Mùa-Thu-còn-đó !

Tôi không biết Đỗ Phủ viết bao nhiêu  bài “ Tuyệt cú “. Tôi chỉ biết bài “ Tuyệt cú thứ ba “ :
“ Lưỡng cá hoàng li minh thúy liễu
Nhất hàng bạch lộ thưởng thanh thiên
Song hàm Tây lĩnh thiên thu tuyết
Môn bạc Đông Ngô vạn lý thuyền “
Biết , qua bản dịch của cụ Tản Đà :
“ Hai cái oanh vàng kêu liễu biếc
Một hàng cò trắng vút trời xanh
Nghìn năm tuyết núi in song sắc
Muôn dặm thuyền Ngô cửa rập rình ‘
Từ đó , mới nhớ mấy câu Kiều tả cảnh rạng đông : chim oanh hót , gió thổi hoa bay bay : “ Ngoài song thỏ thẻ oanh vàng / Nách tường bông liễu bay sang láng giềng / Hiên tà bóng gác nghiêng nghiêng .. “ ( Lê văn Hòe ) .
Ở Việt Nam , tôi chưa bao giờ thấy chim oanh , ngoài đời cũng như trong sách , cũng không biết “ giọng oanh vàng “  ra sao . Chỉ biết có giọng Bắc kỳ và Nam kỳ. Bắc kỳ êm như nhung , du dương trầm bổng . Nam kỳ ngọt như mía lùi , càng nghe càng muốn … gậm (? ) .
Oanh vàng , miền Nam mình ( VNCH ) gọi là Hoàng Oanh ( như nữ ca sĩ Hoàng Oanh ) hay Hoàng Anh . Sau 75, mới biết văn hóa “ kách -mạng “ gọi là  Vàng Anh ( như máy bay “ lên-thẳng “ ! ) . Tây gọi chim oanh là « loriot «. Lần đầu tôi thấy  « loriot « là trong .. . sở thú Pháp , cách đây trên 30 năm ! Và nghe cả tiếng nó hót ! Thú thật , tôi không phân biệt được tiếng hót giữa chim oanh và các loài chim khác . Nhưng tiếng hát Oanh Vàng thì tôi đã nghe . Và yêu mến . Đó là tiếng hát chị Lệ Thu . Oanh là tên thật của ca sĩ , “ vàng “ là chữ của thi sĩ Nguyên Sa dùng khi viết về chị .
Trong tác phẩm “ Nghệ Sĩ Việt Nam Ở Hải Ngoại / tập 1 “ ( Đời / 1993 ) , ông Nguyên Sa bắt đầu bằng một giọng hát mà ông gọi “ là một giọng hát bằng vàng “ : giọng hát của Lệ Thu . Nguyên Sa viết “ Vào thời điểm hệ thống tiền tệ thế giới còn chọn vàng làm kim bản vị . Và , vàng trong tiếng hát Lệ Thu , mang đầy đủ những ý nghĩa khác biêt của từ ngữ , tinh thần và vât chất . Tiếng hát Lệ Thu được lắng nghe , yêu mến , trân quý . Giọng hát của Lệ Thu đắt giá , những ông bầu , bà bầu muốn cầm giữ lấy một thời gian , phải bỏ ra thật nhiều vàng “ . Để dẫn chứng , Nguyên Sa cho biết : năm 1969 , Lệ Thu ký giao kèo hát cho phòng trà Ritz của Jo Marcel một năm : 200.000 đồng / tháng . Đó là tiền “ nóng “ . Cộng thêm 20% trên số thu tổng quát của Jo . Thí dụ , nếu anh Jo thu vào 500.000 thì Lệ Thu lấy 100.000 , thu 50.000 thì Lệ Thu lấy 10.000 . Ca sĩ kể lại thi sĩ nghe là , trung bình , mỗi tháng , ca sĩ thu về khoảng 500 ngàn ( 200 tiền nóng + 300 tiền chia ) . Lúc đó , lương trung bình của một công chức là 12 ngàn / tháng ! Thấy Lệ Thu lên vùn vụt , 1970 , ông Cường Tự Do mời Lệ Thu về hát cho vũ trường mình . Ký giao kèo xong là tặng ca sĩ 2 triệu “ Welcome « . Mỗi tháng lãnh “ khoán “ 1 triệu !!! Ở hải ngoại , một ít lâu , sau khi đặt chân lên Hoa Kỳ ( 1980 ? ) , Lệ Thu đã được mời đi trình diễn cho đồng bào tị nạn nghe . Tôi không nhớ rõ đã đọc ở đâu ( dường như trong Tiền Phong của ông Nguyễn thanh Hoàng ) , ký giả cho biết :  trong khi thù lao của các ca sĩ khác , ngay cả Khánh Ly , chỉ là vài trăm , thì Lệ Thu lãnh 1000 đô / show ! Khi anh ký giả hỏi “ sao lấy đắt quá vậy ? “ thì Lệ Thu cười khanh khách nói đùa : “ mùa thu đã chết / cho … chết luôn “ !
Đó là tiếng hát đúng nghĩa " Oanh- vàng " .
Lệ Thu ra đi chiều 15/1 ( giờ địa phương ) . Ngay sau đó , nhiều người đã viết về chị . Về kỷ niệm , về tiếng hát .
Theo một bài viết trên mạng thì Lệ Thu bắt đầu nghiệp dĩ bằng những ca khúc Pháp . Tôi chưa bao giờ nghe chị Lệ Thu hát nhạc ngoại quốc nhưng nghĩ chúng không phải là những ca khúc nhí nhảnh , “choai choai” của những Vartan , Sheila .. cùng thế hệ . Bởi vì chúng không hợp với giọng hát lẫn phong cách trình diễn của chị .
Nói đến một giọng ca ấm áp , người ta nghĩ ngay đến một nam ca sĩ . Như Anh Ngọc , Sĩ Phú , Vũ Khanh …vv  Với tôi , Lệ Thu là nữ ca sĩ duy nhất có một giọng ca vừa trầm ấm lại vừa cao vút . Một tiếng hát mạnh và “ tròn “ .
Khác với môt số đồng nghiệp mà tên tuổi gắn liền với người sáng tác : Khánh Ly – Trịnh công Sơn ; Thái Thanh – Phạm Duy ; Hà Thanh – Nguyễn văn Đông ; Lê Uyên & Phương  ; Diễm Chi – Nguyễn đức Quang ; Thanh Lan – Nhật Trường ; Thái Hiền – Phạm Duy vv , tiếng hát của Lệ Thu không “ dành riêng “ cho một nhạc sĩ nào . Mà là cho một thể điệu : nhạc “ chậm “ , đa phần là Slow ( Rock ) . Có lẻ vì không có dịp nhưng tôi chưa bao giờ nghe chị Lệ Thu hát một ca khúc vui hay , ít nhất , cũng một bolero mùi ! Có phải vì khi chị vào đời , đã bằng những giọt lệ ? Đen tình , đỏ nhạc . Trong tình yêu chị không may mắn nhưng trong âm nhạc Trời đã cho chị rất nhiều : danh vọng và sự nghiệp . Dường như Lệ Thu là một trong những nữ ca sĩ có nguồn thu nhập cao nhất trước 75 .
Thú thật là lúc đầu tôi không có thiện cảm với những văn nghệ sĩ “ bỏ đi rồi lại quay về “ trình diễn , phổ biến tác phẩm ở Việt Nam !
Nhưng suy đi , nghĩ lại thì tôi “ thông cảm “ với họ . Sang đây , trừ một ít người có nghề nghiệp , việc làm vững chải ( ca sĩ Mai Hương làm ở Ngân Hàng , nhà văn Võ Phiến là công chức … ) còn thì đa số “ vừa làm vừa hát “ , “ vừa làm vừa viết “ . Hát vì yêu nghề mà hát cũng vì để kiếm thêm thu nhập !
Bỏ qua chuyện “ thu nhập “ , có người ca sĩ ( nổi tiếng ) nào mà không thích được hát trước công chúng ? Không thích được nghe những tràng pháo tay nồng nhiệt  ? Không phải vì thích được khen . Mà thích vì đã làm vui lòng người ! Mà thích vì … như vậy . Có những cái thích không thể nào giải thích được !
Và tôi nghĩ thêm , nếu tôi còn kẹt lại bên nhà , tôi cũng rất thèm được nghe lại những tiếng hát xưa , những bài hát cũ , dẫu rằng , theo với thời gian , họ sẽ không còn hát được như xưa . Điều đó không quan trọng , cái chánh là họ đưa tôi trở về “ một thời đã yêu là một thời đã chết ( ! ) “ , trước 30/4/75 ! Sau 75 , âm nhạc,  nghệ thuật không còn ở miền Nam !
Nghệ sĩ là những người …lạ lắm ! Phải “ sống”  như họ một lần thì mới thông cảm cho cái sự cần “ khán giả” của họ . Phải một lần đứng trên cao , nhìn xuống đám đông trước mặt , nghe được sự ” im lặng ( thưởng thức) “ trong một không gian kín người . Phải một lần , một mình “ trên cao “ mà không thấy nhỏ nhoi , mà không thấy sợ hãi , bởi vì trước mặt mình là những người thân … thiết với mình , đang chờ nghe mình hát . Thế thôi . Chuyện nhận hoa , chụp hình, bán ..CD , xin chữ ký tính sau ! Mà những chuyện đó , ở hải ngoại này , ngày càng thưa , ngày càng vắng . Như số khán giả yêu nhạc Việt Nam !
Vâng , tôi  “ thông cảm “ nhưng nếu tôi là họ , tôi sẽ không về hát ở Việt Nam, mậc dầu tôi nhớ vô cùng khán giả của tôi , mặc dầu tôi muốn hát cho họ nghe , mặc dầu tôi sẽ có một số thu nhập đáng kể  . Vỏn vẹn vì tôi không muốn xin phép ai để hát , không muốn hát những ca khúc đặt hàng của các bầu show ! Phải chi ai cũng có được tư cách như ca sĩ Trần thái Hòa !
Tuy “ thông cảm “ nhưng tôi hoàn toàn chống , chống những nghệệ sĩ về tuyên bố " lăng nhăng " , mất tư cách . Như môt ông nhạc sĩ già . Như một anh ca sĩ lính chê ! Hay như giám khảo “ yêu em dài lâu “ tuyên bố những câu vô ơn với khán giả hải ngoại . Như danh ca chân đất từ Mỹ bay về … Hà Nội hát “ cháy vé “ , rồi vào Sài Gòn làm màn trình diễn cải lương : đổ chai cognac quanh mộ “ một nửa của mình “ !!!
Chị Lệ Thu trở về Việt Nam hát từ bao giờ , tôi không biết . Chị có “ kỳ cục “ như những nghệ sĩ nói trên không , tôi cũng không biết . Nhưng tôi hy vọng là không . Nếu có thì bạn ta đã chuyển cho tôi xem rồi .
Trong 60 năm âm nhạc , chị Lệ Thu hát không biết bao nhiêu bài nhưng nói đến chị là tôi nghĩ ngay đến “ Tứ Bảo Lệ Thu “ : 4 ca khúc mà tôi yêu nhất :
Xin còn gọi tên nhau ( nghe nói anh Trường Sa viết bài này khi một đêm ngang qua Tự Do nghe tiếng người ca sĩ vọng ra từ cửa sổ vũ trường ? ) https://www.youtube.com/watch?v=vcwTkzvPK_M
Nước mắt mùa thu ( Phạm Duy https://www.youtube.com/watch?v=3D26_5ITeNM
 )
Người tình không chân dung ( Hoàng Trọng ) https://www.youtube.com/watch?v=hu7E9Szp8E0
Thu hát cho người ( Vũ Đức Sao Biển  https://www.youtube.com/watch?v=8RDX-SNCG8M
 )
Khi Phạm Duy cho ra đời “ Mùa thu chết “ , nhạc sĩ Châu Kỳ không đồng ý . Và ông đã trả lời bằng “ Mùa thu còn đó “ kết thúc bằng những câu :
“ Xin đừng nói / xin đừng nói  thu chết rồi
Không , thu vẫn sống , em vẫn sống , sống đời đời …”
Vâng , Thu không bao giờ chết .
Như lệ người vẫn với thu mưa .
Vĩnh biệt chị , Lệ Thu !


LÊ BÌNH PHƯƠNG
18/01/2021