Thị tại môn tiền náo,

Nguyệt lai môn hạ nhàn.

(Nguyễn công Trứ).

 

Thu ăn măng trúc, đông ăn giá,

Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao.

Rượu đến gốc cây ta sẽ nhắp.

Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao.

Nguyễn Bỉnh Khiêm)

 

Náo là náo nhiệt, ồn ào, nhộn nhịp. Chợ là nơi chốn kẻ mua người bán, trả giá mua,thách giá bán ồn ào như vỡ chợ, trái với chợ chiều, lúc chợ đã tan, còn lại rác rưởi mùi xú uế bốc lên nồng nặc. Nhàn chỉ sự êm ả thanh tịnh ngụ ý chỉ nguyệt, ánh trăng xuyên chếch qua khung cửa. Một người ngồi yên trên chiếc chõng tre, trên manh chiếu đã cũ ngắm trăng hoặc tròn hoặc khuyết, tất phải thong thả thời khắc để tận hưởng cái thú đêm trăng, thế gọi là nhàn. Hãy tưởng tượng một cái cốc cạn rượu đặt trên một cái bàn gỗ mộc, một con mèo ngồi thu mình nhìn xuyên qua khung cửa sổ, quả thật vầng trăng yên lặng đã thể hiện sâu sắc bản chất nhàn: Nhớ Bạn, họa phẩm của Nhất Linh.

Nội dung trong nhàn qua mấy câu thơ của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm được điểm xuyết qua những câu thơ sau đây: ăn cơm với măng kho, với trúc xáo, một loài cây bà con liên hệ với tre mỗi độ thu về; thế mùa đông nhà thơ sẽ ăn gì? Ðáp: ăn giá. Giá? Mùa đông ăn giá? Làm sao ta có thể ăn, nhai và nuốt vô dạ dày vô bao tử toàn tuyết toàn giá? Có lẽ nhà tiên tri sẽ trả lời: mùa đông ta chỉ ăn nấm, một loài thực vật chỉ sinh sôi và phát triển về mùa đông:

( Thu ăn măng trúc , đông ăn nấm.( Nếu quả thực mùa đông ăn giá ăn tuyết thì nhà thơ không sớm thì muộn, chẳng chóng thì chầy sẽ ngã lăn ra chết).

Mặt nước trong ao hồ sen mùa xuân sẽ tràn đầy ăm ắp nước. nước trong xanh phản chiếu một khung trời xanh biên biếc, nếu tiết xuân hây hẩy nóng bức, hồ sen sẽ vì nhà thơ mà lên tiếng mời chào một cữ tắm, bông hoa sen trong hồ sẽ rộ nở ngát mùi hương đồng nội thanh khiết ngọt ngào; nếu mùa hạ có những trận gió nồm Nam, ta sẽ vì ao sen mà ngụp lặn cho phỉ chí trong cái oi bức mùa hè. Và giả thử có nguồn thơ, có thi hứng thì ta đây chẳng hẹp lượng ngồi vào một gốc cây không rõ tự xa xưa nào, có thể nằm sóng soải trong bóng mát dốc nghiêng chung rượu độc ẩm một mình, xem phù thế tựa gió thổi mây trôi không khác chi một giấc Kinh Kha.

(Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao.

Rượu đến gốc cây ta sẽ nhắp.

Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao(.

Ðã đề cập chữ nhàn, tất phải nói chữ nhàn cho xong cho trót . Ðậu được trạng nguyên, Nguyễn Bỉnh Khiêm nhận thức sâu sắc con đường hoạn lộ rốt cuộc cũng chỉ phù vân bánh vẽ, mới đổi thay từ thế giới quan hình nhi thượng sang nhân sinh quan hình nhi hạ học, đi từ con đường danh lợi sang cuộc sống: chữ nhàn:

( Ðược thua ắt đã thấy nhiều phen,

Chán ngán công danh đổi lấy nhàn.

Am Bạch Vân rồi nhàn hứng,

Bụi hồng trần lắm ngại chen.(

( Chữ nhàn)

Ðể chấm dứt những ý niệm về nhàn, xin đọc hai câu thơ ( Uống rượu tiêu sầu( trong bài hát nói của nhà thơ Cao Chu Thần để thấy cái ý nghĩa sâu xa thâm thúy của một một quan niệm nhân sinh bất phùng thời:

( Cắt đoạn một đời( chỉ có rượu,

Trầm tư trăm kế chẳng bằng nhàn.

Ðoạn tống nhất sinh, duy hữu tửu,

Trầm tư bách kế, bất như nhàn.

Giờ đây xin chuyển đến một người bận rộn, trái nghĩa đối lập với chữ nhàn.

Trong tác phẩm lãng mạn trữ tình ( Hai buổi chiều vàng ( của nhà văn Nhất Linh, tôi xin mạn phép đổi tên tác phẩm trữ tình ( Những buổi chiều vàng(.( Những buổi chiều vàng ( thực ra chỉ là một cái tên, không liên can gì tới ( Hai buổi chiều vàng ( hoặc ( Những buổi chiều vàng (.

Nhân vật trong ( Những buổi chiều vàng( là người phối ngẫu của tôi chẳng nói đâu xa. Tên người phối ngẫu của tôi là Chúc. ( Một duyên hai nợ âu đành phận(.Tôi tuổi Tý, sinh năm Bính Tý, Chúc tuổi Ngọ sinh năm Nhâm Ngọ thấm thoắt mà đã năm chục năm kể từ ngày hai chúng tôi về ăn ở chung sống. Theo sự dò hỏi những người giải đoán số tử vi vợ chồng chúng tôi sống với nhau tuổi rất xung khắc, tuổi Tý khắc với tuổi Ngọ, tuổi Mão khắc với tuổi Dậu, Tý Ngọ Mão Dậu, Dần Thân Tỵ Hợi. Thật ra, vợ chồng chúng tôi sống hạp hay sống khắc, điều đó không quan trọng cho bằng vợ chồng chúng tôi yêu nhau, sống bên nhau đến lúc răng long đầu bạc. Thế cho nên khi tôi ngỏ tình yêu cho Chúc, Chúc giữ thái độ im lặng mãi cho tới năm sáu năm sau, cuộc tình mới đi đến kết thúc ngã ngũ. Cũng theo lời bà nhạc mẫu tức bà mẹ vợ của tôi nói rằng mặc dù tuổi người thanh niên với người con gái xung khắc ( Tý Ngọ), mạng của hai người vẫn hạp. Mạng tôi là mạng Thủy, Giản Hạ Thủy, mạng của Chức là mạng Mộc, Dương liễu Mộc, Thủy dưỡng Mộc. Nếu hai mạng Thủy Mộc hợp nhau thì... càng tốt. Mà ngay từ lúc đầu, khi cuộc tình kín đáo vụng trộm bị vỡ lở, mẹ tôi phản đối dữ dội. Lý do, thật giản dị: bà không thể kết thân làm sui gia với một người tuổi tác chỉ bằng tuổi con tuổi cháu. Mẹ tôi đay nghiến rằng rực với tôi rằng:

_- Lúc trước tao đã làm sui với bà Năm rồi, bây giờ còn mặt mũi nào làm sui gia với con gái của bả nữa?

Xin nhắc lại: bà Năm là bà mẹ ruột của người con gái đã gã làm vợ với anh Ngộ.

Rồi mẹ tôi lại ly gián, cốt để chia loan rẽ thúy:

-         Mà con Chúc tao thấy nó có đẹp đẽ gì đâu mà mày mê say đến vậy không biết.

Ðã hơn một lần, tôi chỉ biết giữ thái độ lặng im, hoãn binh chi kế. Người xưa có nói không ngoa, bất chiến tự nhiên thành.

Lại một lần nữa mẹ tôi tìm phương cách ly gián:

-         Mà tao nói trước cho mà biết, thằng Ngô quyết không để yên cho mày với con Chúc đâu.

Ðã từ lâu, Ngô ngỏ ý muốn cưới Chúc làm vợ, cũng đã nhiều bận bà mẹ Ngô ở tận Phú Vinh cũng lui tới nhiều lần xin Chúc được về làm dâu tại nhà họ Ngô, Bà mẹ Chúc thoái thác viện lý do cả hai họ Bùi họ Lê đều có bà con. Thật tình tôi chẳng biết hai người đã trót dại yêu nhau thật sự có liên hệ xa gần bà con ra làm sao; tôi chỉ nghe nói nếu hai người yêu nhau lấy nhau có liên hệ gần gũi bà con với nhau tỉ như hai người là bà con cô cậu hoặc chị em đôi con gì, nếu sinh con thì sẽ có... quái thai, như sứt môi, hở hàm ếch, bị khuyết tật, nói năng ngọng nghịu. Nghe đồn đại như vậy tôi chưa hề không hề nghe hoặc chứng kiến tận mắt cặp vợ chồng bất hạnh có những đứa con bị khuyết tật như thế. Văn kỳ thinh bất kiến kỳ hình. Tai nghe nhưng mắt chưa nhìn.

Ba mươi năm về trước, lúc đó tôi đã là một sinh viên trường đại học sư phạm đi học xa tận Ðà Lạt, Chúc là một nữ học sinh tuổi con gái bắt đầu công việc bận rộn. Hình như Chúc được sinh vào tuổi con ngựa. Người ta bảo số ngựa là số khổ hùng hục quần quật làm việc từ sáng tinh sương đến tối mịt. Hình như bà nhạc mẫu tương lai của tôi thích Chúc được lao động mà công việc phổ thông dễ làm dễ kiếm tiền nhất là bán lá me. Sau nhà Chúc ở có một gốc me cổ thụ, hiện hữu không biết từ lúc nào, sừng sững một góc rào, gốc ba bốn người vòng tay ôm không xuể, không một người nào đủ sức leo nổi phải dùng thang tre. Nhà tôi cũng có một cây me, tàng lá um tùm đủ sức che bóng râm mát những buổi trưa hè. Lá me vàng úa rụng xuống đất là cả một bài thơ một mảng trời thơ mỗi độ thu về. Ðộ ấy tôi một mình từ Mỹ về Việt Nam tạm trú độ một tháng, tha hồ sống lại cùng tôi vườn xưa quê cũ. Tôi bắc một chiếc ghế nhựa dài ra ngồi tận bóng mát của gốc me êm ả thân thuộc, tay cầm xấp giấy trắng một cây bút bi dự định sẽ sáng tác một bài thơ hoặc một bài tùy bút. Một cơn gió nhẹ thổi qua, rung chuyển mấy lá me lả tả xuống đất, tôi tự nhủ, thì ra thu về đã từ rất lâu mà mình không biết. Tôi ngước mắt nhìn trời một màu trong xanh; tôi cúi mặt nhìn xuống đất, một lớp lá me vàng úa rơi rụng xuống đất từ lúc nào, phủ bên trên một lớp mỏng, tôi nghĩ nếu nằm dài xuống đất tất phải êm mát lắm. Hiện giờ Dũng đang đứng dưới gốc khế bên cạnh bờ ao trong gian nhà cũ của Cận và của Hà. Dũng nhìn lên cành bông hoa khế, màu hoa tím nhạt lẫn trái xanh non e ấp trong chòm cây khế rợp râm bóng mát: tác phẩm ( Ðôi Bạn.( Thời gian qua, Dũng vẫn tin vẫn thấy lại mùi hương hoa khế phảng phất trong ngôi vườn cũ Rốt cục, tôi chẳng viết được gì, chẳng sáng tác một câu thơ đoạn thơ nào bởi tâm tư của tôi còn đang bay bổng chu du của một chân trời ký ức.

Bây giờ đang mùa xuân, me bắt đầu thay lá non. Trên cành me nhánh cành quanh co chằng chịt. Bạn có biết lá me non dùng để làm gì không? Nấu canh chua, nhưng phải canh chua cá nước mặn như cá mành, cá cơm, cá mú, cá hồng, cá nước ngọt nhưng phải là cá chốt, cá lóc, cá bông lau mới đúng điệu đúng cách nấu canh cua. Không bao giờ tôi biết trèo leo trên cây me để hái lá non. Mỗi khi cần nấu canh, mẹ hay chị tôi chỉ cần sai tôi lấy một chiếc bát sành đựng lá me non. Hái lá me non nấu canh chua đối với tôi là một điều thú vị. Ra hàng rào keo gai xương rồng hàng rào bông bụt lồng đèn, bụi duối, xen kẽ một khóm me khiêm tốn là đủ để cho tôi dành một nồi canh nho nhỏ một bữa cơm trưa hứa hẹn hoặc bữa cơm tối. Thuở còn sinh tiền, cha tôi khoái khẩu món canh chua, nhưng phải nấu thật chua, nếu không, ông ném nhẹ chiếc thìa nếm canh xuống bàn sau khi nếm:

- Canh chua gì như nước bà chúa rửa l...( xin lỗi!)

Bà nhạc mẫu tương lai của tôi thích kiếm tiền bằng cách bán lá me non. Từ sáng sớm, bà đã thức dậy lui cui trèo lên cây me cổ thụ, lui cui trèo lên những nhánh cao hơn nhưng không kém phần khó khăn nguy hiểm cho tới lúc người từ dưới đất muốn nhìn lên người hái lá me, định thần chú mục cũng khó nhận biết. Muốn cần người việc gì, hãy đợi tới lúc người hái lá me xong việc từ từ leo xuống mang theo một bao đầy. Trời lúc này đã bắt đầu trưa, ánh nắng chói chan. Việc hái lá me non coi như hoàn mãn, ngày hôm sau, Chúc sẽ có việc phải làm từ sáng sớm.

Dạo ấy vào mùa hè, học trò dược nghỉ học. Tôi cũng tạm biệt đại học Ðà Lạt để về quê nhà nghỉ hè trong hai tháng trường. Ban ngày ở nhà, ban đêm ngủ tại nhà của Chúc, một ngôi nhà cũ, mái ngói nền cao. Tôi ngủ nằm trên bộ ván gỗ, phải mắc mùng vì muỗi. Một khung cửa sổ hình vuông rộng bốn tấc tạm đủ để tôi ngắm nhìn ánh trăng xuyên qua khung cửa lấp lánh ướt mái dừa đong đưa trong gió.

Tôi thức giấc mở mắt nhìn. Chúc cũng thức dậy từ lúc nào, đang yên lặng chải tóc, mái tóc dài tận lưng con gái, mà Chúc đã là thật sự con gái còn gì. Nhạc mẫu tương lai của tôi cũng đã trở dậy từ lúc nào, chuẩn bị lo toan con gái đầu lòng đi chợ, ra đi lúc trời vừa sáng. Người con gái ra đi được một lúc thì bà nhạc mẫu cũng bao cũng túi cũng khăn bịt tóc trèo lên thang cây hái một bao lá me non lần thứ hai. Tôi nghĩ tiền lá me bán được do Chúc đi chợ bán được là do bà để dành phòng lúc tích cốc phòng cơ.

Hơn hai tiếng đồng hồ thì Chúc đã bán lá me non về trong khi bà mẹ đang lui cui kiếm tiền lẻ trên cây. Chúc về, báo cho mẹ biết, bà nghe, chỉ ậm ừ tiếp tục nhét bỏ nắm lá non vô bao. Thỉnh thoảng tôi có hỏi Chúc ( sao hôm nay về sớm vậy? Ði bộ không chịu đi xe phải không?(, Chúc đáp ( Ði bộ, không thích đi xe, đi bộ cho khỏe người. Lúc tới con đường Trần Quý Cáp, tui đã thấy nhiều người mua bán đã đứng ở đó rồi, đa số là dân đi đón, mua hành ngò. Thấy có người muốn mua, tôi chờ họ trả giá, sau mới bán, tui thong thả cuốc bộ về nhà lúc đó trời còn sớm.(

Thời buổi lúc bấy giờ, mối tương quan xưng hô liên hệ giữa hai nhân vật thuần túy chỉ là ( chú ( chỉ là ( tui (, tương quan liên hệ vợ chồng hoán chuyển ( anh ( em ( từ lúc nào tôi nào có phác hiện.

Về nhà, nghỉ ngơi một lát, Chúc lại quay sang làm việc hằng ngày, bửa củi, giặt quần áo, nấu cơm, khâu vá quần áo, bấy nhiêu công việc đó chỉ một mình Chúc cáng đáng trừ một người em gái lo bận việc học.

Buổi sáng, Dũng đi chơi về, trong khi đi ngang nhà láng giềng ông bà Hai, nhà của Loan, Dũng trông thấy có chiếc áo trắng ngắn tay phất phơ bay trong gió, Dũng thì thầm nói chỉ đủ nghe:

-         Loan vừa đi trọ học ở tỉnh mới về.

Dũng biết mình đã yêu Loan từ dạo ấy.

Từ ngày hồi cư sau vụ tản cư chạy loạn năm 1946-47, không biết phải làm những gì, mẹ tôi xoay ra gói bánh ú tro ra bán khách hàng. Bánh là bánh ú tro chay, chấm đường cát. Nhận thấy chúng tôi(chị Ðạm và tôi) có một số công việc phải làm, chúng tôi phải liệt kê tuần tự: chọn gạo nếp và hái lá tre Tàu. Chọn gạo nếp, tôi phải đổ một ít nếp tẻ tức nếp nguyên ra mâm đồng, gạc tất cả những hột nếp lẫn lộn gạo ra một bên phân biệt cho tới khi những hột nếp phải là nếp ròng, mới được. Việc làm thật sự không có gì khó, nhưng việc làm nếu kéo dài, sẽ đơn điệu, buồn chán. Nếu nàng tiên mắc đọa là cô Tấm phải làm công việc trước tiên là phân biệt đấu thóc một bên, đấu gạo một bên, lúc nào xong xuôi hoàn tất, lúc ấy bà mẹ ghẻ ác nghiệt cho phép nàng Tấm đi dự đại hội mùa xuân do nhà vua tổ chức, cũng tương tự công việc thần Sisyphe trong truyện huyền thoại đã khuân tảng đá nặng nghìn cân từ trên đỉnh núi xuống tận chân núi cho đến suốt đời, vừa đi xuống núi thần Sisyphe ưu tư về thân phận đời người, cuộc đời là cùng cực phi lý, la vie est absolument absurde. Khi gạc những hột nếp hoàn tất, chị em chúng tôi còn phải lo công việc hái lá tre Tàu để mẹ gói bánh ú tro.

Hai chị em chúng tôi lấy một cái cây dài có móc ngoặc để kéo xuống thấp những nhánh tre dài để hái những lá tre rộng bản bằng bàn tay xòe thì không có nhưng có thể rộng bằng ba ngón tay. Những bụi tre Tàu tọa lạc ở tận xóm Kim Bồng, trước hết phải đi băng ngang qua miếu Âm Hồn một bãi tha ma chung những người chết không thân thuộc bà con họ hàng đều nằm tại đó. Lạ một điều những ngôi mộ đều được đắp bằng đất, bên trên cỏ mọc chung quanh, không mộ bia, không lăng, không nhà linh, không có gì sất. Tôi nghĩ, nghĩa địa tha ma toàn ( nơi ăn chốn ở ( của những vong linh cô hồn nhà nghèo. Nếu là nhà giàu, thân nhân những người nằm xuống sẽ mua đứt những khoảnh đất có mộ bia được xây cất bằng đá chẻ tử tế hẳn hoi, chẳng hạn: bãi đất Gò Găng ở xã Vĩnh Ðiềm Trung. Vượt quá nghĩa địa Âm Hồn tới nhà bà Tám Hết, một bà già làm nghề sinh sống bằng cách đi đón, bằng cách mua đi bán lại như trái cây mít chín, thanh long, gà, vịt, nói nôm na mượn đầu heo nấu cháo. Chung quanh bụi tre Tàu chỉ toàn gò mả, một mình nhìn, tôi đã nổi gai ốc bởi không khí hoang lạnh ma quái hiển hiện ở chốn dương gian. Không một bộ hành qua lại, hai chúng tôi lui cui cặm cụi vội vàng hái những lá tre Tàu, khi đã tạm đủ, vội vàng vội vã hấp tấp rủ nhau ra về không quên phải vượt qua những lối đi quanh co khúc khuỷu ở miễu âm Hồn. Về nhà, h gentilhomme ai chúng tôi còn phải làm những công việc lau sạch lá tre Tàu, mục đích để gói bánh ú tro.

Những buổi trưa mùa hè, sau bữa cơm , tôi thường có tật nằm nghỉ trưa trên chiếc ghế bố vải xanh gần con sông con lượn lờ nước chảy, mơ màng nhắm mắt lim dim thả thần trí về những lũy tre già cằn cỗi, nắng và gió lao xao như than thở thầm trách đất trời, đất nước quê hương giờ đây chẳng phải còn là thuộc quyền tư hữu của mình, bây giờ trở thành lãnh địa của một chủ nhân ông mới, le bourgeois gentilhomme, Mr. Et Madamme Jourdain, nói cho đúng, le nouveau capitaliste gentilhomme Jourdain. Lá tre Tàu rộng khoảng độ ba ngón tay nhưng lá tre Việt Nam bề rộng chỉ mỗi một ngón, khiêm tốn và hèn mọn lá bờ tre phất.

Ngày lụn tháng qua, lật bật năm hết xuân về, bà nhạc mẫu tương lai lo chuẩn bị gói và bán bánh tét. Bà không gói và nấu bánh chưng, chỉ bánh tét. Những khách hàng phải đặt cọc bánh trước, hoặc năm đòn, hoặc mười đòn, chủ yếu cốt biếu người đã mang ơn hoặc giúp đỡ. Ðể chuẩn bị công việc cho được suôn sẻ dễ dàng, bà phải lo hoàn tất đâu vào đó xong xuôi lạt buộc:sóng lá. Hai ngày trước đêm trừ tịch, bà phải lo rọc lá chuối, lá chuối sứ hoặc lá chuối hột mới được. Tới đây con gái lớn của bà chuẩn bị mà lo gánh nước nấu bánh. Nấu bánh tét phải dung nước ngọt như như nước máy nước sông ở cầu Dùa, mỗi lần lấy nước nấu bánh, Chúc phải dùng nước gì? Bà nhạc mẫu tương lai của tôi dặn đi dặn lại phải nấu nước ngọt. Tội nghiệp thay cho người phối ngẫu, đang mười sáu mười bảy tuổi đang hồi sức lớn vậy mà bà nhạc mẫu thản nhiên sai gánh nước nấu bánh, việc hết sức bình thường như không có chuyện gì bất thường xẩy ra. Ðôi thùng thiếc gánh nước không lớn lắm đã có, tha hồ mà gánh.

Thuở ấy cầu gỗ chùa Kim long chưa có, khách thập phương muốn tham quan hoặc muốn viếng cảnh chùa, tất phải đi xe hoặc đi bộ từ cầu bà Tỷ, một con lạch nước nhỏ chảy ngang rồi rẽ phải, đi thẳng độ nửa cây số sẽ tới chùa. Ðể gánh nước về nhà nấu bánh, Chúc phải lội bộ... cũng xuống một dòng sông nhỏ, nước cạn không ngập quá đầu gối, đáy con sông không có bùn chỉ toàn đất sét(!),cứ thế mà lội. Sát cầu Chợ Mới xuyên ngang quốc lộ Một là tới bến, nước cạn dần người lội bộ yên tâm lên bờ. Cũng may là dòng sông không có đỉa.

Vào lúc nửa đêm mười hai giờ khuya mọi người đều yên giấc, nhạc mẫu tương lai của tôi cất tiếng dựng đầu dậy bảo Chúc gánh tiếp nước trong lúc thùng nấu đang sôi sùng sục. Mắt nhắm mắt mở, Chúc lồm cồm ngồi dậy, thần trí còn đang mê muội bởi còn say ngủ.Chúc lầm lũi im lặng, mệt mỏi quàng cây đòn gánh trên hai chiếc quang đôi thùng ra đi cũng lặng lẽ nhưng ra đi vừa đi vừa ngủ, điều này khiến tôi nhớ lại những kỷ niệm ngày trước, sau 75 trước 70. Sau biến cố Mậu Thân, tất cả đều được lệnh tổng động viên, thanh niên đều được bổ sung vào chiến trường gặp lúc dầu sôi lửa bỏng. Thuộc ngành giáo chức, tôi được hoãn dịch từ khóa này sang tới khóa khác, do giám đốc nha Ðộng viên đại tá Bùi Ðình Dạm ký tên đóng mộc. Tôi được lệnh tổng động viên mang lon cấp bậc sinh viên trừ bị sĩ quan, thực tế là đơ gièm cùi bắp tức binh nhì, thụ huấn quân sự 9 tuần sau khi mãn khóa được trả về nhiệm sở cũ, tức ngôi trường đã dạy từ mấy năm trước. Chúng tôi lính mới tò te được đẫy vô trung tâm huấn luyện Lam Sơn, từ quận Ninh Hòa đi lên tỉnh lỵ Ban Mê Thuột trên quốc lộ 19 qua cầu 24.

Vào tuần lễ thứ 5 tuần lễ thứ 6 đại đội tân binh chúng tôi bắt đầu thấm mệt, chủ yếu là đại đội chúng tôi bị ( nhục huấn( nên châu thân dã dượi, đau mỏi cùng khắp tứ chi bước đi ( một hai ba bốn( chân nam đá chân xiêu. Bảy giờ đã thật sự vào đông, mưa dầm gió bấc, mới ba giờ sáng trung sĩ thường vụ đã thổi tu huýt dựng tân khóa sinh dậy. Bên ngoài trời mưa rả rích giọt vắn giọt dài, chúng tôi lầm bầm thầm rủa trời đất vu vơ. Chúng tôi mang súng cá nhân M 16 kỳ thật chẳng có viên đạn nào, mang ba lô nhẹ tênh, trùm poncho mang bốt đờ xô vừa kín chân vừa đỡ lạnh. Chúng tôi được lệnh di hành do đại úy tiểu đoàn trưởng Ðức. Ðại đội khóa sinh chúng tôi chân bước đều, vừa đi vừa ngủ, chốc chốc chúng tôi giẫm phải vũng chân trâu chân bò trượt chân loạng choạng suýt ngã, ( túy ngọa sa trường quân mạc tiếu(.Chỉ một thân một mình sĩ quan huấn luyện đi theo đại đội di hành, trung sĩ thường vụ, đại úy tiểu đoàn trưởng được phép mặc nhiên ở nhà ngủ tiếp.

Ngày ba mươi Tết là ngày bận rộn nhất của người.. con gái Chúc. Bánh tét đã nấu chín, Chúc chỉ còn phải đem bánh xuống chợ bán những khách hàng đã hứa đặt mua bánh trước, riêng những khách hàng quen thuộc đã hứa đặt mua bánh trước, ở nhà chỉ đợi khách đến là bánh sẽ được giao.

Tôi cần phải viết tóm lược sự bận rộn của người con gái Chúc: nhồi bột gạo làm chè bánh canh để mẹ đi bán chợ chiều trước năm 75 và Chúc phải đạp xe đạp bỏ thuốc điếu nơi các hàng quán chợ búa lúc chiều tối sau 75.

Mùa hè năm ấy nhà trường đóng cửa học sinh các trường các lớp đều nghỉ học. Sợ rằng ( nhàn cư vi bất thiện(, bà nhạc mẫu tương lai chợt nghĩ ra một công việc mới: bà làm chè bánh canh ra chợ bán cho những khách hàng ăn chơi vào buổi trưa xế nhưng chủ yếu bà gánh chè ra chợ bán. Sự thật tôi không lấy gì làm khoái khẩu món chè không hương không vị này. Chỉ ăn một vài lần rồi từ giã đoạn tuyệt. Chỉ tội nghiệp ái ngại cho người con gái đang tuổi lớn đã phải nai lưng luộc bột nhồi bột hằng ngày mới có được bột được xắt từng sợi thành cái được gọi là chè bánh canh, hai cánh tay rã rời vì phải nhồi bột. Nói nào ngay, cả chị lẫn em đều không thích món chè bánh canh. Ðược ít lâu, chè này rốt cục cũng dẹp bởi không có khách hàng và hương vị độc nhất tôi không thể nào quên được: mùi gừng.Thoang thoảng phảng phất mùi gừng, tôi cảm thấy dễ chịu; nhưng món ăn có pha mùi gừng, đặc biệt tại trung tâm Quantum vào giờ lunch, tôi không chịu nổi. Ðầu bếp nhân viên nghĩ rằng trộn gừng vào thức ăn sẽ tránh dược bệnh đầy hơi tiêu chảy!

Sau năm 75, cục diện thay ngôi đổi chủ, vợ chồng chúng tôi lúc bấy giờ đã có được tất cả bốn con, hai trai hai gái đủ vốn. Bốn đứa con vẫn được đi học dưới mái trường xã hội chủ nghĩa. Chúc vợ tôi tiếp tục dạy ở lớp Một, riêng tôi không đủ tư cách dạy cấp Ba, phải xuống dạy cấp Hai. Lý do rất giản dị: nhà trường không biết, không chủ trương, không đào tạo môn Triết học. Lý do cũng rất giản dị: Triết học đặc biệt Siêu hình học là những bộ môn cực kỳ phản động. Nếu cứ để bộ môn Triết học được tha hồ giảng dạy trong nhà trường, học sinh tất phải vô tình uống thuốc độc. Vì lẽ đó mà sau ngày đất nước Việt Nam thống nhất trên ba mươi năm, tuyệt nhiên không một nhà giáo dục nào dám đả động nên hay không nên soạn giảng bộ môn Triết học, bộ môn này là những cấm kỵ Totem! Ny touchez pas, il est Totem! Ny touchez pas, il est interdit!

Triết học vốn là môn sở trường của tôi, môn tiếng Anh không phải môn Anh văn là môn sở đoản, tôi biết thế. Dạy cho qua ngày đoạn tháng. Nhưng tôi phải làm một cái gì, một công việc gì cho khác thường, không dám phi thường, chỉ khác thường. Nhà văn Albert Camus có viết một tác phẩm ( Bạo động(.Tôi bạo động, vậy tôi hiện hữu. Gie me révolte, donc nous sommes. Nhưng bạo động bằng cách nào, làm những gì để bạo động? Nổi lên chống lại triều đình đương thời như ( họ Từ tên Hải vốn người Việt Ðông (, như quận Hẻo Nguyễn hữu Cầu, như chú Ía vẫy vùng ở bãi Truông Mây? Tôi không đủ hùng khí can đảm ( gan liền tướng quân (chọc trời khuấy nước nói tóm nhát như thỏ đế, trong dân gian không ai nghe nói vợ của quận Hèo, phu nhân của chú Ía, nhưng nhân vật Thúy Kiều tri kỷ tri âm của Từ Hải thì có nghe nói đến, nói về.

Tôi nhỏ nhỏ to to năn nỉ Chúc mua lại một cây piano cho tôi, bên phải đường Phước Hải bên cạnh nhà thờ Ðá Nha Trang( thú thật xưa nay nhỏ lớn tôi chỉ đặt chân tới giáo đường duy nhất một lần, không nhớ gì những kỷ niệm tôi đã đặt chân trên triền dốc đá ấy). Tôi nghe một học trò cũ học lớp Mười có ý bán lại piano ( có ý lo tổ chức vượt biên?) với giá phải chăng hai trăm ngàn đồng. Tôi mua piano với giá ấy.

Về nhà, tôi loay hoay cắm cúi trong tư cách một người học piano. Với thời gian, tôi cũng hoàn tất bài học piano vỡ lòng với giáo sư dương cầm Ernest Val De Velde. Dòi tôi bán piano lên đường qua Mỹ cùng vợ con, lúc bấy giờ hai đứa con đầu lòng một trai một gái cùng cha chúng nó học piano.

Tôi lại mua một cây đàn keyboard hiệu Yamaha để học cách sử dụng ngón đàn ấy. Tôi nghiễm nhiên trở thành một giáo sư ( nghiệp dư( chuyên dạy keyboard cho trẻ em. Tôi cũng dạy cho người lớn, nhưng chủ yếu dàng riêng cho trẻ con. Tôi không còn phải làm các hãng công ty Mỹ nữa như Eco Air, công ty chuyên sản xuất những đồ lọc không khí, công ty chuyên sản xuất những dụng cụ lọc nước biển, những dụng cụ y tế Medical Corporation. Tôi phải hủy bỏ những công việc lỉnh kỉnh để chú tâm vào các thời khóa biểu của bộ môn âm nhạc. Bảy ngày một tuần, tôi không có thì giờ rảnh rang, từ 9 giờ sáng tới 6 7 giờ tối, mệt phờ, nhưng tôi có được một niềm vui nho nhỏ mà khiêm tốn, tôi đã có một công việc, một nghệ thuật để góp một phần vào nền âm nhạc.

Ngoài việc dạy học, Chúc có thêm một công việc mới: đạp xe đạp tới những hàng quán giao thuốc lúc màn đêm về. Chỉ giao những bao thuốc nhỏ mười điếu vấn sẵn, không giao tiền ngay bây giờ, sau đó vài hôm sẽ thanh toán. Tôi chỉ nghe nói phải thuốc Lạng Sơn mới đủ thuốc lá tiêu chuẩn, phải thơm, phải ngon, phải dịu và phải hơi ngọt mới được. Giấy vấn thuốc phải là giấy màu trắng, đốt điếu thuốc bốc khói màu trắng, khi tàn để lại tro màu trắng, điếu thuốc tự động tàn lụi dần không ngún khói như bốc khói tàu. Bên trong bao thuốc, bà nhạc mẫu có cắt hình một con bướm nhỏ, gọi là nhãn hiệu của bao thuốc. Nhân lúc rỗi rảnh, tôi củng cố gắng cắt hình con bướm bằng kéo. Tôi thấy hình con bướm cũng được, nhưng nhạc mẫu chê xấu không cân xứng, tôi bỏ cuộc. Nghề làm thuốc bỏ thuốc tại các cửa hàng, các tiệm ăn coi vậy khấm khá, số dành dụm nhạc mẫu có thể đếm thành lượng... vàng, trong khi tiền giấy đô la được người con gái gởi về cho mẹ qua hình thức một bức thư, một thiệp chúc Tết, một gói quà nhỏ, bên trong có gởi một ống kem đánh răng, một ống son tô môi, một lọ thuốc Tây.

Chúc đạp xe về nhà hơn chín giờ tối, người đi trên đường vẫn còn nhưng đã bắt đầu thưa thớt. Ngồi trên xe đạp, Chúc chợt để tâm lo lắng: rủi có kẻ đạo tặc chận xe giựt tiền lột bóp trên xe, Chúc sẽ phải lấy gì bằng phương tiện gì để đối phó? Trên đường đạp xe tiếp tục vượt qua cầu gỗ chùa Kim Long, lúc xổ dốc chạy qua bụi tre xuống con lộ quẹo trái, Chúc hơi ớn lạnh xương song cầu mong không ... có ai trên con dốc đó, thời may, không có ai, thật vậy. Trời tối, ngã tư quẹo trái rẽ phải đi thẳng vẫn... chưa bắt bóng điện sáng( đất nước vẫn còn khó khăn, vẫn chưa giàu, biết vậy). Thời tiết lúc bấy giờ vẫn còn mùa hè nhưng trời vẫn tối không trăng.

( Tháng sáu, trời đêm đen tợ mực.

Không gian ngột ngạt thêm oi bức.

Ngoài mùng muỗi mắt lượn vo ve,

Cạnh võng con thơ nằm bứt rứt.

Chớp lóe chân mây sấm lặng lờ,

Người già nhắm mắt thời lao lực.

Tìm hây hẩy gió thổi nồm nam.

Thức trắng năm canh người hậm hực.(

Chức, vợ tôi, tôi vẫn biết bẩm sinh con người vốn bận rộn, tinh than lúc nào cũng không thư thả thảnh thơi, trời sinh tuổi Ngựa biết tính sao? Phải chăng tuổi con ngựa không bao giờ chịu ngủ, dù ngựa đực hay ngựa cái, ngựa con hay ngựa già?

( Phối ngẫu nhà tôi luôn bận rộn.

Tay chân đầu óc yêu bề bộn.

Chấm bài lao động đố thong dong,

Giặt giũ khâu may say khốn đốn.

Hỏi có bao giờ dược thảnh thơi?

-Xuôi tay nhắm mắt tâm yên ổn!

Một đêm gió mát cộng trăng thanh

Phối ngẫu cùng tôi vào cõi mộng.

Nỗi niềm tâm sự, tôi xin hỏi nửa đùa nửa thật: có bao giờ vợ tôi nổi cơn lồng lộn ghè tương, nổi máu Hoạn Thư?

Xin thưa:

-         Có đãy! Ðêm hôm khuya khoắt mọi người chìm sâu vô giấc ngủ, người đàn bà từng đầu tay ấp đã đấm thùm thụp trên vai trên lưng, sau gió hổn hển mệt nhoài thở dốc.

Lần đầu tiên và có lẽ cũng là lần cuối cùng vợ tôi đả tôi vì nổi tánh Hoạn Thư.

Xin được hỏi lần cuối cùng: vợ tôi thuộc loại tính tình gì, EAS ( cảm tính, hoạt tính, trường cảm) passionné, loại EAP ( cảm tính, hoạt tính, nhất thời), colérique, EnAP ( cảm tính, không hoạt tính, nhất thời), sanguin, loại nEAS ( không cảm tính, hoạt tính, trường cảm), flegmatique, loại nEnAP ( không cảm tính, không hoạt tính, nhất thời, amorphe, loại nEnAS ( không cảm tính, không hoạt tính, trường cảm), apathique như Le Senne, nhà tính tình học đã liệt kê.

Tôi cố gắng phỏng đoán tính tình của vợ tôi nhé: nàng thuộc loại EnAP, có cảm tính, không hoạt tính, nhất thời. Không thích đam mê, không thích làm việc, bổn phận phải làm thì làm, xong việc thì nghỉ ngơi. Suốt đời, chẳng say mê tin yêu một lý tưởng nào. Dễ cảm xúc, buồn giận thương xót nhưng bụng để ngoài tai dễ nhớ nhưng rất dễ quên tựa nước chảy qua cầu.

Một nguồn tin mới lạ nhưng không vui, được thủ trưởng Cộng Hòa Xã Hội chủ nghĩa Việt Nam long trọng công bố: khai thác quặng mỏ bauxít ở Tây Nguyên; nhưng thủ trưởng nói thêm cũng không kém phần quan trọng:

( Khai thác quặng bauxít là chủ trương của Ðảng và Nhà Nước(, tôi nghe mà thấy bùng lỗ tai.

Trông hình của ông thủ trưởng, tôi thấy những lúc gần đây ông hóa đẹp trai, trẻ trung, gương mặt và quai hàm bạnh ra trông thật tốt tướng nhưng gương mặt ông thủ trưởng lúc nào cũng lầm lì đằng đằng sát khí, sẵn sàng chụp mũ đối với lương dân thấp cỏ bé miệng. Nhà cửa cơ ngơi của ông là nhà gạch mái ngói, đơn sơ mà giản dị, được xây cất ở miền Nam.

Trong một câu chuyện ngụ ngôn, nhà văn kiêm học giả Paulus Của có viết một câu, lúc đầu có vẻ mâu thuẫn nghịch lý:

( Cầu cho bạo chúa sống lâu(.

( Vụ án Ðông Tây Hồ Ngọc Sỹ,

Còn gì bất kể chi liêm sỉ.

Nghe sao bảo vậy chuyện Ðông Tây,

Dạ dạ vâng vâng bộ Chính Trị.

Xí xóa bơm dầu nước Mặt Trời,

Toàn dân tức tối lò âm ỉ.

Phù suy diệt thịnh chuyện đời thường.

Vận nước nổi trôi đâu sĩ khí?

 

 

Tôi chỉ còn một an ủi: thôi thì ta vẫn cứ chơi bàn tay phải, cánh tay phải trên đàn keyboard cũng được, nghe không đến nỗi nào, nhưng hợp âm trên keyboard phải soạn trước; nhưng điều bất tiện là tôi không thể đổi từ hợp âm này sang chuyển thể một hợp âm khác được, chịu thôi! Mà tôi, người chơi keyboard không thể cùng một lúc vừa bấm những nốt nhạc của phím đàn, vừa vội vội vàng vàng hấp tấp hối hả chuyển đổi hợp âm cũng bằng tay phải, điều này vượt ngoài khả năng của tôi.

Ðứa cháu nội của tôi đã có thể gắn cái máy adaptor ( máy biến điện để bấm ngón đàn keyboard, tỉ dụ nó có thể chơi trên những bài hát đơn giản như Lettre à Élise, rất nhiều lần, hết độc tấu bản nhạc này đến bản nhạc khác. Nghe riết nghe mãi sinh chán, thằng cháu nội bỏ cuộc chơi, sang một trò chơi mới, thói thường có cá phụ canh, thay vào đó là chương trình Xuân Mai. Nói thật, chẳng có một chút gì hấp dẫn thu hút lôi cuốn trong chương trình này nhưng vì chiều ý, tôi để mặc chương trình, muốn làm gì thì làm. Tới một lúc, tôi phải ngắt dòng điện adaptor, không một chút gì cảm hung thưởng thức nhạc. Lãy làm buồn rầu, tôi tự vấn: phải chăng âm nhạc không còn đủ sức lôi cuốn quyến rũ tôi như thiên tài thần đồng Mozart trong Rondo, trong Sonate en Ut Majeur, thiên tài thần đồng Ludvig Beethoven trong Moonlight và trong Fur Elise ( Thư gửi nàng Elise). Tôi thấy một cách sâu sắc không còn tha thiết với âm nhạc nữa. Tôi tự trả lời không quá khó khăn: tôi đang bị cuốn hút bởi những dòng tư tưởng ý nghĩ qua những bài tùy bút, tập truyện, tiểu luận, phiếm luận, tạp luận, vân vân. Thú thật đã một lúc trong thời gian ngắn, tôi đã khá bận tâm những nhạc bản, những bài hát thuần túy Việt Nam như ( Tôi đi tìm lại một mùa xuân( của nhạc sĩ Ðoàn Nguyên, ( Anh cho em mùa xuân( của cố nhạc sĩ Nguyễn Hiền. Tới hôm nay giờ này tôi bỏ, không tha thiết gì với những bản nhạc ấy nữa, ( Ðàn ơi, xa rồi.(

Ðể thật sự chấm dứt bài tùy bút khá dài, tôi xin cống hiến một bài thơ ( Những buổi chiều vàng(, thay vì ( Một buổi chiều vàng(, thay vì ( Hai buổi chiều vàng(.

( Những buổi chiều vàng gặp tiết Hạ

Không gian gió mát trời êm ả.

Chim chiều lơ lửng cánh thong dong,

Sóng biển ì ầm xô vội vã.

Một buổi chiều vàng thời nhỏ dại,

Hai buổi chiều vàng hoa lơi lả.

Một thời dĩ vãng xa lăng lắc.

Một tối đêm mưa tuôn xối xả.(

( Một buổi chiều vàng(, có một lần Triết về lại ga xe lửa Vĩnh Yên cốt ý tìm lại trong chốc lát người yêu Thoa lúc ấy đã có chồng là Nguyễn văn Lộc. Triết tưởng tượng hình dung Thoa đang ở bên nhà, ở bên kia giậu, cũng lấp lánh trong đôi con mắt của Thoa. Lúc đó Lộc đang có ở nhà, lúc Lộc chưa bị bắt.

( Hai buổi chiều vàng(, Triết một lần nữa âm thầm đi thăm Thoa ở ga xe lửa Vĩnh Yên. Triết tới quán nước trước, lấy giấy bút mực ra vẽ, có lẽ một một mái nhà tranh, một hàng cau, nắng chiều lấp lánh trên nền quán nước, Thoa tới quán nước sau, lúc ấy mới phác hiện người bạn trai rất chí thiết, rất thân tình đã tận tình giúp Thoa cùng chồng thoát khỏi tù đày lao lý.

Hình như Nguyễn tường Tam Nhất Linh có một dụng ý. Từ khi mới bắt đầu vào truyện cho tới khi kết thúc chuyện tình, tuyệt nhiên hai nhân vật Triết- Thoa không đề cập không nói đến người chông của Thoa là Nguyễn văn Lộc. ( Nguyễn văn Lộc, quán Vĩnh Yên, chính Lộc ấy, (chính Triết đã giật lấy tờ nhật báo của người bạn Kính xem, nhưng có bao giờ Triết được Thoa giới thiệu người chồng là Lộc? Có bao giờ sau khi được ân xá, nhất định Thoa phải giới thiệu Lộc, người đã mang ơn hết lòng giúp đỡ, với Triết?

-         Một (người chồng không chân dung(, âm thầm, lặng lẽ như cái bóng!

Có lẽ Thoa không cần đến sự giới thiệu!

Còn ( Những buổi chiều vàng ( chỉ là những tháng ngày tiếp nối: Triết thỉnh thoảng vẫn tới nhà người yêu âm thầm thăm viếng, cũng như mối tình vô vọng của hai nhân vật Ngọc và chú tiểu Lan, thỉnh thoảng đi thăm tại chùa Long Giáng trong ý nghĩa cốt truyện Hồn Bướm mơ tiên./.

 

Bàn tay, cánh tay trái bị tai biến gần chục năm trời nên rất khó cử động theo mệnh lệnh của vỏ não. Tôi chỉ có thể điều khiển bàn tay phải, cánh tay phải theo mệnh lệnh của tôi. Ðiều ấm ức duy nhất của tôi là có thể điều hành những nốt nhạc trên dương cầm một cách tương đối dễ dàng, tôi lại không thể điều khiển những hợp âm theo nhưng ngón tay trái, bàn tay trái. Khi thân thể khỏe mạnh, nó điều khiển ta. Nhưng khi thân thể bệnh hoạn, bất lực, ta điều khiển nó.