay vì đồng Peso, ngân hàng bị rút tiền ngân hàng nhiều đến mức một người chỉ được phép rút  peso bằng 20 Euro một tuần.. Những người dân tộc da đỏ thiểu số bản địa dựng lều trong công viên thành phố thủ đô, hằng ngày đánh trống đi biểu tình, đòi thêm quyền lợi, nhưng có đồng nào thì mua rượu uống hết trong ngày ?

Một quốc gia bị phá sản mà hơn hai mươi năm vẫn tồn tại, mọi lý thuyết kinh tế, mọi chủ nghĩa từ tư bản đến cộng sản dường như bất lực không giải thích nổi trước Argentine. Mọi người không ai biết tương lai đi về đâu, người lãnh đạo như các ông phù thủy đánh cây cau từ trước ra đàng sau, rồi lại từ sau ra đằng trước, dân chúng vẫn sống ngày lại qua ngày.

Phân nửa dân Argentine sống tại vùng Buenos Aires 85 % dân có nguồn gốc từ Âu Châu (Ý, Tây Ban Nha, Anh, Pháp..) Dân bản địa 955 000 người, 2 % ở rải rác khắp lãnh thổ phía bắc người Atacama, Omaguaca, Wichí. Guaraní và phía nam vùng Đất Lửa các giống dân Yámana, Alakaluf và Shelk ́ nam.

Argentine tự hào có hai danh nhân hiện nay là Cầu thủ đá banh quốc tế Diego Maradona và Đức Giáo Hoàng François Tòa Thánh Vatican hiện nay. Khắp nơi trong các thành phố người ta vẽ đầy hình và tạc tượng hai danh nhân này. Chưa có dân tộc nào mê đá banh như dân Argentine, mỗi ngày đều có trận đá banh, giờ đá banh không ai đi ngoài đường và dân chúng cả ngày bàn về các trận đá. Đức Giáo Hoàng là người sống thanh đạm và đơn giản khi còn làm Tổng Giám Mục Buenos Aires ngài vẫn tự đi chợ và tự nấu ăn hằng ngày cho mình.

Argentine một xứ sở kỳ lạ, từ thắng cảnh thiên nhiên quá sức tưởng tượng, đến đời sống kinh tế hằng ngày. Nghĩa trang Buenos Aires quan tài không để vào hầm mộ hay chôn xuống đất, mà để phơi bày trong các hộc, người đi qua có thể nhìn thấy qua lớp kính, nghĩa trang phải trang bị máy móc để thanh lọc không khí.

Argentine  đất nước  có thành phố Ushuala địa đầu cực nam thế giới, chỉ cách Nam cực một ngàn cây số, một xứ sở lạ lùng phát xuất nhiều huyền thoại. Chuyện những người tiền sử, người khổng lồ, người ăn thịt sống.. Nơi đây Darwin đã đến từ năm 20 tuổi, qua tiếp xúc với con người và sự vật đã hình thành Thuyết Tiến Hóa của vạn vật và nhân loại. Với chiều dài 5000 km, việc di chuyển chủ yếu bằng máy bay, đế di chuyến từ nơi này sang nơi khác, đi trực tiếp đường dài nhiêu khê, nên phải bay trở về Buenos Aires và đáp chuyến bay khác đi đến nơi.

Đường đi nhanh chóng nhưng phải mất cả ngày ở phi trường để đổi chuyến bay. Vì thế giá du lịch Argentine vào hàng cao nhất trong các tuyến du lịch. Sống tại Paris, tôi có điều kiện và cơ hội du lịch hơn 50 quốc gia trên địa cầu nhưng chưa có nơi nào tôi có ấn tượng và xúc cảm mạnh mẽ như bằng ở Argentine. Về hình ảnh độc giả có thể vào Facebook Josephine Pham hay Trongchanh Pham, cùng chúng tôi đi qua hơn nghìn hình ảnh qua các nơi Argentine.

Paris 2-10-2023