Thần Khúc Dante Alighieri bài 1.2.3 * Sai Mon Thi Dan

Thơ dịch

Thần Khúc Dante Alighieri bài 1.2.3

Nhất Uyên Phạm Trọng Chánh * đăng lúc 09:11:46 PM, Sep 08, 2022 * Số lần xem: 1315

Hình ảnh

THẦN KHÚC (bài 3. Thi ca khúc IV, V, VI)

NHỮNG CA KHÚC THẦN DIỆU

DANTE ALIGHIERIE (1265-1321)

NHẤT UYÊN PHẠM TRỌNG CHÁNH

chuyển ngữ thơ lục bát

ĐIẠ NGỤC

THI CA KHÚC IV

VÒNG I . CÕI MINH PHỦ

CÁC LINH HỒN KHÔNG RỬA TỘI SINH TRƯỚC CHÚA JÉSUS

Dante thức dậy - Cõi Minh Phủ - Chúa xuống Địa Ngục - Các thi sĩ thời Cổ Đại - Lâu đài các bậc sáng suốt và hiền nhân.

Cơn mê chợt tỉnh ngỡ ngàng,

Chớp gầm, sấm sét bàng hoàng giấc say.

Như người bị sức chuyển lay,

Nghỉ ngơi đôi mắt, tôi quay đầu nhìn.

Đứng thẳng, cố hiểu chung quanh,

Cố trông nơi chốn, nơi đang chốn nào ?

Đúng, tôi đang ở ghềnh cao,

Trên thung lũng lạ, của bao thảm sầu.

Nơi nghe vọng tiếng thương đau,

Vực đen mờ mịt đỉnh cao sương mù.                                   10

Tôi nhìn chăm chú vực sâu,

Chẳng gì rõ rệt, biết đâu chốn nào ?

Bây giờ xuống cõi mù lòa,

Thầy tôi tái mặt bước vô hành trình.

Ta đi trước, người theo chân.

Và tôi nhận thấy sắc nghiêm mặt người.

Dám đâu, thầy cũng sợ thôi,

Thầy là chỗ dựa, chỉ lời cho con.

Thầy rằng : Nỗi khổ âm hồn,

Đớn đau này đã sang truyền cho ta                                    20

Động lòng, chớ hiểu lầm ra,

Đi đi, những nẽo đường xa còn nhiều.

Thế là Thầy bước, tôi theo,

Vào vòng thứ nhất vực sâu thảm sầu.

Ở đó tôi nghe biết bao,

Không kêu vang mà những tiếng sâu thở dài.

Cả bầu không khí bi ai,

Thoát ra không phải ách tai cực hình.

Cực kỳ đông đúc đám đông.

Trẻ thơ lẫn với đàn ông, đàn bà.                                      30

Thầy rằng : Sao không hỏi ta ?

Linh hồn con thấy, ấy là những ai ?

Muốn con tường tận đường dài,

Họ kìa không phải phận đời phạm nhân.

Công không nhiều cũng có phần.

Nhưng chưa rửa tội, đức tin con từng.

Họ sinh trước Chúa Giáng Sinh,*

Không biết thờ Chúa đúng cùng lễ nghi.

Ta cũng như họ biết chi,

Biết điều khiếm khuyết chẳng vì tội sinh.                           40

Bị bỏ quên, hình phạt riêng,

Không hy vọng, sống mãi trong thèm thuồng

Tôi nghe điều ấy, xót lòng.

Hiểu rằng không ít vĩ nhân loại này.

Chốn Minh Phủ chưa định thay !

Thầy ơi, xin hỏi từ nay yên lòng .

Vì đức tin thắng sai lầm,

Thế không ai được thoát vòng nơi đây ?

Dù công đức người khác, hay

Phúc ban. Thầy đã hiểu ngay tôi bàn.                                 50

Thầy rằng : Ta mới vừa sang,

Đã thấy ra được : người hiền, vĩ nhân.

Trên đầu chói lọi hào quang,

Ngài sinh ra cả tổ tiên loài người.(Adam)

Abel, con, và Noé,

Cả Moise. luật sống trong hòa đồng.

Abraham và David quốc vương,

Israel với cha cùng các con,

Và Rachel ngài yêu thương,

Và bao người khác phước ân lên trời.                                 60

Con hiểu trước họ chẳng ai,

Chưa từng nào có một người được ân.

Thầy nói, tôi chẳng dừng chân,

Lúc ấy tôi đã đi băng qua rừng.

Trong rừng chật ních âm hồn,

Xa xa tôi thấy trên đường tôi đi,

Một vầng ánh sáng rạng soi,

Chiếu lên sáng nửa bầu trời tối đen.

Tuy rằng cách quảng xa xăm,

Nhưng tôi có thể thấy nhìn nhận ra.                                    70

Người hiền ở nơi đây mà,

Người tài khoa học, thơ ca danh thành.

Họ là ai được tôn vinh,

Số phần họ khác xa chăng người thường.

Thầy rằng : Danh tiếng lẫy lừng,

Còn vang vọng mãi trong lòng nhân gian,

Cho nên Thượng Đế gia ân.

Lúc đó tôi chợt nghe vang một lời.

Vinh danh thi sĩ tuyệt vời,

Người rời ta, chốn rong chơi trở về.                                    80

Lời vừa dứt tiếng im nghe,

Bốn vĩ nhân đã đến kề, tôi trông.

Mặt không vui cũng chẳng buồn,

Vị thầy nhân hậu tôi liền bảo ngay :

Vị cầm kiếm ở trong tay.

Dẫn đầu ba vị, vị này như vương.

Ấy là Homère Thi Vương,

Theo sau Horace thơ luôn tự trào.

Ovide, Lucain theo sau.

Bốn người xứng đáng những điều vinh danh.                   100

Một tiếng nói đã xướng vang,

Thi tài, công sức xứng tầm tôn vinh.

Trước tôi Tao Đàn Thi Vương.

Chúa tể bất tử con đường thi ca.

Như phượng hoàng bay cao xa,

Họ đang trò chuyện nhau qua đôi lời.

Chợt cúi đầu quay nhìn tôi,*

Và Thầy tôi cũng mỉm cười sướng vui.

Vinh dự lớn họ ban tôi,

Được mang hân hạnh đứng nơi tao đàn.                    110

Làm người thứ sáu Thi Vương,*

Chúng tôi đi tới vinh quang tận cùng.

Muốn nói, tốt nhất lặng thinh,

Cũng hay nếu phải, cùng bàn nhau thôi.

Chúng tôi đến trước lâu đài,*

Chung quanh bảy lớp tường dài thành cao.*

Một dòng sông xinh làm hào.

Giống như trên đất, tôi vào qua sông.

Qua bảy cửa, gặp hiền nhân.

Đi qua một thảm cỏ xanh tươi màu.                                    120

Họ trang nghiêm, điềm đạm sao,

Dáng ngoài oai vệ, đứng chào uy nghi.

Ít nói, ngôn ngữ nhu mì,

Chúng tôi vào cửa cánh đi mé ngoài.

Một vùng cao thoáng sáng tươi,

Chúng tôi nhìn thấy khắp nơi lâu đài.

Nền cẩm thạch trước mặt soi,

Anh hồn vĩ đại hiện nơi chốn này.

Thoạt nhìn lòng cảm kích ngay,

Tôi thấy Electre và này cháu con.*                                      130

Hector, Énée tôi trông,*

César gươm kiếm; mắt nhìn sắt đe.*

Tôi thấy Camille, Penthésilée,*

Vua Latinus ngồi kề xa xa.*

Con nàng Lavinia,*

Brutus đánh đuổi giặc nhà Taquin*

Lucrète, Julia, Martia, Cornélia*

Ngồi một góc ấy Saladin riêng mình,*

Ngước nhìn cao lên đỉnh trên,

Tôn sư danh tiếng biết tên mọi thời.*                                 140

Gia đình triết học đang ngồi,

Tỏ niềm tôn kính mọi người ngóng trông.

Ngồi hàng nhất, hàng tôn danh,

Platon, Socrate, tôi nhìn trước tiên,*

Trước tất cả, và sau liền,

Démocrite thế giới ngẫu nhiên hình thành.*

Anaxagone, Thalès và Diogène*

Empédocle, Héraclite, Zénon)*

Và nhà thảo dược tiếng tăm,

Dioscovide, tôi nhìn Orphée,*                                             150

Tullius, Linus, đạo đức là Sénèque,*

Euclide hình học và Ptolémée.*

Hippocrate, Avicenne và Galiée*

Averroès phê bình tài ba.*

Ngôn từ không diễn hết ra

Vì thơ tôi chẳng kể ra sự dài,

Cho nên tóm tắt một hai,

Sáu người thi sĩ. còn hai : tôi, Thầy.

Thầy tôi dẫn đường khác đi,

Ra khỏi, yên tĩnh, ẩm ì không gian.                                     160

Đến nơi ánh sáng chẳng còn.

CHÚ THÍCH

37.   Theo Thánh Kinh Chúa Jésus sau khi chết, có xuống thăm địa ngục và sống lại lên cõi trời

111. Dante tự cho rằng mình là người thứ sáu sau các thi hào cổ điển Homère, Horace, Ovide, Lucain, Virgilo.(Ô Me, Ô Rát, O Vít, Lu Căn)

115,116. Lâu đài tượng trưng cho lý trí loài người không có ánh sáng thượng đế, bảy lớp thành là bảy phần triết học hay bảy ngành nghệ thuật.

130. Electre mẹ Dardanus, người sáng lập thành Troie và cháu chắt có Hector, Énée, tất cả người La Mã như César là dòng dõi Dardanus.(Ê Lec, Hải Tô, Ê Nê)

133. Camille : Nữ tướng đồng trinh, nhân vật trong truyện của Virgilo.(Ca Mi)

Penthésilée: Nữ hoàng Amazones bị đánh bại bởi Achille.(Băng Tê Di Lê)

134. Latinus vua Latium, cha của Lavinie là vợ Énée.(La Ti Nụyt)

135. Lavinia: Nữ tướng khởi nghĩa chống Tarquin le Superbe(La Vi Nút, Ta Kinh)

Lucrèce bị hiếp dâm bởi Sextus Tarquin nàng tự vẫn.(Luy Kết)

137. Julia : Con gái César. Vợ Pompée. Martie vợ Caton. Cornélia mẹ của Gracques, con gái Scipion.( Du Li A)

138. Saladin, Sahl-ad-Din một người hồi giáo duy nhất trong cõi Minh Phủ, Sultan Ai Cập từ 1174-1193 nổi tiếng là một hoàng tử và một dũng tướng.(Sa La Din)

140    Tôn sư danh tiếng biết tên mọi thời: Aristote : Dante kính phục là một triết gia vĩ đại.

144. Socrate đến Platon : Dante kính phục các nhà sáng lập Triết học đạo đức. Dante đọc qua bản dịch La tinh Timée.(So Crat. Pla Tông)

146. Démocrite Dante đọc qua bản dịch St Thomas.(Dé Mô Crit)

147. Diogène. Diogène d ́Apollonie trích dẫn bởi Aristote.(Đi Ô Gen)

Anaxagore de Clazomène(A Nát Xa Gôn)

Thalès de Milet: triết gia Hy Lạp, nổi tiếng trong Toán học với định lý Thalès.(Ta Lét)

138. Empédocle d ́ Argrigente, Dante nhắc đến lý thuyết ông trong thi ca khúc XII 41,43.(Âm Bê Đốc)

148. Héraclète d ́Éphèse người anh hùng có sức mạnh thời Cổ Đại Hy Lạp.(Hùng Anh Kiệt)

Zénon phái khắc kỷ hay Zénon d ́ Élée có thể Dante lầm là một người.(Dê Nông)

Dioscoride bác sĩ, nhà thảo mộc ở Cilicie. Tác giả một công trình nghiên cứu về thảo dược.(Đi Ốc Cô Rít)

150. Orphée : thi sĩ thần bí Hy Lạp.(Ọt Phê)

151. Thilius Cicéron một tác giả chính được Dante yêu thích. thời trẻ.(Thi Li Úyt)

Linus Thi sĩ thần bí cùng với Orphée được xem là cha của nghệ thuật thi ca. (Li Nuýt)

Dante nghĩ tới các tác phẩm triết học đạo đức của ông.Sénèque(Sê Nec)

152 Euriclite Nhà toán học nổi tiếng thành Alexandie mở đầu các danh nhân khoa học,(E Ry Clic)

Prolémée nhà thiên văn học, hình học Hy Lạp mà lý thuyết hình học trung tâm đặt nền tảng cho thiên văn học thời trung cổ.(Prồ Lô Mê)

153. Hypocrate : Nhà sáng lập ngành Y Khoa, ông tổ của ngành Y Khoa, các bác sĩ khi tốt nghiệp đều đọc lời thề Hypocrate.(Hy Pô Crat)

Avicenne Abu-Ali Ibn Sina : Bác sĩ và triết gia nổi tiếng người Á Rập được Dante nhắc tới nhiều lần.(A Vi Sen)

Galilien Bác sĩ, nhà thiên văn Hy Lạp ở Pergam. (Ga Li Liên)

144. Acervoès Triết gia Á Rập nổi tiếng 1126-1198 bình luận của ông về Aristote có ảnh hưởng lớn đến thời Trung Cổ và Dante.(A Cẹt Vô Ét)

NHỮNG KHÚC CA THẦN DIỆU

DANTE ALIGHIERIE

ĐỊA NGỤC

THI CA KHÚC V

TẦNG ĐỊA NGỤC THỨ HAI : NHỮNG NGƯỜI DÂM ĐÃNG

CÁC LINH HỒN NGƯỜI DÂM ĐÃNG   MANG ĐI BỞI BÃO TỐ TRIỀN MIÊN

Minos – gió - Virgile chỉ cho Dante vài người nổi tiếng : Sémiramis, Didon, Tristan. Gặp Francesca đa Rimini - Dante bất tỉnh.

Tôi rời xuống khỏi vòng đầu,

Tầng hai chật hẹp, nỗi đau còn nhiều.

Khóc than vang vọng tiếng kêu,

Minos đứng đó rống gào hồn kinh.*

Người mới đến, khảo tội danh,

Phán xét, xử tội theo vòng tròn xoay,

Tôi nghe một hồn đọa đầy,*

Đến đứng trước mặt cung khai tội tình.

Phán quan phán xử lỗi lầm,

Xét đầy tội trạng theo tầng ngục sâu.                                  10

Vòng roi xoay tít trên đầu,

Số tầng địa ngục xuống sâu âm hồn.

Linh hồn hối hả đua chen,

Kẻ sau người trước, đợi phen tội hình.

Cung khai phán xét quỳ chân.

Ô ! người cũng đến cõi âm cực hình ?

Thấy tôi Minos ngạc nhiên,

Mà quên công việc xét cung đang làm.

Vì sao người đến, ai mang ?

Hay là cửa mở tang hoang lạc vào ?                                  20

Người dẫn tôi : Sao lại gào ?

Du hành định mệnh, ai nào cản ngăn ?

Nơi ta muốn ta đến thăm,

Điều này chớ hỏi lăng nhăng sự tình ?

Lúc này tôi mới thấy rằng,

Cảnh khổ nghe thấy đến gần tận nơi.

Tiếng khóc làm xúc động tôi,

Tôi đã đến chốn tối trời âm u.

Tiếng gầm như bão biển gào,

Xé giằng luồng gió xoáy chiều cuộn xoay.                         30

Cuồng phong chẳng dứt mù bay,

Cuốn trong thịnh nộ, ngất ngây âm hồn.

Quay vòng, xua đập, quậy vang,

Khi đưa đi đến trong nguồn hoang vu.*

Tiếng gào, tiếng khóc tiếng kêu,

Mọi lời báng bổ, tréo tru thánh thần.

Tôi hiểu rằng đó cực hình,

Tội đồ xác thịt dành phần nơi đây.

Dục vọng trên lý trí này,

Như bầy sáo đá cánh bay mịt trời.*                                     40

Cuộn theo gió lạnh đến nơi,

Trận cuồng phong cuốn nổi trôi linh hồn.

Tung lên, giáng xuống cuộn cuồng,

Chẳng chi hy vọng cực hình giảm đi.

Chẳng nghỉ ngơi, chẳng giảm suy,

Và đàn sếu gọi tiếng bay thảm sầu.

Tiếng dài dằng dặc canh thâu,

Tôi nghe vang vọng trên đầu kêu than.

Họ là ai ? Tôi hoang mang,

Thưa Thầy sao bị gió đen cực hình ?                                  50

Người đầu tiên con biết chăng ?

Thầy tôi cất tiếng lời rằng : Là đây,

Nữ Hoàng nhiều bộ tộc này,

Là người quỷ quyệt, lòng đầy gian manh.

Biến thành luật pháp tội dâm.

Sémiramis con hằng biết danh.*

Vợ Ninus kế vị chồng,*

Cai quản đất nước Lãnh vương trị vì.                                  60

Kế kẻ tự sát tình si,

Phản bội chồng cũ, đây thì Sichée*

Cléopâtre Nữ Hoàng dâm tà,*

Hélène con thấy, xãy ra vì nàng,*

Mười năm chiến trận vây thành,

Thảm thê cuộc chiến, đây hồn Achille.*

Lẫy lừng chiến đấu vì tình.

Tristan, Pâris con còn thấy đây.*

Hơn nghìn người, thầy chỉ tay,

Ái tình muôn thuở nơi này trần gian,                                            70

Lắng nghe lời thông cổ kim,

Điểm bao tên tuổi giai nhân, anh hùng.

Tim tôi xao xuyến xót lòng,

Tôi rằng vui với thi nhân tâm tình.

Cặp nam nữ sánh bước chân,

Nhẹ nhàng đi tới như làn gió bay.

Thầy rằng : Người sẽ gặp đây,

Hãy thỉnh cầu họ ngay khi đến gần.

Họ đến, tình yêu thật chân,

Bỗng nhiên làn gió đẩy gần phía sau.                                           80

Tôi rằng : Hai linh hồn đau,

Cùng tôi nói chuyện chẳng nào cản ngăn,

Như đôi chim theo tiếng lòng,

Vượt không gian, thẳng cánh tung tìm về.

Nơi tổ ấm, tiếng đam mê,

Thế là tìm đến cận kề Didon*

Rời âm khí đến tôi thăm,

Thật là hiệu nghiệm bao lòng thân thương.

Hỡi người nhân ái chân thành,

Thăm chúng tôi cõi ngục hình tối tăm,                                        90

Chúng tôi nhuộm máu dương trần,

Mà đấng Thượng Đế vĩnh hằng thương thân,

Chúng tôi cầu Ngài phúc lành,

Rủ lòng thương nỗi đau dằn chúng tôi.

Ngài muốn nghe hiểu gì thôi,

Chúng tôi biện bạch những lời tâm tư.

Khi cơn gió lặng êm ru,

Nơi sinh tôi ở cạnh bờ sông trong,

Nơi sông Pô nước xuôi dòng.

Hòa cùng các nhánh vào lòng biển xanh.                                   100

Ái tình nhanh chiếm tâm lành,

Vào lòng những kẻ thanh xuân đẹp người.

Đã làm xúc động hồn tôi,

Yêu thương tất cả, muốn đời được yêu.

Mãnh liệt quyến rũ biết bao,

Thấy chàng tôi chẳng phút nào muốn xa.

Yêu nhau dù chết cũng là,

Nơi Caine bị giết đợi qua chốn này,

Điều tôi nghe được nơi đây,

Nghe câu chuyện kể đọa đầy đớn đau.                                          110

Tôi nghe cúi mặt, cúi đầu,

Nhà thơ khẽ hỏi tôi sao : Nghĩ gì ?

Tôi rằng : Thương xót, than ôi !

Dịu dàng biết mấy những lời đam mê.

Nỗi lòng chung cuộc tái tê.

Tôi quay phía họ tỉ tê lời rằng :

Franceca tử vì tình,

Khiến ta sầu khổ khóc mình đớn đau,

Nói cùng tôi nỗi khổ nào,

Điều gì chia mối tình cao thượng này.                                         120

Cùng nhau hiểu nỗi tình đây.

Nàng rằng : Không nỗi đau gì khổ hơn,

Nhớ ngày hạnh phúc vuông tròn.

Khổ đau, học giả người thương biết rành.

Nếu ngài muốn tỏ nguồn cơn,

Tình yêu chung thủy, cội nguồn ái ân.

Khóc thương nhỏ lệ tôi rằng :

Một ngày tôi mở đọc trang chuyện tình,

Lancelot, lòng cảm thông.

Chỉ hai ta biết, bao ngần ấy thôi.                                                 130

Nhiều lần ngấn lệ đọc lời,

Mặt tôi tê tái, tình người thương sao !

Một lòng xúc cảm biết bao,

Nụ cười khát vọng lòng nào yêu thương.

Nụ hôn cao quý người tình,

Thế là từ đó tôi không xa chàng.

Môi hôn sung sướng rẫy run,

Galehaut sách ấy ai từng viết ra.

Tôi không dám đọc nữa là.

Người nghe người kể lời xa nỗi lòng,                                           140

Người thương khóc, người tâm tình,

Lòng tôi quặn thắt như mình đi qua.

Ngã lăn như một thây ma.

CHÚ THÍCH

4. Minos (Mi Nốt) trong Thần thoại Hy Lạp là vua đảo Crète, nổi tiếng chính trực công minh, Homère đặt vào cõi Thần Hadès địa ngục để phán xét các âm hồn. Dante lấy lại từ Virgile biến thành quỷ sứ.

7. Hồn đọa đầy : sinh ra để chịu đau khổ.

34. Dante bị chói lòa bởi ngây ngất khi qua mỗi tầng địa ngục.

40 Tại Roma mỗi buổi chiều mùa hạ thường có bầy sáo đá hằng triệu con bay như đám mây cuồng cuốn khi tung lên, khi giáng xuống lạ lùng.

60 . Sultan Lãnh vương người cai trị một vương quốc vùng Á Rập Le Caire Ai Cập.

62. Sichée:(Si Sê) Didon(Đi Đông) Nữ Hoàng Carthage, Virgile kể lại nàng tự vẫn khi bị Énée bỏ rơi, bị phản bội tình yêu. Tình yêu nàng từng tự nguyện trung thành với người chồng quá cố Sichée.

63. Cléopâtre,(Clê Ô Pát) Nữ Hoàng Ai Cập, người tình của César sau đó người tình của Antoine, biểu tượng sự cực kỳ xa hoa lộng lẫy.

64. Hélène(Hạ Lan) người phụ nữ đẹp nhất trần gian vợ vua Ménélas. Pâris vì trao quả táo cho Vénus khi tranh ai là người đẹp nhất với Thần Héra và Thần Athéné, Pâris được thưởng công được người đẹp nhất trần gian. Thần Vệ Nữ cho Pâris mượn thắt lưng để quyến rũ Hélène, nhưng Hélène là vợ vua Ménelas, em vua Agamemnon, nên các vua Hy Lạp hợp nhau lại đánh thành Troie, là nguyên nhân cuộc chiến thành Troie trong mười năm.

65,66 Achille (An Sinh) người anh hùng cuộc chiến thành Troie, mình đồng da sắt, bách chiến bách thắng, vì tình yêu cho Polyxène, bị rơi vào bẩy bị Pâris bắn trúng gót chân tử nạn.

68. Tristan(Trít Tân) theo truyện thơ khuyết danh Tristan và Iseult vùng Normandie nước Pháp kể mối tình hiệp sĩ Tristan cao thượng yêu công chúa Iseult.

74. Francesca da Rimini (Făng Sét Ca Đa Ri Mi Ni) con gái Guido da Polenta, vợ Giovanni da Malatesta năm 1275, yêu em chồng Paolo da Malatesta; Giovanni bắt gặp và giết chết cả hai.

107. La Caïne (La Ken) vòng đầu trong các vòng tầng cuối Địa Ngục : Le Cocyte nơi giam giữ người phạm tội phản bội bất hiếu với cha mẹ.

128. Lancelot (Lăng ce Lô)truyệ́n La Table Ronde kể mối tình với Genièvre vợ vua Arthur.

137. Galehaut, (Gan Le Hô)người thân cận hoàng hậu Genievre, chứng kiến lời thề trung thành vợ vị vua quá cố, trong các văn bản được biết, Galehaut thúc đẩy Genièvre yêu Lancelot, Nhưng theo Dante dựa trên một văn bản không được biết : chính Lancelot yêu Genièvre.

ĐỊA NGỤC

THI CA KHÚC VI   : NGƯỜI THAM ĂN

Tầng ngục thứ ba. Người tham ăn nằm trong bùn trận mưa đen lạnh giá.

Quái vật Cerbère - Ciacco ‘Con Lợn” Tiên đoán trước những bất đồng thành Firenzes. Sự sống lại những người bị kết án.

Sau cơn ngất xỉu tỉnh hồn,

Xót cho hai kẻ thân thương cõi nào.

Lòng tôi tràn ngập buồn đau,

Chung quanh khắp chốn, trước sau tôi nhìn.

Nơi đã qua và nơi trông,

Những cực hình mới lạ lùng khổ đau.

Tầng ba Địa Ngục tôi vào,

Thấu xương buốt lạnh, mưa gào chẳng ngưng.

Mưa tuyết, mưa đá, mưa đen.

Trút từ cao xuống không trung mịt mờ.                              10

Đất bằng nồng nặc thối dơ,

Cerbère quái vật vuốt vồ ác hung.*

Ba mồm mở tựa chó săn,

Hướng về những kẻ chìm trong nước bùn.

Mắt đỏ ngầu, râu tủa đen,

Tay đầy vuốt nhọn to kềnh bụng căng.

Cấu da, xé xác âm hồn,

Tiếng mưa càng khiến gào lên rống gầm.

Xoay sườn ngang chống quay lăn,

Liên hồi uốn éo xoay mình cụm co.                                              30

Thấy chúng tôi, con sâu to,

Ba mõm há hốc răng nhô nhọn nhìn.

Ai mà chẳng sợ kinh hồn,

Vị Thầy hướng đạo xoe tròn bàn tay,

Bốc lên một nấm đất đầy,

Ném mồm quái thú đang quay khát cuồng.

Như con chó sủa tham ăn,

Dính răng môi đất quên liền câm ngay.

Hăm hở ngắu nghiến răng nhai,

Thế là ba mõm miệt mài hàm răng.                                               40

Quái Cerbère tiếng rống gầm,

Các linh hồn chỉ mong thầm điếc tai.

Đi giữa âm hồn lạc loài,

Mưa rơi nặng hạt, chân hoài bước đi.

Còn kiêu căng thân xác gì ?

Nằm lăn mặt đất, đầy người khắp nơi.

Bỗng nhiên bật dậy một người,

Ngay khi thấy chúng tôi thời đi qua,

Kìa anh Địa Ngục ai đưa,

Hắn rẳng : Anh có nhớ xưa những gì ?                              50

Anh sinh ra tôi ra đi,

Tôi rằng : Nỗi khổ lưu đầy của anh,

Xoá nhòa ký ức tâm hồn,

Thấy anh cảm giác chưa từng quen chi.

Hãy nói tôi, anh là ai ?

Mà rơi sầu thảm vào nơi cực hình ?

Kẻ nặng hơn cũng bất bình,

Hắn rằng : Đây chốn đô thành dục tham.

Như túi căng sắp nổ tung,

Kiềm ta nơi đó chẳng còn thảnh thơi.                                          60

Đời gọi ta Ciaco*

Tội ta khẩu nghiệp, miệng môi tội hình.

Sức mòn, mưa lạnh, người nhìn.

Tội đây không phải một mình ta đâu.

Ở đây tội phạm như nhau,

Hình phạt cũng thế, lời nào nói hơn.

Tôi rằng: Ciaco, nỗi buồn,

Lòng ta nghe nặng muốn tuôn lệ sầu.

Biết gì, hãy nói ra sao .

Vì đâu thành phố phân nhau chia lìa ? *                                    70

Ai đúng đắn, ai mù loà,

Vì đâu họ lại bất hoà thế chăng ?

Hồn rằng : Đấu đá lâu dần.

Dẫn đến đổ máu phe còn hung hăng.

Đuổi phe kia, khủng kiếp tấn công,

Nhưng rồi sau đó vào vòng nguy nan.

Ba ngày sau phe khác lên,

Là nhờ quyền lực, dấu tên một người.

Một thời phe thắng ngẩng trời,

Dìm phe kia xuống tận nơi xích xiềng.                                         80

Với bao đau khổ tang thương,

Chính trung hai lẽ, người thường chẳng theo.

Kiêu căng, tham vọng, kiết keo,

Là ba ngọn lửa cháy thiêu mọi người.

Hồn dừng lời, nước mắt rơi,

Tôi rằng : Mong ước được người nói thêm.

Tin tức khác tôi mong tìm,

Farinata và Tegghiaio, dũng khí tim hai người.*

Arrigo, Mosca và Jacopo Rusticucci,*

Và những người khác, tốt thay việc làm.                                      90

Họ đâu giúp tôi biết tin,

Và tôi tha thiết hỏi thăm linh hồn :

Mật cõi trời, thuốc độc ngục đen ?

Đáp rằng: Hồn ở ngục âm tối cùng.

Bao nhiêu tội lỗi giam chung,

Nếu đi xuống nữa sẽ còn thấy trông.

Khi về êm dịu cõi trần,

Xin người nhắc nhở, ai còn nhớ ta.

Đã d̀ài, chẳng nói thêm ra,

Mắt nhìn thẳng bỗng như là đâu đâu.                                           100

Nhìn tôi lần cuối, cúi đầu,

Ngã lăn vật xuống cõi sâu âm hồn.

Thầy rằng : Hắn chẳng đứng lên,

Đến khi nghe tiếng kèn vang thiên thần.

Đến đây quyền lực siêu phàm,

Mọi người và nấm mộ riêng u buồn,

Nhận hình hài, bộ mặt riêng,

Để nghe lời phán thiêng liêng vĩnh hằng.

Chúng tôi qua nơi kinh hoàng,

Bước chân chầm chậm, mưa giăng, âm hồn.                                 110

Đổi trao hậu vận nguồn cơn,

Tôi rằng : Thầy hỡi, cực hình này đây,

Sẽ giảm sau khi xét truy,

Hay nguyên đau đớn, nỗi này khổ thêm.

Thầy rằng : Trở lại căn nguyên,

Dạy rằng hoàn thiện, hay thêm vẹn toàn,

Nhận điều hay, nỗi khổ hơn,

Âm hồn khốn khổ này còn mong chi,

Đạt đến hoàn thiện được gì !

Cái chúng chờ đợi, ngày thì tệ hơn.                                             120

Quanh vòng Địa Ngục đã tròn,

Chuyện trò nhiều nỗi, chẳng còn nhớ thêm,

Chúng tôi đi xuống sâu hơn,

Gặp Pluton kẻ thù còn lớn hơn. *

CHÚ THÍCH:

2. Thân thuộc : bà con gần.

13. Cerbère: (Xi Be) Quái vật trong thần thoại cổ điển Hy Lạp. Ba đầu chó phủ đầy rắn, đuôi rắn. Virgile và Ovide tả là quái vật canh cửa Averne. Dante dùng lại làm quái vật canh tầng ngục thứ ba.

38. Ciacco: “Con heo”, danh hiệu một người thành phố Firenze, tham ăn, đáng khinh.

70. Dante nói đến chuyện chính trị thành Firenze, chia làm hai phái: Phái Ghibelli tìm sự ủng hộ Hoàng Đế nước Đức để thống nhất nước Ý. Phái Guelfi đặt niềm tin nơi Giáo Hoàng Boniface VIII ở Toscane. Từ năm 1289 phái Gueffi thắng thế, rồi lại chia thành hai phe Trắng và Đen. Phe Đen liên minh với Giáo Hoàng. Phe Trắng hướng về Hoàng Đế nước Đức. Dante đứng về phái Guelfi, hai lần đại diện phái đoàn đi thương thuyết. Năm 1300 Dante được bầu vào Hội Đồng Thị Chính Frirenze. Sau sự chia rẽ, Dante đứng về phe Trắng, điều khiển bởi gia đình Cerchi, từ đồng quê Toscane, nên còn gọi là phe nhà quê, chống lại đường lối dựa vào Giáo Hoàng. Giáo Hoàng cầu viện vua Pháp Charles de Valois. Năm 1301 quân Pháp tiến vào Frirenze. Phe Đen trở về đàn áp phục thù. Dante bị vu khống hai lần bị xét xử thiêu sống trên giàn hoả. Từ đó ông sống lưu vong, mai danh ẩn tích, hai lần bị xoá tên khỏi danh sách ân xá khiến ông không còn hy vọng trở về Frirenze.

79. Farinata thủ lãnh nổi tiếng phe Gibelin, Dante đã gặp gỡ.

Tegghiaio thủ lãnh ở San Gimignano năm 1238.

80. Rusticucci Thẩm phán thành phố Frirenze, người trung gian hoà giải.

Arrigo di Cascia, người hòa giải giữa Tegghiaio. Rusticucci và Volterra.

Mosca thủ lãnh Reggio năm 1242, trong tầng ngục thứ 8 là người gây chia rẽ và bùng nổ.

106. Trở về khoa học là học thuyết Aristote.

115. Pluton. Thần cai trị cõi Địa Ngục, thời Trung Cổ thường lầm lẫn với Plutus là Thần Tài.

NHỮNG CA KHÚC THẦN DIỆU (bài 2, thi ca khúc II,III)

DANTE ALIGHIERO (1265-1321)

NHẤT UYÊN PHẠM TRỌNG CHÁNH

chuyển ngữ thơ lục bát

THẦN KHÚC DANTE

THI CA KHÚC II

TÓM LƯỢC.

Đăng Tử (Dante) do dự, Việt Sinh (Virgile) trấn an chàng. bảo rằng Bích Thi (Béatrice) xuống cõi Minh Phủ (Limbes) nhờ ông cứu giúp chàng. Dante lấy lại can đảm.

Ngày qua trời lại tối tăm,                                                                1

Muôn sinh vật trút nhọc nhằn trần gian.

Tôi vào cuộc chiến, lên đường,

Lòng tôi ghi nhớ hành trình không sai.

Thi Thần Trí Cả giúp tôi,*

Ký ức tôi viết điều tôi thấy nhìn.

Tấm lòng cao quý nẩy sinh,

Khởi đầu thi hứng dẫn tầm mắt trông.

Kiên cường can đảm tấm lòng,

Trước khi dẫn dắt vào trong hành trình.                             10

Tôi rằng Thân phụ Sinh Vương,(Silvius)*

Mang thân trần thế vào nguồn vô biên.

Nhờ thần chống lại ác tâm,

Hộ trì giúp sức điều lành hiển vinh.

Những điều nào tưởng người trần,

Vì trời cao đã chọn ban phúc lành.

Cha Thánh Rô Ma Giáo Hoàng,(Rome)*

Đô thành, lãnh địa, thánh linh cơ đồ.

Nơi Ngôi truyền thánh Pi-e-rô, (Saint Pierre)

Vinh quang thay kẻ bước vô hành trình.                                      20

Người đà biết rõ nguyên nhân,

Cuộc vinh quang, áo Giáo Hoàng tặng ban.

Thánh Pôn ngài cũng ở trên. (Saint Paul)*

Tặng cho sức mạnh đức tin khởi đầu.

Nhưng tôi, ai cho phép đâu ?

Chẳng Ê Nê chẳng phải nào Thánh Pôn ̣(Énée, St Paul)*

Chẳng tôi, chẳng kẻ khác tin,

Tôi phân vân, chuyến đi thành chuyện điên.

Người sáng suốt hiểu tôi chăng ?

      Đổi thay ý định lúc đang khởi đầu.                                               30

      Trên dốc tăm tối, tôi hoang mang,

Càng suy càng nghĩ tiêu tan ý đồ.

Mới đầu đã thấy cam go.

Người thầy hào hiệp thanh cao lời rằng :

“Lời con ta hiểu rành rành,

Nhát hèn con nặng mang trong tâm hồn.

Nó thường ngăn cản con đường,

Ý đồ cao cả chùng mòn bước chân.

Như nhìn bóng thú trên không,

Nghe ta con sẽ chẳng ngăn sợ gì.                                                40

Vì sao ta đến, nghe đây,

Phút đầu tiên đã đau thay nỗi lòng.

Ta là người cõi hư danh,

Nương tử xinh đẹp phúc hằng gọi ta.*

Như ta mong được khiến sai,

Mắt nàng lấp lánh sao mai trên trời,

Giọng thiên thần, nhẹ êm lời

Hỡi hồn tao nhã cõi đời Mân Tô Va*

Vinh quang trần thế chói loà.

Còn vang vọng mãi yên hà thái không,                                       50

Bạn đường ơi chớ bận lòng,

Gian nan gặp nạn trên đường vắng tanh.

Lòng lo âu muốn quay lưng,

Ta lo người đã lạc đường quá xa,

Cứu người ta sợ muộn ra,

Chuyện người ta đã nghe qua cõi trời.

“Hãy đi cứu giúp chàng thôi.

Lời từ tâm sẽ cứu người bình an.

Cứu chàng cho tôi an lòng. “

Bích Thi danh gọi, tôi mong cầu người,(Béatrice)                    60

Từ xa đến, mong về thôi,

Tình yêu gửi gắm một lời tâm tư.

Khi ta về với ngôi cao,

Tán dương ca ngợi công lao của người.:

Nàng ngừng, tôi bày tỏ lời:

“Nương tử đức hạnh, loài người ngưỡng trông,

Dưới trời cao vòng thái không,

Lời người truyền nức nô lòng của tôi.

Vâng lời còn thấy chậm thôi,

Ước mơ nàng cắt nghĩa lời ước mong.

Xin nàng cho biết nguyên nhân,

Vì đâu nàng bảo xuống trần hôm nay.                                         70

Cõi vô biên nàng về đây,

Nói cùng tôi bí mật này nàng mong.

Nàng rằng : Người muốn biết chăng ?

Ta xin vắn tắt nguyên nhân đôi lời,

Sao ta không sợ đến nơi,

Lòng ta chỉ sợ lộ thôi những điều.

Phương hại kẻ khác không đâu,

Ngoài ra ta chẳng lo âu trong lòng.                                            80

Trời sinh ta ban hồng ân,

Chẳng làm ám ảnh cõi trần khổ đau.

Lửa thiêu chẳng đốt ta nào,

Đức Bà từ cõi ngôi cao thương tình.

Người nguy nan mở lòng nhân.

Thế nên đã bỏ khắc nghiêm luật trời.

Gọi Linh Chi đến dặn lời :(Lucie)*

Tín đồ con hiểm nguy thôi lúc này.

Ta ủy thác con ra tay,

Lính Chi thù địch của bầy ác tâm.                                                90

Lên đường tìm đến ta thăm,

Ra Sen thuở xa xăm hằng ngồi.(Rakenle, Rachel)*

Bích Thi ca ngợi Chúa Trời.

Sao không đi cứu giúp người dấu yêu.

Vì người vào cõi cô liêu,

Có nghe tiếng khóc đớn đau của chàng

Lo âu cái chết hãi hùng,

Còn hơn sông dữ, biển ngàn sóng dâng.

Không ai cấp bách cho bằng,

Làm lành tránh dữ, an lành tấm thân.                                         100

Nghe theo lời nói thăm trầm,

Xuống đây từ cõi vĩnh hằng vinh quang.

Cậy người lời nói tâm can,

Vinh danh người những ai trông cậy người.

Sau khi nói bấy nhiêu lời,

Long lanh đẩm lệ, nàng thời nhìn ta,

Dục đi nhanh đến cõi xa,

Đến với người, ấy vì ta theo nàng

Cứu người thoát thú chặn đường,

Chỉ con đường ngắn đỉnh non tươi hồng.                                   110

Chuyện gì dừng bước ngại lòng,

Sao đầy bạc nhược, nhát hèn trong tim.

Thiếu dũng khí, chẳng bình an.

Ba Tiên nương cõi trời ban phúc mầu.*

Lắng nghe từ cõi thiên cao,

Và ta, ta hứa người bao chuyện lành.

Như hoa rủ cánh khép cành,

Qua đêm trường lạnh giá băng, mặt trời

Bỗng bừng dậy, nắng hồng soi.

Lòng tràn dũng khí sáng tươi trong lòng.                                   120

Bắt đầu người tự do rằng :

Hỡi tiên nương đã rộng lòng giúp tôi.

Người hào hiệp chóng nhanh lời ,

Những lời chân thật trên môi tỏ bày.

Lời ái từ đẹp đẽ thay,

Trái tim nung nấu, nỗi này hằng mong.

Giúp tôi ý định đầu tiên.

Và hai ta cũng cùng chung một lòng.

Người thầy, chủ soái dẫn đường,

Giúp tôi thêm nỗi can trường tự tin,                                            130

Lời người dẫn lối hành trình,

Tôi vào địa ngục u minh hiểm nghèo.                                          132

CHÚ THÍCH

5, Trí Cả : Trí các nàng Thơ, chỉ trí tuệ của Dante, ý thức sự cao cả của nhiệm vụ.

13. Cha của Silvius tức Éncée, Virgile tả trong cảnh xuống Địa Ngục.

17. Thánh Pierre, xuất thân là người đánh cá, môn đệ chúa Jésus là vị Giáo Hoàng đầu tiên tại Roma, bị tử đạo thời đế quốc La Mã đóng điinh trên Thập Tự giá lộn ngược. Trên các tác phẩm hội họa tôn giáo, thánh Pierre cầm chìa khoá mở cửa Thiên Đàng.

23. Thánh Paul, Giáo Hoàng nối tiếp thánh Pierre cũng bị tử đạo như thánhPierre.

27. Énée. Sau cuộc chiến thành Troie bị hạ, Énée cháu vua Priam dẫn gia đình cùng dân thành Troie sống sót chạy sang Ý lập thành đế quốc Rome.

44. Nương tử xinh đẹp là Béetrice Bích Thi.

87. Lucie de Siracuse Thánh Tử Đạo thế kỷ thứ IV. Thánh báo hộ sự trông thấy, được Dante yêu mến.

102.Rakenle( Rachel) vợ của Jacob, nhân vật biểu tượng thời Trung Cổ tượng trưng cho sự mặc niệm.

114. Ba tiên nương cõi trời có nguồn gốc từ ba nữ thần cõi Olympe trong thần thoại Hy Lạp : Héra, Athénée, Vénus

THẦN KHÚC

THI CA KHÚC III

NƠI SẮP VÀO ĐỊA NGỤC

Virgile đưa Dante thăm cõi Địa Ngục. Cánh cửa vào xứ Thảm sầu. Đoàn người bị kết án đầu tiên. Âm hồn dững dưng và hèn nhát. Bị côn trùng quấy nhiễu, sông A Kê Rông và lão lái đò đưa đường, Ca Rông. Động đất rung chuyển, Dante bất tỉnh.

“Qua đây vào xứ thảm sầu,                                                  1

Qua đây vào cõi thương đau vĩnh hằng.

Qua đây vào kiếp long đong,

Công lý tạo hóa,

Thánh Thần khai sinh.

Trí tuyệt vời tình đầu tiên,

Trước ta chẳng có gì nên tạo thành.*

Chẳng vĩnh cữu,

Ta tồn tại vĩnh hằng.

Bước vào đây vất bỏ lòng ước mơ. “                                   10

Lời ghi trên, màu tối mờ,

Khắc lên cánh cửa đi vô lối vào.

Thầy ơi, hung dữ làm sao !

Cảm thông thầy đáp nỗi nào lòng tôi.

Bỏ ngờ vực, đây là nơi,

Nhát hèn vào cõi chết thời ích chi. ?

Chúng ta đã đến cõi này,

Đớn đau sẽ thấy đám người thương đau.

Mất rồi trí tuệ từ lâu.

Vững tin tôi nắm tay trao tay người.                                    20

Lòng tin tưởng, mặt tươi vui,

Bao điều bí ẩn, giúp tôi biết tìm.

Thở dài, than khóc gào lên.

Tiếng vang vọng cõi không còn vì sao.

Mới nghe, tôi nước mắt trào,

Trăm nghìn ngôn ngữ, lao xao tiếng ồn.

Lời đau đớn, lời dại khùng.

Gào la, khàn tiếng, chập chùng bàn tay.

Cảnh náo động, cảnh cuồng quay,

Không gian mù tối, lốc xoay mịt mù.                                  30

Cát bụi mãi mãi âm u,

Còn tôi đầu óc lù khù tối tăm :

Thầy ơi, tôi nghe gì chăng ?

Ai mà cùng cực nát lòng đau thương.

Thầy rằng : Trạng thái khốn cùng,

Linh hồn những kẻ ác tâm khác thường.

Sống ô nhục, chẳng chi khen,

A dua hợp xướng ác tiên, ác thần.*

Chẳng phản kháng, chẳng trung lương,

Chỉ vì riêng chúng, riêng lòng mà thôi.                    40

Trời tống khứ để đẹp trời,

Địa ngục sâu thẳm chẳng nơi nhận giùm.

Sợ vì chúng sẽ vênh vang,

Tôi rằng : Có cái chi đang nặng đè,

Mà chúng gào khóc gớm ghê.

Thầy rằng : Ta nói con nghe ít lời.

Lũ này chẳng được chết thôi,

Vì còn sống tiếp cuộc đời mù tăm.

Nên mơ bất kể số phần,

Thế gian chẳng kẻ để tâm lũ này.                                        50

Công bằng, thương hại, khinh khi ?

Chẳng nên nói chúng, tiếp đi hành trình.

Một lá cờ, tôi thấy quanh,

Quần quần, lướt chạy cực nhanh quay tròn.

Cứ quay mãi, quay chẳng ngừng.

Cuốn theo dằng dặc bước chân đoàn người.

Đông làm sao, chẳng tin thôi.

Gớm ghê Thần Chết liềm thời nhanh tay.

Tôi nhận ra vài người đây,*

Và nhìn bóng dáng bước đi đôi người.                               60

Đớn hèn tôi chỉ khinh thôi,

Lòng tôi chợt hiểu tin thời đây nơi,

Lũ đốn mạt nơi cõi người,

Chúa Trời lẫn kẻ thù đời đều khinh.

Lũ khốn kiếp chẳng sống lành,

Trần truồng bị quấy nhiễu quanh liên hồi,

Ruồi, ong vò vẻ quanh người,

Mặt rọc ngang dọc, máu tươi ròng ròng.

Trộn nước mắt, thấm gót chân,

Bọ dòi thối rửa, uống ăn đang chờ.                                     70

Tôi nhìn sang phía bên kia,

Một đám đông đứng bên bờ sông xa.

Tôi rằng : Thầy ơi, ai là,

Những kẻ đang đứng phạm sa luật nào ?

Hình như hối hả muốn mau,

Bóng mờ nhợt nhạt, bến chiều chờ trông.

Thầy rằng : Mọi việc rõ ràng,

Khi ta đến đó, không dừng chân đây.

Sông A Kê Rông sầu thảm này.

Mắt tôi nhìn xuống, hổ ngươi vì lời.                                   80

Sợ điều thất thố với người,

Lặng thinh cất bước đến nơi bến bờ.

Một con thuyền nhỏ lướt vô,

Cụ già tóc trắng bạc phơ quát rằng :*

Đáng kiếp thay lũ ác tâm,

Đừng hòng thấy lại trời xanh một ngày,

Ta đưa qua sông chúng bây,

Đêm đông vĩnh cữu rét bay, lửa hồng.

Còn người, hồn sống lạc chân,

Tránh xa ra lũ vong linh chết rồi.

Thầy tôi do dự chưa rời,

Ông rằng : Đường khác bến nơi mé này,

Cùng sông này, chẳng phải đây”

Hai người đò nhẹ lướt dài qua sông.

Thầy tôi : Chớ quấy Ca Rông,

Nơi ta muốn đến ta trông thấy kìa,

Nơi ta đến, chớ hỏi tra.

Một lời dịu mặt lão già tóc râu,

Gió đùa phơ phất đầm sâu,

Mặt quần thâm mắt một mầu đỏ gây.                                  100

Hồn ma trần trụi ngất ngây,

Răng đánh bồ cạp, mặt mày tái xanh,

Bao lời độc án oán hờn,

Oán thù trời đất, rủa nguyền mẹ cha,

Loài người, nòi giống sinh ra,

Rủa tiên tổ kẻ sinh ra loài người.

Ôm chầm hổn độn khắp nơi,

Khóc than tru tréo khắp nơi ầm ầm.

Mắt lồi tóe lửa Ca Rông,

Đón cả lũ chúng, hầm hầm ra tay.                              110

Mái chèo đập lũ chậm đi.

Như mùa thu rụng lá bay lìa cành.

Từng lá, từng lá rụng nhanh,

Trên cành trơ trụi phủ quanh lá vàng.

Bọn ác độc dòng A Dong,(Adam)

Từng linh hồn đến linh hồn rụng sa.

Như chim theo dấu bay ra,

Vượt dòng nước đục, vượt qua bến đò.

Bên này tốp mới nhấp nhô.

Dịu dàng thầy nói mơ hồ : Con ơi !                                     120

Chết trong thịnh nộ Chúa Trời,

Thảy đều tụ họp khắp nơi chốn này.

Rồi hối hả qua sông đây,

Công lý thần thánh chẳng tay nào từ.

Nổi hoảng sợ thành ước mơ,

Chẳng linh hồn tốt nào chờ qua đây.

Ca Rông cáu kỉnh lời này,

Bây giờ con hiểu, nỗi này vì sao !

Bổng dưng đồng đất đen màu,

Chuyển rung dữ dội, rung nào chẳng thôi.                         130

Mình tôi ướt đẫm mồ hôi,

Mắt nhìn đẩm lệ, gió khơi đùng đùng.

Một tia chớp rực không trung,

Khiến tôi ngã xuống chẳng còn thấy chi.

Như người vào giấc ngủ say.                                                135

CHÚ THÍCH

7. Trước ta chẳng có gì nên tạo thành : Theo thần thoại Tây Phương, Địa Ngục sinh ra do Lucifer, ác quỷ rơi xuống đất, sau khi các thiên thần được sinh ra. Ác quỷ chống lại Trời nên vĩnh viễn ở địa ngục.

38. Ác tiên, ác thần không có trong Thần Học. Dante theo thần thoại nhân gian thời Trung Cổ.

59, 60 Dante nhận ra vài người đây : Célestine V được phong làm Giáo Hoàng tháng 7 năm 1294, tháng 12 từ chức. theo nhiều nhà bình luận khác có thể là Ésau, Pilate, Julien d’Apostat..

84. Theo thần thoại cổ điển Hy Lạp Caron là con trai Thần Érèbe và Thần Đêm (Nuit) đưa đò linh hồn vào địa ngục, Dante biến thành quỷ trong Vương quốc Thiên Chúa Giáo.

91,92. Chỉ người chết mới qua đò Caron qua sông Achéron vào địa ngục, người sống đi thuyền buồm nhẹ đến đảo núi Tĩnh Thổ.

135. Dante bất tỉnh, hiện tượng siêu nhiên để vượt qua Achéron mà không cần qua đò Caron.

THẦN KHÚC (Dẫn nhập, bài I, thi ca khúc I)

Những Khúc Ca Thần Diệu

CỦA   DANTE ALIGHIERI (1265-1321)

TS PHẠM TRỌNG CHÁNH



            Nói đến Hy Lạp, người ta nói đến Homère, Virgile ngôn ngữ tiếng La Tinh, nói đến Đức là ngôn ngữ của Goethe, nói đến Anh là ngôn ngữ của Shakespeare, Pháp ngôn ngữ của Molière, Ý ngôn ngữ của Dante, Trung Quốc ngôn ngữ của Khuất Nguyên, Lý Bạch, Đỗ Phủ.. và Việt Nam ngôn ngữ của Truyện Kiều Nguyễn Du..

            Dante được người đời gọi là người cha của tiếng Ý và của Văn Học Ý. Thần Khúc là Kinh Thánh của thời Trung Cổ, Dante là Homère của nước Ý.

1265 . Dante sinh năm 1265 tại Firenze (Florence), miền trung nước Ý cha tên Aligiero là một người làm nghề cho vay và đổi tiền, nghề ngân hàng trước khi có hệ thống ngân hàng ra đời, mẹ tên là Bella. Ở thời Dante trên bán đảo Ý, chưa có một quốc gia Ý thống nhất như ngày nay, trái lại có hàng chục tiểu vương quốc và công quốc thành phố tự trị. Phía bắc Firenze là công quốc Milano, phía Đông là Cộng Hòa Venezia quê hương của Marco Polo mà năm 1271, ông du hành sang tận Trung Quốc, Chiêm Thành và lưu lại Bắc Kinh trong 17 năm. Phía Tây Milano là nước Cộng hòa Genova quê hương của Cristoforo Colombo năm 1492 đã phát hiện ra Tân Thế giới châu Mỹ. Phía Nam là Vatican của Giáo Hoàng, Vương quốc Napoli, Vương Quốc Sicilia.. Dù có nhiều vương quốc, công quốc khác nhau nhưng bán đảo Ý vẫn là khu vực phát triễn tiên tiến nhất thời Trung Cổ, nó thừa hưởng di sản nền văn minh La Tinh và Hy Lạp thời cổ đại.

Dante sớm mồ côi mẹ năm 1275, mồ côi cha năm 1281, được anh Francesco và chị Tana cùng cha khác mẹ nuôi dưỡng, một người hảo tâm đã dạy Dante tiếng La tinh và truyền cho Dante niềm say mê văn chương, nhất là văn chương phóng dụ, thơ ngụ ngôn lúc bấy giờ đang nở rộ ở Pháp. Thông qua tiếng La Tinh, Dante say mê thơ ca cổ đại và tôn sùng Virgilo (Virgile) :

« Người là Thầy, là Tác giả của tôi, chính nơi Người mà tôi đã học. Phong cách thanh tao làm vinh dự thơ tôi. »( ĐN I)

Dante cũng học tiếng Pháp, tiếng Provençal, đi sâu vào nghiên cứu thần học, triết học, thiên văn học và trở thành một người có kiến thức bách khoa uyên bác nhất thời đại ông. Cuộc đời thanh niên của Dante là ba niềm say mê: yêu đương, sáng tác thơ và hoạt động chính trị.

1274. Gặp Béatrice (Brice Portinari) lúc 9 tuổi, Dante đi vào tình yêu và thi ca rất sớm. Mối tình đầu buổi thiếu thời Dante đã sáng tác và gom lại thành tập thơ: Cuộc đời mới (La Vita nova), đó là tập thơ tình đầu tiên của một chàng trai vừa biết yêu.

1277. Hứa hôn với Gemma Donati.

1290. Béatrce chết.

1291-1295 Học Triết Thần Học tại Trường dòng franciscaine de Sante Croce và trường dòng dominicaine Santa Maria Nouvelle Enseignement de Brunette Latini.

1296. Dante tham gia hoạt động chính trị rất sớm. Quê hương Firenze của ông có hai phái đối địch: Phái Ghibellini muốn tìm sự ủng hộ của Hoàng đế nước Đức để thống nhất đất nước, trong khi phái Guelfi lại đặt niềm tin nơi Giáo Hoàng. Từ năm 1289 phái Guelfi hoàn toàn thắng thế nhưng rồi phái này lại chia thành hai phe: phe Đen và phe Trắng. Phe Đen muốn liên minh với Giáo Hoàng, còn phe Trắng hướng về Hoàng đế Đức. Mâu thuẩn vẫn còn nguyên, và cuộc đấu tranh lại tiếp diễn ác liệt.

Dante đứng về phái Guelfi và từng hai lần đại diện phái mình đi thương thuyết. Năm 1300 ông được bầu vào Hội đồng Thị chính Firenze. Sau sự chia rẽ của phái Guelfi, ông lại đứng về phe Trắng, kiên quyết chống lại đường lối dựa vào Giáo Hoàng. Giáo Hoàng cầu viện Pháp, Charles de Valois. Năm 1301 quân Pháp tiến vào Firenze, phe Đen lưu vong trở về, tổ chức đàn áp phục thù. Dante bị vu khống. Hai lần Dante bị xét xử, lần thứ hai bị kết án thiêu sống trên giàn hỏa, khiến ông phải rời bỏ quê hương, bắt đầu cuộc sống lưu vong, mai danh ẩn tích, nay đây mai đó. Niềm hy vọng trở về quê hương lần cuối cũng tan biến dần vì hai lần tên ông bị xóa khỏi danh sách ân xá.

1314. xuất bản l ‘Enfer , Địa Ngục

1315 xuất bản Le Purgatoire Tĩnh Thổ (Luyện Ngục)

1319-1320 Dante ở Ravennne nhà Guido Novelle da Polenta viết Le Paradis Thiên Đường.

1321. Công tác tại Venise

Dante mất ngày 14 tháng 9 năm 1321 tại Ravenna, một thành phố nằm bờ biển đông bắc Firenze. Năm 1519 Viện Hàn Lâm Firenze kiến nghị với Giáo Hoàng tha thiết xin chuyển phần mộ nhà thơ về quê hương, nhưng Ravenna kiên quyết chối từ. Cuối cùng thành phố Firenze tự bằng lòng với việc xây ngôi mộ giả của Dante bên cạnh các mộ thật các danh nhân Michel Angelo (1475-1564), Galileo Galiei (1564-1642).. trong nhà thờ Santa Croce, một điện Panthéon của Ý ở trung tâm thành phố Firenze.

Ở Việt Nam tên tác phẩm của Dante từng được dịch dựa vào tên tiếng Pháp La Divine Comédìe nên dịch thành Hài Kịch Thần Thánh, hay Tấn hài kịch tuyệt diệu. Nhưng tác phẩm nguyên thủy của Dante bản cổ nhất chép sau ngày mất nhà thơ 15 năm chỉ ghi chú bằng tiếng Ý: Commedia hay bằng tiếng La Tinh Comoedia. Thuật ngữ này không có nghĩa là một thể loại văn học gây cười, hài kịch đối với bi kịch theo thuật ngữ ngày nay mà là ở vị trí trung gian giữa phong cách cao sang và phong cách bình dân. Thuật ngữ này cũng là tên gọi loại văn ”mở đầu nặng nề “ và “kết thúc có hậu “. Có thể dịch tiếng Việt là Những khúc ca thần diệu, dịch ngắn gọn là Thần Khúc. Các bản dịch Trung Quốc đã dùng là Thần Khúc.

Năm 1979, qua tư lìệu tiếng Pháp do GS Nguyễn Văn Hoàn cung cấp, Giáo sư Lê Trí Viễn và nhà thơ Khương Hữu Dụng đã tuyển dịch 30 thi ca khúc trong 100 thi ca khúc Thần Khúc. Nhà xuất bản Văn Học Hà Nội. dựa theo bản tiếng Pháp La Divine Comédie do Henri Longnon dịch, nhà xuất bản Garnier Frères. Paris 1962. Phần dịch này được Gs Nguyễn Văn Hoàn dùng lại và bổ túc, hiệu đính và dịch toàn bộ 100 ca khúc của Thần Khúc.

Thần Khúc kể lại cuộc du hành kỳ lạ của Dante sang thế giới bên kia - thế giới của người đã chết. Nhà thơ Virgilie được Béatrice, người yêu thiếu thời của Dante phái tới làm người hướng dẫn Dante đi tham quan Địa ngục và một phần Tĩnh thổ. Đến đây Virgilio vì sinh trước Jésus chưa có chịu phép rửa tội đạo Thiên Chúa nên không được phép đi tiếp, Béatrice xuất hiện và hướng dẫn Dante đi xem Thiên đường.

Trước Dante, Homère đã tả cảnh Ulysse xuống Địa ngục nhờ tiên tri Tirésias chỉ dẫn gặp mẹ, và gặp tất cả các nhân vật lịch sử, các giai nhân danh tiếng. Nhưng cảnh thiên đường của Homère mà Ulysse trải qua thật đặc biệt. Bảy năm sống trong Thiên đường của tiên nữ Calypso, Ulysse được tiên nữ cứu sống khỏi chết đuối trên biển và cầu khẩn làm chồng, được hầu hạ cung phụng đủ điều, ăn ngon, mặc đẹp.. Được tình yêu một nàng tiên tóc vàng đẹp tuyệt trần Calypso và hứa cho tuổi thanh xuân bất tử. Ulysse từ một anh hùng đầy mưu kế, đầy chiến công anh dũng thành Troie bỗng trở thành thụ động trong tay tiên nữ Calypso, chỉ sống hưởng thụ và thỏa mãn thân xác, Ulysse trở nên lại buồn chán trong thiên đường Calypso, chiều chiều ra bờ biển ngồi khóc, ngóng về quê hương nhớ vợ, nhớ con. Khi được Thần Vương Zeus và Thần nữ Athéné và các thần hội họp buộc Calypso phải trả người tình tù. Ulysse hăm hở đóng bè về quê hương, dù phải vượt qua bao sóng gió biển cả, dù cho Calypso có khuyên răn, ngăn cản và cho biết những khó khăn. Trở về quê hương lại phải chiến đấu với hàng trăm kẻ cầu hôn, đang chực chiếm ngôi, dành người vợ Pénélope, họ trêu chọc, ngược đãi con trai Télémaque. Cuối cùng Ulysse đã chiến thắng giết trăm kẻ cầu hôn. Thần Hermès dẫn hồn bọn cầu hôn xuống địa ngục, gặp hai viên phán quan mới là vua Agamemnon và Phán Quan cũ là Achille. Linh hồn bọn cầu hôn kiện Ulysse, nhưng phán quan xử phần thắng về Ulysse và ca ngợi Pénélope trung trinh. Ở trần gian, thân nhân bọn cầu hôn nổi loạn nhưng Thần nữ Athéné can thiệp, Ulysse lại sống hòa bình với toàn dân Ithaque bên người vợ trung trinh Pénélope và con trai Télémaque..

Ulysse đã từ chối cuộc sống bất tử tuổi thanh xuân nơi thiên đường Calypso, để chọn lựa cuộc sống ngắn ngủi trên trần gian đầy khó khăn nguy hiểm.

Trong tác phẩm Enéide của Virgilio (Virgile) cũng có đề cập đến thiên đường, địa ngục. Trong văn học cổ Việt Nam cũng có chuyện Phạm Công Cúc Hoa, Phạm Tải - Ngọc Hoa, Dương Từ - Hà Mậu, Mục Kiền Liên vào địa ngục cứu mẹ. Nguyễn Du cũng viết Chiêu Hồn Thập Loại Chúng Sinh. Những tưởng tượng của Dante thiết kế cảnh Địa ngục, Luyện ngục, Thiên đường thật rộng lớn đa dạng và sinh động. Dante trở thành một phán quan, một Diêm Vương cho các nhân vật đối lập của mình xuống địa ngục, kể cả Đức Giáo Hoàng và cho những người mình liên kết chính trị, mình kính mến lên Thiên Đường.

Tác phẩm của Dante gồm 100 ca khúc: gồm Địa ngục, Luyện ngục, Thiên đường, mỗi phần gồm 33 ca khúc, cộng thêm một ca khúc mở đầu. Toàn tác phẩm theo thể thơ Terzina, cứ mỗi khổ thơ 3 câu được móc nối với nhau bằng hệ thống vần ABA, BCA,CDC, DED.. Vai trò quan trọng con số 3 trong Thần Khúc, từ con số 3, có bội số là 9. Trong Cuộc đời mới Dante gặp người yêu Béatrice lần đầu hai người đều lên 9, gặp lần thứ hai 9 năm sau, đúng 9 giờ sáng, lúc cả hai tròn đôi 9. Trong Thần Khúc Dante cho Béatrice xuất hiện lại ở khúc 30 phần Luyện ngục , lại là khúc 63 toàn tác phẩm.. Tóm lại Dante đã xử dụng tiểu xảo số 3 để sắp xếp quan niệm giáo lý ba ngôi của đạo Thiên Chúa, một con số hoàn thiện, hoàn mỹ.

Thần Khúc có nhiều ý nghĩa tượng trưng: Khu rừng rậm tượng trưng cho cuộc đường đời đầy bất trắc: ba con thú là ba thói hư tật xấu con người: dâm đãng, kiêu căng và gian lận. Béatrce, người yêu của Dante thời thơ ấu tượng trưng cho sự sáng suốt của thượng giới, có thể chi phối sự sáng suốt của hạ giới. Virgilio, nhà thơ La Mã, Dante kính phục là bậc thầy của thi ca mình, tượng trưng cho sự sáng suốt của trần thế của triết học, khoa học… Những hình phạt Địa ngục đều mang những biểu tượng: những tên bạo chúa lội bì bõm trong biển máu sôi sùng sục, những tên cho vay nặng phải mang ở cổ những túi tiền nặng trĩu, những kẻ đam mê sắc dục bị cuốn quay cuồng trong gió lốc, những tiên tri khoắc lác là biết mọi chuyện tương lai thì đầu bị bẻ ngoặt về phía sau..

Trong Thần Khúc có những trang xúc động kể lại mối tình say đắm giữa nàng Francesca da Rimini và ngưòi em chồng Paolo, hoặc cảnh Bá tước Ugolomo bị giam trong tháp tù tận mắt chứng kiến những đứa con mình lần lượt chết đói. Hoặc cảnh bi hùng của đoàn Ulysse trong chuyến đi biển cuối cùng.

Thần Khúc còn là bức tranh hiện thực của xã hội Ý thời Dante. Vị quan toà Dante mở phiên toà xét xử các tội nhân chỉ vì mục đích, muốn uốn nắn, cải hóa con người, nhằm hoàn thiện thiên đường nơi trần thế. Các tội nhân bị xét xử không phải vì tội tổ tông vu vơ nào mà chính vì tội ác do chính mình gây ra, bị dân chúng và lịch sử lên án.

Dante viết:

Tôi thấy từng lũ âm hồn trần truồng,

Tất cả đều khóc lóc cực thảm thương,

Và hình như hình phạt khác nhau.

Có những người nằm dài trên mặt đất,

Những kẻ khác thì ngồi thu mình lại,

Một số khác cứ phải đi lại liên hồi.

(Khúc XIV. Địa Ngục)

Ta không khỏi liên tưởng đến cảnh Nguyễn Du tả trong Chiêu Hồn Thập Loại Chúng Sinh; Cảnh lang thang cực khổ các cô hồn:

Mấy thu chịu nhiều bề thảm thiết.

Dạ héo khô gió rét căm căm,

Dãi dầu biết mấy trăm năm,

Khóc than dưới đất ăn nằm trong sương.

Nghe gà gáy tìm đường lánh ẩn,

Tắt mặt trời lẩn thẩn tìm ra.

Lôi thôi ẳm trẻ dắt già,

Có khôn thiêng hỡi lại mà chứng minh.(câu 149 -156)

Ta thử đọc cảnh âm hồn bọn cầu hôn trong Odyssée của Homère được thần Hermes dẫn về cõi âm, bản dịch thơ lục bát của Nhất Uyên.

Nói về đường xuống cõi âm

Sứ thần Mai Hạc dẫn hồn cầu hôn.

Phép mầu thần cõi Chi Liên.

Đũa vàng huyền diệu ru hồn cầm tay,

Khép mi, thoát dẫn hồn đi,

Lìa thân về cõi âm ty nghìn trùng.

Đũa thần dẫn lũ âm hồn,

Đêm sương tăm tối lạnh lùng tiếng chim,

Từ muôn lỗ tối hang đen,

Cánh dơi thấp thoáng bóng đêm chập chàng.

Hồn theo dơi lạnh non ngàn,

Gieo chùm đá biếc, kêu than đường dài,.

Thoáng sao băng vượt trời mây,

Qua truông rừng thẳm, vượt bay sóng ngàn.

Vượt qua sóng cả Đại Dương,

Vượt đá Liêu Cát, Cửa Thần Thái Ô,

Vượt qua Suối Mộng thuyền đò,

Đến đồng lan dại, trắng bờ lau thưa.

Nơi đây tạm nghỉ hồn vừa,

Mới lìa trần thế đợi chờ Phán Quan.

Khúc XXV Nơi Địa Ngục – Hoà Bình. Câu 11547 câu 11566.

Khác với Homère, truyện Thơ Odyssée có ba cõi, cõi thần, cõi người, cõi địa ngục, nhân vật Ulysse đi từ cõi thần tiên, vào cõi địa ngục rồi lại trở về cõi người, giữa ba cõi giao lưu như ngôi nhà ba tầng tâm thức con người. Dante lấy cảm hứng từ thơ Homère đưa mình đi từ cõi địa ngục, lên cõi luyện ngục rồi lên cõi thiên đường ở trên các vì sao. Dante tự mình làm phán quan, cho các nhân vật chính trị đối lập mình xuống địa ngục, và bạn đồng minh của mình lên thiên đường. Nguyễn Du viết Truyện Kiều chỉ viết về cõi con người, phần liên hệ với người chết Nguyễn Du cho rằng: Chẳng qua đồng cốt quàn xiên. Người đâu mà lại thấy trên cõi đời. Dù cho người lên đồng nói có đúng sự thật không tìm thấy Kiều dưới địa ngục. Nguyễn Du dành phần viết về cõi âm cho một bài văn tế riêng: Văn tế Thập Loại Chúng Sinh. Một bài Văn tế : kính nhi viễn chi. Quỷ thần nên kính và đứng tránh xa. Nguyễn Du tả mười loại âm hồn: Vua chúa bị giết, Quý nữ liều thân, Tể thần thất thế, Đại tướng bại trận, Ham giàu chết đường, Ham danh chết quán, Buôn bán chết xa, Binh lính chết trận,, Kỹ nữ cô đơn, Chết bởi nghèo nàn tai họa. Đó là những người , thân thuộc, bạn bè, anh em.. Nguyễn Du đã gặp trên cõi đời, chết không ai cúng kiến, hồn lang thang vất vưỡng, phải cầu Phật độ để linh hồn được siêu thoát trong vòng luân hồi. Nguyễn Du không viết một bài văn tế, một dòng nào cho chúa Trịnh Tông, cho vua Lê Chiêu Thống, cho vua Cảnh Thịnh, cho tướng Hoàng Đình Bảo, Nguyễn Hữu Chỉnh, cho Đặng Thị Huệ, cho anh Nguyễn Khản, anh Nguyễn Điều, anh Nguyễn Nể, cho các con chết yểu từ Nguyễn Nhất đến Nguyễn Tứ, cho vợ Đoàn Nguyễn thị Huệ, cho từng giai nhân Nguyễn Du gặp trên đường đời.. nhưng Nguyễn Du viết một bài văn tế chung cho tất cả mọi người. Nguyễn Du không tả cảnh địa ngục dù truyện kể. Phong tục truyền thống nhân gian Việt Nam cũng có chuyện bỏ đồng tiền vào miệng người chết để đi đò vào cõi Địa Ngục như Hy Lạp, ăn cháu lú để quên kiếp trần gian đầu thai kiếp khác. Có Ngưu đầu, Mã diện dẫn vào chầu Diêm Vương, người bị xử tội bỏ vào vạc dầu, hay thú dữ cắn xé.. rồi bị lột da, đắp vào da mới cho đi đầu thai.. Tại nhiều ngôi chùa cổ Việt Nam như chùa Láng Hà Nội, chùa Ngọc Hoàng Sài Gòn cảnh thiên đường địa ngục được điêu khắc trên gỗ . Tại Pháp từ ngôi nhà thờ Đức Bà Paris xây dựng từ thế kỷ 12, 13 đến nhiều nhà thờ khác thời Trung Cổ cảnh thiên đường địa ngục được điêu khắc trên đá ngay cổng vào nhà thờ. Những cảnh Địa Ngục, chúng ta tưởng rằng chỉ có trong trí tưởng tượng của Dante thời Trung Cổ, nhưng khi xem những phim tài liệu cảnh hàng triệu người Do Thái bị lột trần truồng đi vào các lò hơi ngạt hay bị bắn trên hố chôn tập thể thời Đức Quốc Xã chỉ mới đây năm 1940-1945, cảnh 35 triệu người bị đấu tố, bị chết đói ở Trung Quốc thời Cách Mạng Văn Hoá, hai mươi triệu người ở Nga chết trong các Goulag vùng băng giá Sibérie vì tội phản động thời Staline, ba triệu người triệu chết vì Khờ-me đỏ, trên dân số bảy triệu.. chúng ta bàng hoàng địa ngục có thật trong lịch sử loài người và trong thời hiện đại. Cái đáng sợ là khi mỗi người chúng ta quá lý trí, cực đoan hóa những điều chúng ta cho là tốt đẹp, mang đến hạnh phúc cho mọi người, chúng ta đánh mất lòng nhân, lòng thương người, thay vì xây dựng thiên đường, chúng ta biến cuộc sống hiện tại thành địa ngục trên trần thế. Một bác sĩ lầm giết một bệnh nhân, một nhà chính trị lầm giết một dân tộc. Sự lầm lẫn được bao bọc trong ngọt ngào của quyền lực, tham vọng, danh vọng, tiền bạc không dễ gì nhận ra cho người trong cuộc. Thiên đường và địa ngục có mặt trong mỗi con người trần thế.

Cũng như Homère, Dante coi trọng hạnh phúc trần thế, thừa nhận kiếp nhân sinh hiện hữu trước mắt và hầu như không hề ảo tưởng về thế giới mai sau.

Dante cũng không dấu diếm thái độ chính trị khi ném các đối thủ phái Ghibellini và các vị Giáo Hoàng, kể cả Giáo Hoàng Bonifazio đang trị vì xuống tầng Địa ngục sâu nhất (Khúc XIX), trong lúc đó ông lại dành cho đồng minh chính trị mình Hoàng đế Đức Arrigo VII, người mà ông đặt hy vọng vào việc hỗ trợ thống nhất nước Ý, một chỗ vinh dự trên Thiên đường.

Nhà nghiên cứu văn học Francesco de Sanctis (1817-1883) trong Storia della Letteratura Italiana (Lịch sử văn học Italia) Nxb Feltrinelli, Milanno, 1964 tập I tr 169 đã viết : « Thần Khúc là thời Trung Cổ được biểu hiện trong nghệ thuật. Những điều trông thấy và phúng dụ, văn chính luận và truyền thuyết, sử biên niên, truyện kể, tụng thi, thánh ca, chủ nghĩa thần bí và kinh viện học, tất cả những hình thái văn chương và toàn bộ văn hóa của thời đại, đã được biểu hiện và tái sinh ở đây, trong cái bí ẩn vĩ đại của một tâm hồn và của cả nhân loại, một tác phẩm tầm cở thế giới, ở đó phản chiếu mọi dân tộc, mọi thế kỷ, được gọi là thời Trung Cổ.”

Tác phẩm Thần Khúc của Dante được tôn sùng là Kinh Thánh của thời Trung Cổ, Dante là Homère của nước Ý. Dante được xem là người cha của tiếng Ý và của Văn học Ý.

QUYỂN I : ĐỊA NGỤC

Dante thấy mình lạc trong rừng tối. Ba con dã thú chặn đường. Virgilo xuất hiện, dẫn Dante du hành sang thế giới bên kia.(Khúc I) Dante e ngại trước cuộc du hành. Virgilo khuyến khích Dante bằng cách tiết lộ sự ủy thác của Béatrice. Dante được trấn tỉnh.(Khúc II)

Cửa vào Địa ngục. Nhóm tội đồ thứ nhất: Bọn bạc nhược. Dòng sông Akéronté và lão lái đò Caron.(Khúc III)

Tầng thứ nhất của Địa ngục: Minh phủ dành riêng cho các vĩ nhân chưa qua phép rửa tội: Homère, Horace, Ovide, Lucano. Virgilo được tôn vinh là người thứ năm và Dante là người thứ sáu.(Khúc IV)

Tầng Địa ngục thứ hai. Những người dâm đãng. Mối tình bi thảm của Francesca da Rimini.(Khúc V)

Tầng Địa ngục thứ ba : Siasco, âm hồn quê ở Firenze, tiên đoán về diễn tiến tương lai của thành phố mình.(Khúc VI)

Tầng Địa ngục thứ tư . Quái vật Pluto. Những kẻ hà tiện, những kẻ hoang phí, những kẻ cuồng nộ.(Khúc VII).

Tầng Địa ngục thứ năm : Filippo Argenti, một người Firenze giàu có thuộc phái Đen, bị trừng phạt. Bọn quỷ sứ ngăn không cho Virgilo và Dante vào thành Dite(Khúc VIII)

Tầng Địa ngục thứ sáu. Nhờ sự can thiệp của Thiên đình. Virgilo và Dante được vào thành Dite, nơi giam những người dị giáo.(Khúc IX). Dante gặp kẻ thù chính trị của phe mình Farinnata, thủ lĩnh của phe Ghibellini và gặp người bạn cũ thân thiết Guido.(Khúc X).

Tầng địa ngục thứ bảy. Trật tự giam giữ dưới Địa ngục. Ngục thứ nhất: Tội bạo hành và tội gian lận.(Khúc I ). Con quái vật Minotauro (Đầu bò tót, thân người). Dòng sông máu và những kẻ bạo hành. Thần nhân mã Nesxo dẫn đường cho Virgilo và Dante.(Khúc XII). . Ngục thứ hai. Những người tự sát biến thành cây. Số phận thành phố Firenze.(Khúc XIII I. Ngục thứ ba. Sa mạc cát dưới trận mưa lửa. Dòng sông máu. Nguồn gốc các sông dưới địa ngục (Khúc XIV) Dante gặp lại và trò chuyện với thầy học Brunetto Latini (Khúc XV). Dante trò chuyện với ba âm hồn Firenze (Khúc XVI). Dante đến xem bọn cho vay nặng lãi. Virgilo và Dante cưỡi trên lưng quái vật Gìrong để đi xuống vực sâu (Khúc XVII)

Tầng địa ngục thứ tám : Địa ngục thứ nhất. Những kẻ quyến rũ, những tên ma cô đi thành hai toán. Ngục thứ hai : Bọn xu nịnh ngập trong hố phân (Khúc XVIII).Ngục thứ ba: Nơi Giáo Hoàng Nicolas III và bọn buôn thần bán thánh bị hành tội. (Khúc XIX) Ngục thứ tư. Những thầy bói tiên tri. Virgilo nói về nguồn gốc thành phố Mantova.(Khúc XX) Ngục thứ năm : Bọn tội đồ với thùng nhựa sôi. Virgilo thương lượng với con quỷ có đuôi. Dante và Virgilo được quỷ sứ hộ tống.(Khúc XXI) Ngục thứ năm : Bọn ăn hối lộ và bọn cố ý làm sai chức trách. Lũ quỷ sứ tức giận vì bị đánh lừa. (Khúc XXII) Ngục thứ sáu: Bọn đạo đức giả mặc áo chì nặng chĩu (Khúc XXIII).. Ngục thứ bảy. Bọn ăn trộm đồ thờ Chúa bị rắn cắn, cháy thành tro, rồi lấy lại hình người. Vanni Fucci bộc lộ tội trạng của mình (Khúc XXIV). Những sự hổn xược của Vanni Fucci, Cacao. Sự biến hóa khủng kiếp của hai tên kẻ cắp. (Khúc XXV). Ngục thứ tám : Những âm hồn bị bọc trong lửa. Ulysse kể lại chuyến đi biển cuối cùng.(Khúc XXVI) Bọn cố vấn gian giảo. Guy Montefrentero và vai trò của Bonifascio VIII (Khúc XXVII). Ngục thứ chín: Bọn chia rẽ và bọn ly gián tôn giáo. Cuộc gặp gỡ Maometto (Mahomet) và Bertram del Bornio.(Khúc XXVIII), Ngục thứ mười: Bọn làm giả kim, bọn dối trá (Khúc XXIX) Ngục thứ mười một : Những kẻ gian dối giả mạo: Gianni Schicchi, Mirra, Adam Thợ cả đúc tiền giả.(Khúc XXX).

Tầng Địa Ngục thứ chín. Những kẻ khổng lồ quanh hố ngục. Khổng lồ Antéo đặt Virgilo và Dante xuống đáy ngục sâu (Khúc XXXI). Vùng ngục thứ nhất (Caina) Những bá tước ở Mangova. Vùng ngục thứ hai : Bocca Abbatti Ganéloné. (Khúc XXXII). Vùng ngục thứ ba: Bá tước Ugolono kể về cái chết của ông và con cháu. Dante nhục mạ Pida va Genova.(Khúc XXXIII) Ngục thứ tư Lucifero và ba tên tội phạm lớn nhất của Giáo Hội: Giuda, Bruto, Cassio . Hai nhà thơ trở về trần thế.

QUYỂN II. TĨNH THỔ (LUYệN NGỤC)

Tĩnh Thổ, Purgatoire là một tín điều được Giáo Hội Thiên Chúa Giáo đặt ra từ Hội Nghị Công Đồng Lyon 1274. Giáo Hội Thiên Chúa Giáo Việt Nam dịch là Luyện ngục. Trước đó chỉ có Thiên đường và Địa ngục. Thiên đường từ thời Cổ Đại là vùng Lưỡng Hà khí hậu ấm áp bình nguyên hai con sông vùng Iran, Irak ngày nay. Địa Ngục là nơi núi lửa Etna ở đảo Sicile. Tỉnh Thổ hay Luyện Ngục là nơi phán xét người lên Thiên Đường hay xuống Địa Ngục được Dante mô tả như một đảo núi giữa biển gần nơi băng giá như Islande.

Dante ra khỏi địa ngục và ngắm các vì sao. Bãi biển của Tĩnh Thổ. Catoné, thiên thần của Tĩnh Thổ xuất hiện. Virgilo trò chuyện với Catoné (Khúc I). Các thiên thần chỡ thuyền xuất hiện. Dante gặp lại bạn cũ nhạc sĩ Caselle và trò chuyện thân mật (Khúc II). Gặp gỡ một đoàn âm hồn, Trò chuyện với linh hồn vua Manfredi.(Khúc III). Tiền Tĩnh Thổ.

Tầng thứ nhất của ngọn núi, Mặt trời ở bán cầu Nam. Dante gặp người quen Belacqua. (Khúc IV). Tầng thứ hai của ngọn núi. Gặp gỡ và trò chuyện với những âm hồn bị chết vì bạo lực: Iacopo del Cassero, Bonconte da Montefeltro và Pia. (Khúc V).

Tầng núi thứ hai. Bàn về hiệu quả lời cầu nguyện, Virgilo gặp Sordello, chỉ trích nước Ý, Đế chế, Giáo Hoàng và Firenze. (Khúc VI) Sordello dẫn hai nhà thơ đến một thung lũng nhỏ xinh đẹp và chỉ cho thấy một số âm hồn khác.(Khúc VII). Trong thung lũng cầu kinh buổi chiều, có con rắn và hai thiên thần bảo vệ thung lũng, Dante trò chuyện với Nino Viscoti và Currado Malaspina.(Khúc VIII). Dante ngủ và mơ. Tỉnh giấc ở gần Tĩnh Thổ. Thiên thần gác cổng mở cửa (Khúc IX) Những tranh tượng khắc trên vách đá: Maria, David, Traiano chỉ trích tật kiêu căng của con người.(Khúc X), Đoàn âm hồn vừa đi vừa cầu nguyện. Những kẻ kiêu ngạo: Omberto Aldobrandeschi, Odersrisi da Gubbio và Provenzanoo Savani. (Khúc XI) Tranh khắc về những kẻ kiêu ngạo. Thiên thần của đức tính khiêm nhường. Đi lên tầng thứ hai (Khúc XII) Quang cảnh tầng núi thứ hai. Virgilo ca ngợi mặt trời. Lời nói các thiên thần bay trên không trung. Chuyện kể của Sapia, một âm hồn ở Siena. (Khúc XIII). Những kẻ đố kỵ Guydo del Duca và Riniéri da Canboli. Sự suy thoái của thung lũng Arno và Romanha. Những trường hợp đố kỵ bị trừng phạt. Những tiếng nói huyền bí trên không trung. (Khúc XIV). Rời tầng núi thứ hai lên tầng thứ ba. Thiên thần khoan dung xuất hiện Virgilo giảng giải một câu khó hiểu của Guydo del Duca và sự phân chia của cải ở thế gian và trên trời.

Tầng núi thứ ba. Những kẻ giận dữ. Những tấm gương về sự khoan dung.(Khúc XV) Trong làn khói đen: Gặp Marco Lambardo. Nghi hoặc của Dante và Marco giảng giải về tự do ý chí. Những nguyên nhân của sự biến chất.(Khúc XVI) Tầng núi thứ ba lên tầng thứ tư: Những dẫn chứng cuối cùng về sự giận giữ tội lỗi. Virgilo trình bày lý thuyết về tình yêu, được xem là nguồn gốc mọi đức hạnh và tội lỗi.(Khúc XVII)

Tầng núi thứ tư: Những kẻ lười biếng, Virgilo nói tiếp về tình yêu, tự do ý chí và trách nhiệm của con người. Câu chuyện của Tu viện trưởng Thánh Déno.(Khúc XVIII). Giấc mơ tượng trưng của Dante và sự giải thích của Virgilo.

Tầng núi thứ năm: Những kẻ biển lận và những kẻ hoang phí. Dante nói chuyện với Giáo Hoàng Adreriano V.(Khúc XIX) Những kẻ biển lận bị trừng phạt : Hugue Capet và dòng họ vua Pháp. Động đất, bài thánh ca Vinh quang thay Chúa Trời.(Khúc XX) Linh hồn Stazio giải thích về sự rung chuyển của trái đất. và sự giải thoát các linh hồn trong sạch. Virgilo và Stazio nhận ra nhau.(Khúc XXI) .Tầng thứ năm lên tầng thứ sáu. Câu chuyện cuộc đời của Stazio. Các nhà thơ cổ đại.

Tầng núi thứ sáu: cây cám dỗ những kẻ tham ăn.(Khúc XXII). Những kẻ tham ăn. Dante gặp bạn cũ Forese. Sự suy thoái đạo đức các phu nhân thành Firenze.(XXIII) Bonagiunta ở Lucca Văn phong mới dịu dàng thi phái của Dante.. Câu chuyện Forese và cái chết của Corso Donati. Cây cám dỗ thứ hai.(khúc XXIV). Tầng thứ sáu lên tầng thứ bảy Bàn về sự hình thành thân xác và linh hồn có lý trí của con người. Sự hoạt động của linh hồn sau khi chết.

Tầng núi thứ bảy: Những kẻ dâm đãng và phạm tội về xác thịt. (Khúc XXV). Những người vi phạm quy luật tự nhiên. Nhà thơ Guydo Guinidenli. Nhà thơ Arno Danien. (Khúc XXVI). Thiên thần của sự trong trắng. Dante trước bức tường lửa. Thiên thần của thiên đường trên mặt đất. Giấc mơ của Dante: Lia và Raken. Ở ngưỡng cửa thiên đường Virgilo nói lời từ biệt Dante.(Khúc XXVII). Nữ thiên thần Matenda giảng giải cho Dante về sông Lété và mọi hiện tượng và bản chất khác thường của Thiên đường mặt đất. (Khúc XXVIII) Dante và Matenda đi dọc sông Lété. Đám rước thần bí : 7 cây đèn nến, 24 ông già, 4 con vật có cánh. Cổ xe do sư tử, chim ưng kéo. Bảy ông già cuối cùng (Khúc XXIX). Béatrice xuất hiện. Virgilo biến mất. Những lời trách móc của Béatrice. Lòng trắc ẩn của các thiên thần (Khúc XXX). Béatrice tiếp tục trách móc. Dante thú tội. Mantenda đem nhúng chàng vào dòng sông Lété và chàng được dẫn đến trình diện Béatrice.(Khúc XXXI). Đám rước tiếp tục, giấc ngủ của Dante. Sứ mệnh của Dante với những người sống. Những hiện tượng tượng trưng : Con đại bàng, con cáo, con rồng. Biến đổi của cổ xe. Cô gái điếm và anh khổng lồ.(Khúc XXXII). Những lời báo trước của Béatrice. Matenda dẫn Dante đi uống nước sông Ennoé. Dante sẳn sàng đi lên các vì sao.

QUYỂN III. THIÊN ĐƯỜNG

Dante lên Thiên Đường., Dante say mê và thán phục. Béatrice giải thích cho Dante về trật tự và sự chuyển vần của vũ trụ. (Khúc I).

Vùng trời thứ nhất: Vùng trời của Mặt Trăng. Lời báo trước với độc giả. Dante đi vào diệu kỳ trong thiên thể đó. Những vết đen trên mặt trăng. Sự lầm lẫn của Dante và giải thích của Béatrice (Khúc II). Những linh hồn không hoàn thành lời nguyện của mình. Picarda Donati. Hoàng Hậu Costanza vĩ đại.(Khúc III). Béatrice giải đáp những thắc mắc của Dante. Đâu là ngôi vị của những người chân phúc. Công lý thần thánh được thực thi như thế nào ? Béatrice khẳng định những sai lầm của Platon : sau khi người chết linh hồn sẽ trở về các ngôi sao, mối quan hệ giữa bạo lực và ý chí .(Khúc IV) . Thực chất giá trị của một lời nguyền, điều kiện và giới hạn trong việc đổi một lời nguyền.      Vùng trời thứ hai : vùng trời của sao Thủy. Những người chân phúc đón mừng Dante. (Khúc V). Linh hồn của Hoàng Đế Giustiniano I kể cho Dante những chiến công của con Đại bàng La Mã, từ Énée dến Carlos Manho. Những sai lầm của Guenfi và Ghibenlini chống lại đế quốc. Ca ngợi Roméo di Villannova.(Khúc VI) Béatrice giải đáp những nghi hoặc mới của Dante, sự trả thù về cái chết của Kito, sự hóa thân của Chúa, sự biến chất của các yếu tố và sự hồi sinh của thể xác con người. (Khúc VII).

Vùng trời thứ ba ; Vùng trời của Sao Kim. Linh hồn Carlos Maxtendo. Vua Hungarie trò chuyện với Dante. Ông ta nhận xét về dòng họ mình. Và lý giải vì sao mà con cháu lại có tính cách khác vời ông cha mình.(Khúc VIII ) Những lời tiết lộ của Carlos Martello và Cunizza da Romano. Nhà thơ tình yêu Fonco di Macsighia. Vinh dự của Raab. Lời lên án Giáo Hoàng.(Khúc IX)

Vùng trời thứ tư : vùng của Mặt trời. Các thiên thần họp thành vòng nhảy quanh Dante và Béatrice. Thánh Thomas d’ Aquino giới thiệu với Dante từng thiên thần có mặt. (Khúc X). Thánh Thomas đoán biết những băn khoăn của Dante liền giải thích. Thánh Thomas ca ngợi Thánh Francoise d’Assisi và chê trách sự thoái hóa của các tu sĩ dòng Dominique.(Khúc XI) Thánh Bonaventura ca ngợi thánh Dominico và chê trách sự sa sút của các tu sĩ dòng Franciscain. Thánh Bonaventura giới thiệu 11 người bạn mình với Dante (Khúc XII) Thánh Thomas nói với Dante về sự hiểu biết tương đối của Salomoné. Nguyên nhân sự không bằng nhau giữa các linh hồn (Khúc XIII) Salomon giải đáp những thắc mắc của Dante. Xuất hiện vòng tròn nhảy múa thứ ba.

Dante đi lên vùng trới thứ năm, vùng trời của sao Hỏa. Chúa Kitô phóng ra những tia sáng chói lọi. Những bài hát ca ngợi Chúa.(Khúc XIV). Dante gặp vị thủy tổ ba đời là Catsiaguida. Ông này kể lại đời mình và ca ngợi thành Firenze ngày xưa. (Khúc XV) Dante hài lòng về dòng dõi quý tộc của gia đình mình ; Catsiaguida nói về sự thịnh suy các dòng họ Firenze.(Khúc XVI). Dante muốn biết tương lai đời mình. Tiết lộ của Catsiaguida, Dante sẽ bị đày biệt xứ.(XVII) Nhắc lại một số anh hùng Do Thái, các hiệp sĩ của cuộc Thập Tự Chinh và của Anh hùng ca.

Vùng trời thứ sáu: Vùng trời của Sao Mộc. Các thiên thần và các vị hằng phúc vừa hát vừa xếp chữ, ca ngợi một công lý.(Khúc XVIII ) Đại bàng nói về công lý thần thánh. Tính chất xấu xa của một số vua Thiên Chúa Giáo Âu Châu. (Khúc XIX) Đại bàng nói tiếp. Những linh hồn nổi tiếng hợp thành con mắt của Đại bàng. Hai người không có đạo ở trên Thiên Đường : Riféo và Traiano (Khúc XX)

Vùng trời thứ bảy: Vùng trời của Sao Thổ. Béatrice không cười nữa, các vị chân phúc không hát nữa. Chiếc cầu vàng. Thánh Piertro Damiano và sự phê phán các vị chăn chiên hiện đại. Bí mật của sự tiền định.(Khúc XXI) Béatrice trấn an Dante. Thánh Bénédetto nói về mình, về các giáo hữu và nguyền rủa sự hủ hóa các tu sĩ.

Vùng trời thứ tám : Vùng trời các định tinh. Dante nhìn về các hành tinh và trái đất.(Khúc XXI I). Kito và Maria xuất hiện giữa những người hằng phúc, sau đó lên vùng trời thiên thanh. Maria với chiếc vương niện bằng lửa, Thánh ca ca ngợi Maria.(Khúc XXIII). Béatrice giới thiệu Dante với những người hằng phúc và đề nghị thánh Pierre kiểm tra Dante về Đức tin. Thánh Pierre hài lòng về những câu trả lời của Dante. (Khúc XXIV). Thánh Giacomlo chất vấn Dante về vấn đề hy vọng. Sự xuất hiện cuả Thánh Giuovanni. Dante cố nhìn thánh và mắt bị mù tạm thời (Khúc XXV) Thánh Giovani hỏi quan niệm của Dante về lòng nhân từ. Dante lấy lại thị giác. Adamo xuất hiện và trò chuyện với Dante (Khúc XXVI). Thánh Pierre chỉ trích Giáo Hoàng Bonifascio VIII, và trao cho Dante nhiệm vụ. Dante nhìn xuống trái đất. Dante bay lên .

Vùng trời thứ chín : hay vùng Động lực đầu tiên. Béatrice giải thích về vùng trời này và mối quan hệ với vùng trời khác. (Khúc XXVII) Chín vòng tròn lửa quay quanh một Điểm Sáng Cố Định và Chói Loà (Chúa Trời). Béatrice giải thích sự tương ứng giữa chín vòng tròn lửa này với chín vòng trời. Tôn ty trật tự giữa các thiên thần. (Khúc XXVIII). Béatrice nói về sự sáng tạo và lịch sử các thiên thần. Các thiên thần phản nghịch và các thiên thần trung thành. Khả năng của các thiên thần. Chống lại các ý tửng ngông cuồng về thần học và sự khoan dung. Số lượng thiên thần và sự vĩ đại của Chúa Trời.(Khúc XXIX)

Vùng trời thứ mười : Vùng Thiên Thanh , Thiên Đình, Thiên thần và những người hằng phúc. Dòng sông ánh sáng, những tia lửa, những bông hoa. Dante có thị lực mới, Bông Hồng Thiên đường. Chiếc ngai dành cho Hoàng Đế Arrigo VII (Khúc XXX) Bông Hồng Trắng, sự kinh ngạc của Dante. Béatrice trở lại chổ của mình. Thánh Bernardo đến thay. Lời cầu khẩn của Dante với Béatrice. Đức Mẹ Đồng Trinh trong vinh quang của mình (Khúc XXXI). Sự sắp xếp chổ ngồi trong Bông Hồng. Những thiếu niên hồn nhiên, sự không ngang nhau giữa chúng trong cõi Thiên đường. Sự ca ngợi Đức Mẹ Đồng Trinh. (Khúc XXXII). Thành Bernardo cầu nguyện Đức Mẹ Đồng Trinh chiếu cố đến Dante. Dante nhìn vào Bản Thể Vô Tận và trực cảm về sự thống nhất vũ trụ ở Chúa, về tính duy nhất của Ba Ngôi về bí Mật của sự hóa thân.

Bản dịch Thần Khúc của Gs Nguyễn Văn Hoàn là một kỳ công. Tôi quen biết anh từ năm 1979, khi anh từ Việt Nam sang Ý ghé ngang Paris, tôi có dịp mời anh về nhà dùng cơm, bàn chuyện văn chương. Hơn ba mươi năm sau nhân đọc bài tôi viết về Nguyễn Du thời Mười năm gió bụi, có đi Trung Quốc nghiên cứu về hành trình Nguyễn Du, anh viết thư liên lạc với tôi và cho biết anh cũng có đi Trung Quốc nghiên cứu về hành trình Bắc Hành Tạp Lục. Anh gửi tặng tôi Thần Khúc anh mới in xong và các sách khác, tôi cũng gửi tặng anh các sách tôi viết và hai bản dịch thơ lục bát Odyssée, Iliade của Homère, tôi viết bài giới thiệu Thần Khúc của anh và hứa bổ túc những sơ sót cho bản in lần sau và thử chuyển ngữ ra thơ lục bát, công việc chưa xong thì anh đã qua đời. Tôi tiếp tục công việc để tưởng nhớ về anh. Sự học trên đời mênh mông như biển cả, tôi chỉ dám quan niệm mỗi ngày mình đọc, dịch, viết là học, như bơi thuyền trong biển học mênh mông,

Thật khó khăn nếu phải sáng tạo bằng ngôn ngữ Việt một thể thơ mới ba câu như Dante, thi ca Việt Nam có thể thơ lục bát thích ứng với những truyện thơ dài, thật tuyệt diệu, nguồn mạch vần điệu liên tục, tôi thử diễn ca thành thơ lục bát, để Việt hóa bản dịch, tôi sẽ tiếp tục chuyển toàn bộ tác phẩm vĩ đại này ra 14266 câu thơ thành thơ lục bát, và bổ túc những điểm sơ sót.

Tôi dựa vào sách song ngữ Ý Pháp Dante La Divine comédie gồm ba quyển L ‘enfer, Le Purgatoire, Le Paradise, nguyên tác của Dante bản dịch, dẫn nhập và chú thích của Jacqueline Risset, nxb GF Flammarion Paris 2001.

THẦN KHÚC

NHỮNG KHÚC CA THẦN DIệU

DANTE ALIGHIERI

QUYỂN I ĐỊA NGỤC

KHÚC   I

Dante thấy mình lạc trong rừng tối tượng trưng cho sự lầm lạc về đạo lý và tinh thần. Ba con dã thú chặn đường: con báo, sư tử và sói cái tượng trưng cho ba đức tính: dâm dục, kiêu căng và gian lận. Virgilo, thi hào La Mã, người thầy thi ca của Dante xuất hiện dẫn Dante du hành sang thế giới bên kia.

Nữa đường đời thoáng qua nhanh,*                                                   1

Tôi thấy mình lạc rừng xanh mịt mùng.*

Nẽo về chính đạo mông lung,

Bao điều cay đắng nói không nên lời.

Rừng hoang hiểm trở núi đồi,

Bao điều kinh hãi, bồi hồi xiếc bao.

Chết khôn bằng, đắng cay sao ?

Những điều trông thấy cùng trao tỏ bày.

Kể cùng nhau mọi điều hay,*

Kể làm sao được vì say giấc nồng.                                                         10

Lúc xa chính đạo mơ mòng,

Thấy mình bỗng tới dưới chân ngọn đồi.

Cuối vùng thung lũng bên trới,

Đã từng vò xé tim tôi hãi hùng.

Ngước nhìn lên, mắt tôi trông,

Sườn non rực rỡ ánh hồng rạng tươi.

Mọi đường đi, lối tỏ soi,

Nỗi niềm kinh sợ lòng tôi lắng dần.

Trái tim như mặt hồ trong,

Suốt đêm dao động mênh mông mệt nhoài.                                     20

Như người kiệt sức đi thôi,

Thoát lên bờ ngóng trùng khơi chập chùng,

Ngoảnh nhìn biển cả mênh mông.

Hải hùng ngọn sóng cao dâng hiểm nghèo.

Lòng còn run sợ biết bao,

Khi nhìn lại quảng đường nào đi xa.

Mấy ai từng dễ thoát qua,

Sau khi yên nghỉ thân ta mệt nhoài.

Như đi đường cát trắng dài,

Chân phải vẫn dẽo hơn hoài chân kia.*                                                           30

Ngay trên đỉnh dốc, ô kìa,

Một con báo dữ lại vừa hiện ra :*

Bộ lông vàng lốm đốm hoa,

Trước tôi, đứng giữa lối qua, chận đường !

Tính bài quay lại nhiều phen,

Bình minh vừa rạng trời lên hồng hào.

Mặt trời thay bóng vì sao,

Tình yêu thần thánh khơi bao tốt lành.

Cho tôi hy vọng trong lòng,

Với con thú có bộ lông đẹp màu.                                                          40

Mùa xuân êm dịu giờ đầu,*

Không lâu chợt tới lo âu kinh hoàng !

Sư tử xuất hiện thình lình,*

Phía tôi chồm tới như hình tấn công,

Đầu rướn cao, đói khát cuồng,

Đến không gian cũng rợn cơn kinh hoàng.

Lại con sói cái tiếp lên,*

Dáng gầy gò vẻ thèm thuồng khát khao,

Làm tôi điêu đứng biết bao,

Làm tôi run rẩy lao xao rụng rời.                                                           50

Phát từ đôi mắt đỏ ngời,

Chẳng còn hy vọng lên đồi đứng trông.

Như kẻ mê bạc tàn canh,

Hồi đen thua sạch than van kêu nài.

Thú kia cũng khiến lòng tôi,

Tiến công tôi phía mặt trời lùi xa.

Khi tôi tuột dốc sa đà,

Im lìm lặng lẽ hiện ra một người.

Trong vô biên hoang vắng đời,

Tôi cầu xin xót thương tôi dù là:*                                              60

“Người còn sống hay hồn ma.”

“Ta là người, đúng hơn là người xưa,

Mẹ cha dân Lâm Bác Đa,*(Lombardia)

Cả hai cùng ở Man Tô Va quê nhà.*(Mantova)

Ta sinh cuối thời Sê Da.*(César)

Triều Âu Quốc chốn Rô Ma kinh thành.*(Auguste, Rome)

Thời kỳ thần thánh giả danh,

Là nhà thơ đó, ta từng ngợi ca

Con An Chi hiếu thảo từ Troa,*(Anchise, Troie)

Ý Long kiêu dũng chói lòa lửa dâng.*   (Ilion)                         70

Còn người lạc chốn đau thương,

Không trèo lên núi phi thường huyền vi,

Khởi nguồn cực lạc diệu kỳ ?

-“Phải chăng danh Việt Sinh Thi ngài là ?*(Virgilo)

Cội nguồn suối thánh sông thơ,

Mặt tôi sung sướng say sưa đỏ bừng.

Ngài là ánh sáng quang vinh,

Ngài là thi sĩ tôi hằng kính yêu,

Bao năm đèn sách bấy nhiêu,

Say mê, mài miệt khiển tiêu thơ ngài,                                      80

Ngài là thầy dạy thơ tôi,

Nơi ngài tôi học bao lời thanh tao.

Vinh dự thay, phong cách nào,

Cứu tôi, hiền giả thanh cao lẫy lừng.

Ác thú làm tôi sợ run,

Làm tôi dừng lại quay lưng trên đường.”

“Hãy tìm lối khác qua rừng,

Nếu người muốn thoát chốn hoang dại này.”

Thấy tôi than khóc trả lời,

Loài thú quái ác chẳng ai thoát mình.                                       90

Chẳng để ai sống trên đường,

Tấn công cắn chết, xông lên thét gào,

Bản tính độc ác biết bao,

Một lòng ham muốn chẳng sao vơi dần,

Ních đầy bụng, càng đói ăn,

Nhiều con thú khác đã cùng kết đôi,

Nhiều con đã đến để rồi,

Một con thần khuyển đi đời đớn đau.

Đất đai, vàng bạc chẳng cầu,

Mà vì tri thức nhiệm mầu tình yêu.                                           100

Cho một xứ sở thanh tao,

Cứu tinh nước Ý công lao khiêm nhường,

Cam Ninh tuẩn nạn đồng trinh,*(Camille)

Âu Ri, Tuấn, Ních tử thương anh hùng,*(Euryal. Turnus. Nisus)

Đuổi sói cái khỏi đô thành,

Đem giam ngục tối, dục tình tiêu tan.

Đối với người tốt nhất rằng :

Theo ta về chốn vĩnh hằng an vui.

Người sẽ nghe tuyệt vọng thôi,

Âm hồn đau đớn chết thời thứ hai.*                                        110

Vì hy vọng một ngày mai,

Có người vẫn sống an bài lửa dâng,

Sẽ được lên cõi phúc hằng,

Nếu người muốn chốn thiên đàng cõi trên.

Thì ta sẽ gửi người quen,*

Anh hồn xứng đáng khi chân giả từ.

Đấng Thượng Đế ngự trên cao,

Đã không muốn thấy ta vào chốn đây,*

Vì ta chưa thuận luật Ngài,

Luật Ngài thống lĩnh cõi trời Cao Xanh.                                    120

Thiên Đình vời vợi ngai vàng,

Phúc thay những kẻ Ngài ban tuyển vào. »

Hướng về Thầy tôi thỉnh cầu :

« Hỡi Thi hào hãy nói câu giúp giùm,

Đấng Thượng Đế tôi chưa quen,

Cầu mong được thoát ngục hình nguy nan.

Dẫn tôi đến cõi Thiên Đàng,

Cho tôi thấy cánh cửa thần Thạch Ông.(Saint Pierre)*

Đừng để tôi khổ vô vàn ».

Nhà thơ cất bước, tôi chân theo người.
                                                                                  130

CHÚ THÍCH

Câu 1. Nửa đường đời : Dante hình dung đường đời như một vòng cung, đim cao nhất 35 tuổi. Sinh. năm 1265 đến năm 1300 viết Thần Khúc tưởng tượng cuộc du hành xuống Địa Ngục.

2. Rừng tối : Nghĩa bóng là sự lầm lạc về đạo lý và tinh thần,

9.   Điều hay : hiểu được điều họa phúc, và ý nghĩa cuộc đời nhân thế.

30. Chân phải : quan niệm cổ xem chân trái vụng về hơn chân phải.

32. Con báo : tượng trưng cho thói dâm đãng.

41. Mùa Xuân : Thời Trung Cổ tin Chúa tạo lập thế gian và khởi đầu mùa xuân.

43. Con sư tử : tượng trưng sự kiêu căng.

47. Con sói cái : tượng trưng cho tính hà tiện, bủn xỉn. Ba con thú : Báo, Sư Tử và Sói cái tượng trưng cho ba tội ác trong địa ngục của Thần Khúc. Tính buông thả tà dâm, hung ác và gian lận.

60. Xin xót thương tôi : Dante dùng tiếng La Tinh để nói với bóng ma : “Miserere di me”.

63. 74. Virgilo Marone Publio, tên La Tinh Publius Virgilius Maro sinh năm 70 trước CN tại Mantova, mất ở Brindisi năm 19 trước Công nguyên. Nhà thơ La Tinh tác giả thiên anh hùng ca Énéide. Kể chuyện Énée, người sống sót sau trận chiến thành Troie, dẫn dân chúng sang Ý lập thành phố Roma.

64. Mantova(Man Tô Va) ở đông nam khu Lombardia (Lâm Bác Đa), bắc nước Ý, thủ phủ là thành phố Milanno.

65. Giulio Cesare (Roma 100 – 44 tr CN). Lúc Virgilio sinh thì César 31 tuổi.

66. Augusto (Âu Quốc). Hoàng Đế La Mã (63 tr CN – 14 tr CN) cháu ngoại Césare(Sê Da), có công lập trật tự vương quyền sau một thế kỷ nội chiến. Hào quang củ thời đại này phản ảnh trong tác phẩm của hai nhà thơ La Tinh nổi tiếng Virgilo (70 – 19 tr CN) và Orazio (65 – 8 tr CN)

69. Người con hiếu thảo Anchise(An Chi): tức Énéa(Ê Né), thủ lĩnh Troie thành Ilion(Ý Long), anh dũng chống người Hy Lạp, sau khi Troie thất thủ Énéa chạy sang lãnh địa La Mã .

74, Virgilo, Virgile(Việt Sinh, Việt Sinh Thi): Ở thời Trung đại được tôn sùng như một nhân vật huyền thoại, một hiền triết, một tiên tri. Đối với Dante trong Thần Khúc còn là biểu tượng cho chân lý nơi trần thế.

103.104 Cammilla, Eurialo, Turno, Niso (Cam Minh, Ô Ri, Tuấn, Ních): Tên những nhân vật trong tác phẩm của Virgilo . Dante quan niệm sự hy sinh hai phe đều cần thiết cho sự xuất hiện Đế Quốc La Mã.

110. Chết lần thứ hai: Theo tín điều đạo Ki tô, những người đã phạm tội ở dương gian thì âm hồn sẽ phải chịu tội ở địa ngục, giống như chết một lần thứ hai.

115, Virgilo báo trước sẽ xuất hiện một anh hồn cao cả tức Béatrice (Bích Thi) sẽ xuất hiện dần đường cho Dante đi tiếp lên thăm cõi Thiên Đường.

118. Virgilio: Vì sinh trước   Chúa Jésus, không qua phép rửa tội đạo Ki Tô nên không đặt chân lên Thiên Đường.

128. Thánh Pierre (Thạch Ông), môn đệ chúa Jésus, thành Đức Giáo Hoàng thứ nhất, bị chết đóng đinh ngược đầu, giữ chìa khóa mở cửa Thiên Đường.

Phạm Trọng Chánh

Tiến Sĩ Khoa Học Giáo Dục Viện Đại Học Paris V.

Tác Phẩm: Hồ Xuân Hương nàng là ai ? Nguyễn Du Mười năm gió bụi và mối tình Hồ Xuân Hương. Truyện thơ Odyssée (12110 câu lục bát). Sử Thi Iliade (16793 câu lục bát). Tự Điển Tình Yêu bằng thơ tình Xuân Diệu (toàn bộ di cảo do Xuân Diệu ký thác) Thơ tình Nhất Uyên (Huy Cận, Xuân Diệu đề tựa). Giáo Dục Việt Nam thời Pháp thuộc. Giáo Dục Miền Nam Việt Nam 1954-1975. Cánh chim từ vùng lửa đỏ, (thơ Nhất Uyên Nhạc Tôn Thất Lập). Bóng Thời Gian, Thời Gian ta mãi mãi còn xanh (với Nguyễn Đăng Hưng). Chiêm Bao Trắng. Ngô Thì Nhiệm Phan Huy Ích Cúc Thu Bách Vịnh, Ngô Thời Nhiệm Hoàng Hoa Đồ Phả,, Văn Chương và nhân vật lịch sử Trung Quốc qua Bắc Hành Tạp Lục của Nguyễn Du.

Ý kiến bạn đọc

Vui lòng login để gởi ý kiến. Nếu chưa có account, xin ghi danh.

Menu

Thơ dịch

Ý kiến bạn đọc