Ngô Thì Nhậm Cúc Thu Bách Vịnh * Sai Mon Thi Dan

Viết về tác giả & tác phẩm

Ngô Thì Nhậm Cúc Thu Bách Vịnh

Nhất Uyên Phạm Trọng Chánh * đăng lúc 08:24:00 PM, Apr 03, 2018 * Số lần xem: 1225

NGÔ THÌ NHẬM (1746-1803)

CÚC THU BÁCH VỊNH

50 Bài thơ đối thoại với Phan Huy Ích(1751-1802)

PHẠM TRỌNG CHÁNH

                Cúc Thu Bách Vịnh là một tập thơ 100 bài gồm :   50 bài của Phan Huy Ích và 50 bài của Ngô Thì Nhậm viết từ tiết Trùng Dương năm 1796. Ngô Văn gia phái gọi tập thơ là Cúc Hoa Thi Trận. Sau những biến cố xãy ra trong triều đình Tây Sơn từ khi vua Quang Trung mất năm 1792. Thái sư Bùi Đắc Tuyên chuyên quyền đày quân sư Trần Văn Kỷ. Tướng Vũ Văn Dũng đem quân về giết cha con Bùi Đắc Tuyên và tướng Ngô Văn Sở. Tình hình nội bộ Tây Sơn mâu thuẩn, Ngô Thì Nhậm lui về nhà cũ tại Bích Câu cạnh hồ Kim Âu, thành Thăng Long, mở Trúc Lâm thiền viện xưng danh Hải Lượng thiền sư viết Trúc Lâm Tông Chì Nguyên Thanh, Phan Huy Ích cũng mở Bảo Chân quán xưng danh Bảo Chân đạo sĩ tu đạo Lão.

                Điều đáng quý là hai vị đối thoại nhau bằng thơ Đường luật những vấn đề: Văn học, Triết học, Mỹ học, Lịch Sử.. kèm theo lời chú dẫn. Thật là thú vị và hiếm có một cuộc đối thoại như thế trong lịch sử văn học Việt Nam, nhất là hai danh nhân hàng đầu trong lịch sử Văn Học Việt Nam mà chúng ta chỉ mới biết đến qua Hoàng Lê Nhất Thống Chí và bản dịch Chinh Phụ Ngâm Khúc. Chúng ta chỉ biết đến phần nổi của tảng băng, còn phần chìm của tảng băng là các tác phẩm viết bằng chữ Hán, mà tiếc thay này nay chúng ta chỉ đọc được như đọc tác phẩm người ngoại quốc, qua những bản dịch thi ca khập khểnh bằng văn xuôi. Trong bài này tôi dịch toàn bộ 50 bài thơ Đường luật của Ngô Thì Nhậm và chỉnh đốn những sơ sót bản dịch nghĩa để bạn đọc có thể thưởng thức được những tuyệt tác của di sản văn học Việt Nam.

                50 bài thơ trao đổi về tình yêu, tâm tình, đạo lý, tâm sự .. thật thú vị.

                Ngô Thì Nhậm đã nêu lên một chuyện chẳng ai để ý là Ngũ Kinh của Khổng Tử đểu khởi đầu bằng chuyện tình yêu nam nữ. Bằng bài thơ lấy đề tài câu khởi đầu năm kinh, ông đã bàn luận chuyện tình yêu thật thú vị.

Kinh Thi khởi đầu từ bài thơ Quân tử hảo cầu. Bạn đẹp đôi lứa của người quân tử.

Kinh Thư khởi đầu bằng chuyện Vua Nghiêu gã hai cô con gái Nga Hoàng và Nữ Anh cho Đế Thuấn, để thử tài tề gia, trước khi nhường ngôi cho trị nước.

Kinh Dịch khởi đầu bằng quẽ Đế Ất quy muội. Vua Đế Ất gã chồng cho em. Em gái vua cớ gì mà can dự vào hình tượng ? Bởi vì con em vua chúa phần nhiều kiêu căng hợm hĩnh, nên khiến cho họ hạ bớt vẻ tôn quý để phục tùng chồng. Muốn đại cát phải hạ mình, thân với người hiền, lấy sự trung chính mà đi lên.

Kinh Xuân Thu khởi đầu bằng chuyện Khương Thị hội Tề Hầu. “Năm Trang Công thứ 5, mùa đông tháng 12, nàng Khương Thị về hội với Tề Hầu ở đất Cáo. Khương Thị là vợ Lỗ Hoàn Công, em gái Tề Tương Công .. Hoàn Công mất ở Tề. Khương Thị bèn thông dâm với anh ruột là Tương Công.” Thơ Y Ta, thơ Tệ Cẩu trong Kinh Thi khinh chê Khương Thị. Thánh nhân đã cố gắng nói rõ cái ý sâu xa chuyện gian dâm.

Kinh Lễ khởi đầu: “Thiếp tuy lão niên vị ngũ thập tất dự ngũ nhật chi ngự”. Vợ thiếp tuy già, nhưng nếu tuổi chưa tới 50, ắt phải được dự 5 ngày một lần ngự. Màn rách còn cất dấu, trai biển nẩy hạt châu khi đã sống lâu năm, thánh nhân chỉ rõ cách dùng cày nghĩa để làm ruộng tình.

Ai bảo Ngũ Kinh của Khổng Tử chỉ bàn chuyện khô khan về đạo đức. Thật thú vị Ngô Thì Nhậm và Phan Huy Ích, một thiền sư một đạo sĩ đã bàn chuyện tình yêu bằng kinh điển đạo Khổng thật là sống động.

Ngô Thì Nhậm sinh năm 1746 tại làng Thanh Oai, huyện Thanh Trì, Hà Đông, con trưởng Ngô Thì Sĩ. Gia tộc họ Ngô một bồ Tiến sĩ.

Năm 1765 ông đỗ đầu thi Hương. Năm 1769 đỗ khoa Sĩ Vọng được bổ làm Hiến sát phó sự Hải Dương. Năm 1775 đỗ tiến sĩ, được bổ làm Hộ khoa cấp sự trung, rồi thăng Giám sát Ngự sử đạo Sơn Nam, sau đổi làm Đốc Trấn Kinh Bắc.

Năm 1780 xãy ra vụ án Trịnh Tông. Việc phác giác Ngô Thì Nhậm bị nghi ngờ là người tố cáo vì được thăng Hữu thị lang bộ Công. Bây giờ thân phụ ông mất ông lấy cớ về chịu tang tránh sự dèm pha.

Tháng 9 năm Nhân Dần 1782 Trịnh Sâm mất, tháng 10 kiêu binh nổi dậy đưa Trịnh Tông lên ngôi chúa. Ông trốn về quê vợ Sơn Nam ẩn náo suốt 6 năm.

                Năm Mậu Thân 1788. Nguyễn Huệ đem quân ra Bắc lần II, ông được Trần Văn Kỷ tiến cử. Nguyễn Huệ trọng dụng phong làm Tả Thị lang bộ Lại tước Trình Phái Hầu. Trong thời Quang Trung tài năng ông được phát huy trong lĩnh vực ngoại giao, chính trị, quân sự. Nào ngờ chưa đầy 4 năm vua Quang Trung mất trong căn bệnh đột ngột ngày 29-4 nhuần năm Nhâm Tý, 1792, Ông được triều đình cử làm Chánh sứ đi báo tang và cầu phong cho vua Cảnh Thịnh mới lên mười. Lên đường ngày 20-2 năm Qúy Sửu 1793 đến Yên Kinh ngày 8-5 và trở về nước tháng 9 âm lịch.

Tình hình chính trị rối ren triều Tây Sơn, năm Bính Thìn 1796, ông rút lui về phường Bích Câu ĩ. Những nâm tháng cuối cùng triều Tây Sơn, ông lại được gọi về Phú Xuân. Nâm 1801, Phan Huy Ích và ông bị bắt, được Gia Long hỏi ý dò xét, rồi được tha. Năm 1803 ông cùng Phan Huy Ích, Nguyễn Gia Phan bị Binh Bộ Thượng Thư bộ Binh Đặng Trần Thường đem ra đánh ở Văn Miếu, sau trận đánh đòn ông về nhà không lâu thì mất ngày 16-2 năm Quý Hợi , 1803 hưởng dương 57 tuổi. Ông để lại các tác phẩm : Nhị thập nhất sứ toát yếu. Bút hải tùng đàm, Ung văn nhàn vưịnh, Ngọc đường xuân khiếu, Cúc hoa thi trận, Thu cận dương ngôn, Cẩm đường nhàn hoài, Hoàng hoa đồ phả, Hàn các anh hoa, Kim mã hành dư, Xuân thu quản kiến, Trúc lâm tông chí nguyên thanh,

                Được TS Nguyễn Tuấn Cường, nhà nghiên cứu Hán Nôm, gửi cho Ngô Thì Nhiệm toàn tập, trong đó có Cúc Hoa Thi trận, thật là quý báu, xin cảm ơn anh. Các bản dịch nghĩa nhiều bài người dịch không lưu ý đến mạch thơ thông suốt toàn bài, người viết bài thơ muốn nói gì , gửi gấm tâm sự gì ? bài thơ có liên hệ gì trong tiểu sử; nên nhiều bài câu này không thông với câu kia. Ví dụ bài 11 câu “ Lãi chu nhã hứng dật kinh đường”. Dịch “Hứng thanh nhã của thuyền Phạm Lãi tràn ra ở kinh đường.”, chú thích: “kinh đường là ao ở kinh đô.” Không ai có thể ngao du trong một cái ao ? Điều này ngược với chuyện ai cũng biết Phạm Lãi sau khi giúp Việt Vương Câu Tiễn thắng nước Ngô, ông từ quan cùng Tây Thi ngao du Ngũ Hồ, 5 hồ lớn Trung Quốc, và các sông Giang Bắc, Giang Nam, chứ không phải là ngao du trong ao ở kinh đô. Bài 14 câu 1 : “Bỉ thướng thường lai, thử há đường,” dịch: “Dấy lên nhà thì đây xuống khỏi nhà. “ có lẽ người dịch cũng không hiểu mình viết gì ? Người Việt có câu ai cũng biết : “Hết cơn bỉ cực đến hồi thái lai.” Tôi xin dịch lai: “Qua cơn khổ cực đến vận may thời thái lai, nào có chọn con đường”. Ý nói vì bị nghi là người tố giác trong vụ án Trịnh Tông, nên khi Trịnh Tông lên ngôi chúa, ông phải trốn tránh, ẩn náo khổ cực suốt 6 năm, cả Phan Huy Ích vì là em rể cũng bị hệ lụy, nhưng khi Tây Sơn Nguyễn Huệ ra Bắc lần thứ hai, ông lại được lại được Nguyễn Huệ mời ra trọng dụng lo việc Bắc Hà và sau đó việc ngoại giao với nhà Thanh sau khi chiến thắng. Sơ sót như thế khá nhiều trong bản dịch.

                Trong Cúc Thu Bách Vịnh có những bài thơ Ngô Thì Nhậm thương nhớ đến vua Quang Trung và cho rằng triều Quang Trung là thời đại vua sáng tôi hiền tụ họp một nhà. Sau khi vua mất ông được cử đi sứ báo tang. Lòng ông luôn thương nhớ trông vời đến lăng Đan Dương nhà vua, bài 27, ông khâm phục : “ Võ công hiển hách nơi nương tựa, Mưu lược anh minh lưu hiến chương. “ Ông ước mơ gặp lại một thời đại như thế, nhưng không còn tìm thấy nữa.

1.Cảm hứng họa lại bài thơ ông Thị Ngự.

Nguyên dẫn : Gặp tiết Trùng Cửu (Mồng 9 tháng 9 Âm lịch) ốm ngồi ngắm cảnh cảm thấy rất buồn. Tiếp được thơ ông đưa tới, bất giác tinh thần phấn chấn, bèn lạm nối vận kính gửi sang ông, mong ông xem tới và sửa cho thì thật là điều vinh hạnh.

                Hoa phụng tiên thơm nức nhà phụng nghi. Trăng soi đầy thềm, tuyết phủ đầy bờ ao. Khen ông lúc hứng lên vẫn thường có rượu. Cười cho tôi khi ốm vẫn gượng làm thơ. Thuật lại chuyện vui họ Phùng coi thường Doanh Quốc. Phùng Đạo thời Ngũ Đại thời Hậu Đường làm Tể Tướng. Hậu Đường bị Tấn diệt. Phùng Đạo đầu hàng rồi cũng làm Tể Tướng. Hậu Tấn bị Hậu Hán diệt, Hậu Hán bị Hậu Chu diệt. Đạo cứ đầu hàng các triều đại mới. Triều Hậu Chu được phong làm Doanh Quốc Công. Phùng Đạo viết bài Trường Lạc Lão từ nói về sự vinh hoa của mình trải 4 triều đại, 10 đời vua. Quan niệm Nho giáo chính thống “Trung thần bất sự nhị quân” xem khinh Phùng Đạo là không tiết tháo, liêm sĩ. Tài khó át bầy tôi nhà Chu, xem rẽ việc ẩn núi Thú Dương. Bá Di, Thúc Tề bầy tôi vua Trụ nhà Ân. Trụ Vương tàn ác bị Chu Võ Vương diệt. Bá, Thúc không chịu ăn thóc nhà Chu. Lên núi Thú Di ăn rau vi và cuối cùng chết đói. Mạnh Tử khen là thánh chí thánh, người thanh cao nhất trong các bậc thánh nhân. Chốn phòng tu muốn tu mà chưa ổn. Vì có ngón tay nhỏ gỏ cửa nhiều phen quấy rầy. Tiêm thủ là tay nhỏ tay phụ nữ trong Kinh Thi, đây chỉ triều đình vua Cảnh Thịnh.

                Bài thơ Ngô Thì Nhậm muốn nói đến thân phận ông giữa hai lựa chọn. Hoặc trung quân ông vua Lê Chiêu Thống, với chúa Trịnh Khải thời đại suy tàn, như Trụ Vương tàn ác chẳng ra gì, bị nhân dân chán ghét, hai ông lẫn trốn trên núi Thú Dương, đốt núi cũng không ra, ẩn đến chết đói , được Mạnh Tử khen là thánh của bậc thánh và Phùng Đạo ai thắng thì theo ra làm quan, làm Tể Tướng quản lý việc nước. Ngô Thì Nhiệm và Phan Huy Ích không như Lý Trần Quán, Trần Danh Án người đương thời theo Trịnh, Lê chống Tây Sơn đến chết, hai ông đã chọn thái độ Phùng Đạo. Các ông phục vụ cho nhân dân cho đất nước, lo công việc đối ngoại trước láng giềng to lớn hơn mười lần nước ta lúc nào cũng muốn sát nhập nước ta thành quận huyện. Triều đại chúa Trịnh, nhà Lê, vua Quang Trung, Thái sư Bùi Đắc Tuyên chiếm quyền lực triều đình, tướng Vũ Văn Dũng, Trần Quang Diệu hay vua Gia Long chỉ là chuyện nội bộ Việt Nam, các triều đại mạnh được yếu thua, cờ đến tay ai nấy phất xưng là Thiên mệnh, nhưng đất nước, nhân dân chỉ là một. Thời ông khái niệm quốc gia, dân tộc chưa rõ như ngày nay nhưng hai ông đã thấy rõ việc đó. Khi triều đình trong vòng tranh chấp, hai ông không đính vào việc tranh giành quyền lực, sau khi đi sứ báo tang và cầu phong cho vua Cảnh Thịnh năm 1793, Bùi Đắc Tuyên đã cho con Bùi Đắc Trụ làm Trấn Thủ Quảng Nam, chức vụ thời các chúa Nguyễn dành cho Thế Tử chuẩn bị việc thừa kế ngôi Vương. Hai ông về ẩn nơi chốn thị thành: người trở thành thiền sư, người thành đạo sĩ nhưng cũng chẳng yên, chiếu chỉ vua Cảnh Thịnh lại mời ra, lại lên đường lo việc bang giao.

Phụng tiên thơm nức phụng nghi đường,

Trăng sáng đầy thềm ao tuyết tràn.

Khen hứng ông thường đầy rượu uống.

Tự cười ta bệnh vẫn thơ tuôn.

Lạc quan Phùng Đạo khinh Doanh quốc,

Tài khó Di, Tề ẩn Thú Dương.

Thiền viện muốn tu, tu chẳng ổn,

Tay ngà ai gõ cửa bao phen.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Phụng tiên hương phức phụng nghi đường.

Nguyệt mãn đình giai tuyết mãn đường.

Hứng đáo tiên công tần hữu tửu,

Bệnh lai tiếu ngã cưỡng thành chương.

Tự truyền Phùng Lạc đê Doanh Quốc,

Tài khó Di Tề ẩn Thú Dương.

Thiền viện muốn tu tu chẳng ổn,

Khâu quan tiêm thủ nảo đa phương.

2. Nguyên dẫn: Đọc bài đến câu : “Xỉ phát ninh vô cảm vãn dương.” Răng tóc đổi khác, lẽ nào không cảm khái trước cảnh chiều, nỗi buồn lại tăng thêm, không thể ngăn nỗi. Những điều ca tụng nhau trong bài trước của tôi, chính là cái tự khen tự chê của nhà thơ, chẳng sợ người ngoài biết, chỉ sợ người ngoài không biết đến mà thôi. Song buồn một nỗi, đó đều là những lời dong dài ! Còn như bàn về cái lẽ “hàm chương “ thì làm sao có thể nói hết được ! Nhưng trong lúc nhàn rãnh, xướng họa thổ lộ chí hướng đành tạm tả cái mối tình sâu kín của ta, và phó thác cho “Trùng Dương chủ nhân” nhận xét, mong được cười và lưu lại lấy làm hân hạnh.

Trùng Dương chủ nhân, là một chưởng môn Đạo Lão đời nhà Thanh, đây chỉ Phan Huy Ích Bảo Chân đạo sĩ.

                Thân là học sĩ bận rộn bước lên nhà ngọc Viện Hàn Lâm. Thương thay mãnh trăng tàn(nơi quê nhà) in bóng trên ao vắng. Mày râu già rồi luống uổng soi gương. Gấm vóc (triều đình Tây Sơn) tặng nhiều, chưa lời báo đáp. Dép ngọc thoa vàng, ẩn chốn thị thành thật là bậc đại ẩn. Tiếng thưa, rượu nhạt lại là tiết nguyên dương. Cùng ông quên cả dáng hình quên cả ý định. Hà tất phải nhọc lòng tìm phương chữa chứng cuồng điên.

Thân phận đa đoan chốn ngọc đường,

Bỏ trăng tà bóng lạnh ao vườn.

Mày râu già thẹn gương soi ngắm,

Gấm vóc nhiều phen chữa báo đền.

Dép ngọc, thoa vàng ông đại ẩn,

Tiếng thưa rượu nhạt tết Trùng Dương.

Cùng ông quên dáng hình, quên ý,

Hà tất nhọc công chữa chứng cuồng.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Thân thị đoan minh bộ ngọc đường,

Khả lân tà nguyệt ấn hàm đường.

Tu mi lão hỉ đồ lâm kính,

Cẩm tú đa hồ mạc báo chương,

Châu lý, kim thoa chân đại ẩn,

Hy thanh, đạm tửu hữu nguyên dương.

Dữ công vọng tưởng khiêm vong ý,

Hà tất y cuồng khổ mịch phương.

3. Kính đọc bài giai tác, hùng tráng thay. Cái phong vị như tập Kích Nhưỡng của Thiệu Tử.

Thiệu Tử là Thiệu Ung đời Tống, sống ẩn dật nhiều lần được mời ra làm quan, nhưng ông từ chối. Ông có tác phẩm Y Xuyên Kích Nhưỡng tập.

                Bổng dưng phút chốc được vời đến triều đình (minh đường). Như cây quế cạnh cung trăng, như cây liễu bên ao. Như chiếc chỉnh tự chứa đầy (kiến thức). Tài kẻ cuồng ngông được tiếng nhiều áng văn chương rực rỡ. Như cây trước sân giữ lại lá chống chọi với sương giá. Được cài hoa, mang trâm hốt khi đứng chầu trước nhà vua (thái dương). Gảy đàn (tri kỷ) mời ông đêm mai dời gót tới. Chỉ bảo cho tôi con đường lớn, để biết hướng mà đi.

Như không lại đến chốn minh đường,

Quế ở trong trăng, ao liễu buông.

Chất chứa lòng đầy như chiếc chỉnh,

Tài cuồng rực rỡ áng văn chương.

Cây còn lá biếc qua đông giá,

Trâm tóc hoa cài trước thái dương.

Đàn gảy đêm mai mong bạn tới,

Chỉ bàn tôi biết hướng con đường.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Hư linh phương thốn hữu minh đường,

Quế tại thiềm khuyên, liễu tại đường.

Tích thực tự doanh ngung nhược phẫu,

Tài cuồng đa tại phỉ nhiên chương.

Diệp lưu đình thụ đương hàn tuế,

Hoa sáp triều trâm đối thái dương.

Cổ sắt lai tiêu kỳ bí dỉ.

Chu hành thị ngã thứ tri phương.

4 . LỜI THAN VUI MỬNG Kính nhận được quý thơ, thấy ý muốn biện hộ cho Dì Gió. Vậy xin họa nguyên vận mong ông cười mà nhận cho.

                Lòng tiêu diêu sảng khoái tự mái nhà tranh. Vì chưa rảnh để đến nâng chén thưởng cảnh. Cuối xuân còn bận rộn bên đài Đồng Tước. Kiều : Một nền Đồng Tước khoá xuân hai Kiều. Tào Tháo xây đài Đồng Tước, con út là Tào Thực làm thơ ca tụng vẻ đẹp hai chiếc cầu bắt ngang. Khổng Minh muốn khích Chu Du đánh trận Xích Bích thay một chữ khoá rồi diễn dịch thành : Tào Tháo xây đài Đồng Tước để chuẩn bị bắt Nhị Kiều là vợ Tôn Quyền và vợ Chu Du về giam ở đấy. Câu này Ngô Thì Nhậm muốn đùa Phan Huy Ích còn bận với các dì hầu thiếp. Đầu thu xao lãng với văn chương bên sông Ngân. Bảo toàn năng lực luyện thuốc tiên với thủy ngân để khai mở trăng thu. Đạo Lão luyện thuốc trường sinh với chì và thủy ngân và quan niệm sự giao hợp nam nữ điều độ cũng là một phương thuốc trường sinh. Sức khỏe còn sung sức non chống chọi với ánh dương già. Rất mừng cho ông nay vẫn còn cường tráng. Theo đường trận thơ bày cuộc vuông tròn.

                Bài thơ này Ngô Thì Nhậm trêu Phan Huy Ích than là vì Dì Gió mà cảm bệnh không đến dự tiệc: Không đến uống rượu thưởng cảnh với ông vì có nhiều vui thú nơi mái thảo đường, vì bận rộn với các dì hầu thiếp còn đang xuân. Mùa thu đến sông Ngân Hà sáng tỏ cũng xao lãng với văn thơ. Lo luyện thuốc tiên với thủy ngân để khai mở vầng trăng tỏ. Thân thể còn tráng kiện gân sức. Rất mừng ông vẫn còn khỏe mạnh, tôi theo cuộc vuông tròn của ông bày trận văn thơ.

Tiêu dao vui thú mái tranh quê,

Chẳng rãnh nâng ly thưởng tuyết về.

Đồng Tước xuân sang còn vướng bận.

Ngân Hà thu đến lãng xao thơ.

Bảo tồn luyện thủy trăng thu tỏ,

Tráng kiện còn gân sức lão già.

Mừng bạn hãy còn thân tráng kiện,

Vuông tròn bày cuộc trận văn thơ.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

KHÁNH VÃN

Tiêu diêu khởi thị lậu mao đường,

Vị hạ huề bôi thưởng tuyết đường.

Đồng Tước xuân thâm mang tác đối,

Ngân hà thu thiện lãn vi chương.

Bảo năng tàng hống khai thu nguyệt,

Kiện đáo sinh thê chiến lão dương,

Đa hỷ thi ông cường bất túc,

Kinh tòng thi trận bố viên phương.

5. Nguyên dẫn . Tiếp được quý thư phúc đáp nói rằng quan Sĩ sư gửi tới. Xét rõ tình lý không cần phải biện bạch nữa, kính y vần trước, mong được vui nhận.

                Quan Sĩ sư là người xét xử kiện tụng. Phan Huy Ích cho rằng mình bị hàm oan. Ngô Thì Nhậm tiếp tục đùa cho rằng án tình rõ ràng, tình lý không cần phải biện bạch, thanh minh nữa. Bữa tiệc thanh cao hôm trước có đông đảo bạn bè như bạn Mạnh Thường Quân đến thưởng trăng, ngắm hoa làm thơ, thì chú như vua có giai nhân bước vào cung nên bận rộn không đến. Tôi chẳng buồn vì có nhiều bạn làm thơ ngâm vịnh. Nào ai cấm chú luyện thuốc tiên, như Lã Động Tân luyện thuốc, vợ chồng cùng lên tiên. Chú đừng biện bạch chim hồng bay cao không có sức. Bay vạn dặm trong gió thu mát cũng là một phương thuốc hay.

                Án tình đã đưa đến tụng đường đối chứng. Say sau bữa tiệc Cao Dương trăng sáng đầy ao. Ba ngàn khách quý từ biệt cửa Kim Mã. Hai trăm giai nhân bước lên cung vua lầu Kiến Chương. Tăng Tử Cố chẳng buồn vì đã có thi xã. Nào ai ngăn nỗi Lã Thuần Dương luyện linh đan. Lông cánh chim hồng chớ bảo là không có sức. Muôn dặm gió thu mát, ấy là phương thuốc hay.

Tiệc Cao Dương . Kinh Thi : tiệc người phẩm chất thanh cao.

Kim Mã: Đời Hán đúc ngựa đồng đặt tại cung Vị Ương gọi là Kim Mã môn. Ở đó các quan Học Sĩ Đãi Chiếu làm việc. Về sau Kim Mã chỉ nơi các bậc văn chương Hàn lâm học sĩ làm việc. Mạnh Thường Quân được ba ngàn khách tiễn. Hai trăm cung nữ được vua tuyển vào cung Kiến Dương đời Hán.

Tăng Tử Cố là Tăng Củng đời Tống. Lã Thuần Dương là Lã Động Tân đời Đường vợ chồng cùng đắc đạo thành tiên.

Đối chứng án tình trước tụng đường,

Cao Dương say tiệc trăng ao vườn.

Tam thiên khách tiễn cửa Kim Mã,

Nhị bách giai nhân lầu Kiến Chương.

Thi xã chẳng buồn Tăng Tử Cố.

Thuốc tiên ai cấm Lã Thuần Dương.

Chim Hồng lông cánh nào không sức.

Vạn dặm gió thu phương thuốc thơm.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Tình án tằng kinh chứng chủng đường,

Cao Dương túy hậu nguyệt doanh đường.

Tam thiên gia khách từ Kim Mã,

Nhị bách giai nhân thượng Kiến Chương.

Thi xã bất sầu Tăng Tử Cố,

Tiên đan thùy cấm Lã Thuần Dương.

Hồng mao mạc vị phong vô lực,

Vạn hộc thanh thu vị thảo phương.

6. VUI THUẬT NỖI LÒNG

Nguyên dẫn : Phu Tử nói : “ Thơ có thể hưng khởi ý chí, có thể xem xét được sự được mất, có thể tụ tập được mọi người, có thể gây oán thù giận dữ. “ Từng nhớ năm trước, hai nhà chúng ta, xướng họa thù tạc, có tới vài chục bài thơ, đều lưu lại làm tài liệu cho nhà mình, đến nay trở thành cuộc đàm đạo đẹp. Bọn ta nay nhân thưởng chén tiết Trùng Dương, nên cảm hứng mà thành thơ. Có lẽ thần thơ có ý xúc động đó chăng ? Không thế thì năm tháng lần lửa không lúc nào rãnh mà mở cuộc chơi văn, thật cũng phủ phàng với cái vui thú vô cớ mà tạo hóa đã ban cho chúng ta. Bèn nối vận trước để tả niềm riêng mong được nhận cho.

                Đến nay nhà thơ vẫn học theo nếp cũ. Hồ phán thủy vẫn như xưa bốn bề trong suốt . Vui thú tao nhã vui tiếng đàn ca. Cuộc chơi thanh cao nơi cảnh đẹp sông sâu nước cả. Khói nước ngày thường tạm gửi hứng vào đó. Gió thổi mây bay rồi cũng đi theo ánh dương. Tin rằng thú xướng họa hơn hẵn các thú vui khác. Nhưng ý đó phải hỏi bậc cao nhân đã.

Hồ phán thủy. Giữa hồ có phán cung làm nhà dạy học. Quốc tử giám còn gọi là phán cung.

Bậc đại phương theo Trang Tử là người có kiến thức rộng, có tầm mắt nhìn xa trông rộng.

Nếp cũ người thơ theo đến nay,

Phán hồ trong suốt tỏ tường bày.

Tiếng đàn ca hát vang vang tiếng,

Sông nước rong chơi cảnh đẹp thay.

Khói nước lòng thường theo hứng gửi,

Gió mây soi bóng ánh dương đầy.

Xướng họa tin rằng hơn mọi thú,

Cần hỏi cao nhân cái ý này.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

TỰ LẠC HOÀI

Thi thất như kim học khẳng đường,

Phán hồ y cựu triệt phương đường.

Lạc danh giáo hệ huyền ca hưởng,

Du tuấn anh du quýnh lạo chương.

Yên thủy tâm thường liêu thác hứng,

Phong vân đáo để các tòng chương.

Canh thù tự tín hiền tha hiểu,

Thử ý hoàn tu chất đại phương.

7. Nguyên dẫn : Mắt đẹp cười tươi, nhưng vẻ mặt chất phác, lời thêu câu dệt, nhưng tinh thần đọng ở trong lòng. Tóm lại hàng tập hàng thiên cũng không ngoài việc đem lòng để hiểu lòng mà thôi ! Cho nên lòng đã hiểu lòng, tất có điều gửi gắm vào sự vật, thổ lộ ra lời nói. Còn như sự vật sở dĩ được gửi gấm, lời nói sở dĩ được thổ lộ, cũng như cá sở dĩ nhảy, chim sở dĩ bay, chỉ có thể nói ra điều mình nói được, mà không thể nói ra những điều không thể nói được. Đúng như lời ông dạy bảo: “ Đụng vào máy thi ca, là làm đầu mối của nó thêm kỳ diệu.” Đó cũng là chỗ tương đắc của bọn ta, càng không thể dễ mà nói ra bằng lời được. Bèn nối bài trước, để ghi lại niềm vui trong cuộc chơi này.

                Ông từng bày trận bút thật đường hoàng. Đâu phải nghiệt ngã tranh đua với Lã Đường. Lã Đường tức Thái Thuận (1440- ?) Người làng Liễu Lâm, huyện Thuận Thành, Bắc Ninh, giữ chức Sái Phu Tao Đàn Thập Nhị Bát Tú do vua Lê Thánh Tôn làm Tao Đàn Nguyên soái, tác phẩm : Lã Đường Di cảo. Chuyện rất hợp ý nhau như chuông chín hồi đã đổ. Vẽ ra thì khó hết ý như cây mọc nghìn cành. Chỉ có tiếng Bồ Đề là có thể giác ngộ. Bồ Đề có nghĩa là chính giác. Luôn động tới bầu Thái Cực mới thấy Thái dương. Kinh Dịch cho rằng vũ trụ phát sinh từ Thái Cực sinh ra lưỡng nghi : Âm Dương . Lưỡng nghi sinh ra tứ tượng (bốn mùa : Xuân hạ thu đông), tứ tượng sinh ra bát quái (8 quẻ, 8 hướng) bát quái sinh ra ngũ hành : Kim mộc thủy thổ hỏa, ngũ hành sinh ra bốn mùa, bốn mùa sinh ra vạn vật. Người xưa cho rằng mặt trời soi sáng cả vũ trụ, vì chưa có điều kiện như các nhà Thiên Văn học ngày nay nhìn thấy có nhiều mặt trời to lớn trong các giải ngân hà khác. Chỉ có một mình ông là hiểu tôi. Cùng vui cùng cùng một ý nhỏ hồn nhiên.

Ông từng bày bút trận đường hoàng,

Đâu phải tranh đua với Lã Đường.

Ý hợp tâm đầu chuông chín khúc.

Khó mà cây vẽ hết nghìn cành.

Bồ Đề mới có lòng năng giác,

Thái Cực rạng soi bóng thái đương.

Chỉ có mình ông tôi được hiểu,

Cùng vui cùng ý nhỏ hồn nhiên.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Công tằng bút trận bố đường đường,

Khắc tước ninh tu tranh Lã Đường.

Thoại đáo đầu cơ chung cửu khấu.

Đồ nan tận ý thụ thiên chương.

Bồ Đề duy hữu thanh năng giác,

Thái Cực thường ư động kiến dương.

Thị ngã tri công chân hiếu ngã,

Lạc hòa dĩ ỵ tiểu cư phương.

8. Nguyên dẫn : Ta làm cuốn Tân Thanh (Trúc Lâm Tông Chỉ Nguyên Thanh) cốt là đem chổ sâu sắc huyền diệu của họ Thích tìm kiếm ra, tóm lại không ra ngoài khuôn khổ của Khổng Phu Tử ta . Xưa những người bàn về đạo lý, thường chê đạo Phật là dị đoan, vì chỉ thấy chổ khác của nó chứ chưa biết chổ giống của nó. Bởi vậy khiến phái mặc áo thâm, tự lập muôn hộ riêng đối lập với đạo Nho ta bằng gươm giáo. Khổng Tử nói :” Đạo ta xâu lại làm một .” Xâu như xâu tiền tản mác thành một chuổi. Nghĩ rằng ông cũng đã hiểu rõ ý tôi. Nên xin cho lời tựa trên đầu, đó chính là thứ được gọi là bài văn để chỡ đạo, chớ không phải loại xướng ca thù tạc, nên đâu dám không coi việc quý trọng lời nói làm lệ thường. Kính họa hai bài thơ vần trước đưa sang mong ông chỉnh giúp.

Bài 1. Phật giáo mầu nhiệm đầy nhà thăm thẳm. Không tiếng tăm, chẳng phép tắc trong suốt tự hồ băng. Đạo không có hai đường “không “ mà “sắc. Lời nói đồng lòng bóng tối tự sáng dần. Tam Tổ. vua Trần Nhân Tông, Pháp Loa, Huyền Quang tu thiền, thiền nhập thế. Lục Cửu Uyên cùng với Chu Hy đời Tống chủ tĩnh, tĩnh sinh dương. Ý đó rất sâu nào ai biết được. Người trong hàng quân tử mới hiểu điều này.

Phật giáo cao sâu mầu nhiệm đường,

Không thanh, không pháp suốt như băng.

Đạo không hai nẽo không mà sắc,

Tiếng nói một lòng tự sáng dần.

Tam Tổ tu thiền thiền nhập thế,

Cửu Uyên lấy tĩnh, tĩnh thành dương.

Sâu xa ý đó nào ai hiểu,

Chỉ có người quân tử biết rành.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ nhất

Phạn giáo huyền thâm cách áo đường,

Phi thanh phi pháp oánh băng đường.

Đạo vô nhị trí không như sắc,

Ngôn hữu đồng tâm ảm tự chương.

Tam Tổ đầu thiền thiền nhập thế,

Cửu Uyên chủ tĩnh tĩnh sinh đương.

Cực thâm để ý thùy tri đắc,

Phí ẩn trung nhân hội thử phương.

9. Có thế gọi là phòng tu cũng có thể gọi là phòng sách. Cỏ hoa lung linh soi bóng trên hồ nước. Ai bảo sư Đại Điên không hiểu đạo lý. Đại Điên người đời Đường tu ở Tiều Châu, khi Hàn Dũ bị biếm ra đây, hai người chơi thân với nhau. Đại Điên được Hàn Dũ khen là người thông minh biết đạo lý. Lẽ nào thầy Phật Ấn kém tài văn chương . Phật Ấn đời Tống tu ở chùa Kim Sơn kết bạn văn chương với Tô Đông Pha. Muôn nhánh sông Hằng (Gange) cùng đổ về biển. Ngàn hoa núi Thứu, núi Linh Thứu, nơi Phật thuyết kinh Pháp Hoa đều hướng về ánh mặt trời. Diện mạo trong đó nhờ cả vào bàn tay khéo. Khoanh bằng cái quy (compa) thì thành hình tròn, kẻ bằng cái củ (êke) thì thành hình vuông. Người xưa khoanh tròn ví dụ như đào giếng thì đóng cây cọc và dùng sợi dây quay vạch thành hình tròn. Kẻ vuông thì có cây thước thợ đo góc vuông.

Gọi là thiền viện cũng thư phòng,

Hoa liễu soi soi bóng nước trong.

Ai bảo Đại Điên không đạo lý,

Lẽ nào Phật Ấn kém văn chương.

Sông Hằng muôn nhánh trôi về biển,

Núi Thứu ngàn hoa hướng ánh dương.

Mi mắt nẳm trong tay khéo léo.

Khoanh thì tròn trặn, kẻ thì vuông,

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ nhị

Khả hộ thiền viên khả thư đường,

Hoa liễu y y kính thủy đường.

Thùy vị Đại Điên phi đạo lý,

Khởi tằng Phật Ấn thiểu văn chương.

Hằng Hà vạn phái đều quy hải,

Thứu Lĩnh thiên hoa tận hướng dương.

Mi mục thử trung bằng diệu thủ,

Quy thành viên thể, củ thành phương.

10. Nguyên dẫn : Mạnh Tử nói : “Người có đức sáng mưu khôn thường lộ ra lúc gặp nạn. Tôi cùng ông lăn lộn sóng gió, nếm đủ gian nguy, luôn luôn gặp tai họa vì danh lợi hảo, nhưng đức sáng mưu khôn, mờ mịt vẫn hoàn toàn mờ mịt. Điều đó bọn ta nên cùng lo lắng, và gắn gỏi lên. Nhẫn có thể đeo tay, nhưng phải đợi có thứ vàng ròng; gương dùng để soi, cần phải loại gương thật tốt. Đó là cái ý sở dĩ tôi gợi nên được, nhưng còn mong ở sự giúp đỡ thiết thực của ông; để được gọi là vàng ròng gương tốt, việc giúp đỡ làm nên nhẫn nên gương ấy thực nhiều. Như được ý phô bày, thật vô cùng mừng rỡ mà thỏa lòng. Kính nối vần trước để ghi lại sự đồng tâm. Bản chính văn Trúc Lâm Tông Chỉ Nguyên thanh, tôi đang chép lại cẩn thận, sớm mai kính nạp.

Thân quý ngàn vàng, từ xưa cấm ngồi đưới thềm. Nguy cơ về thế lợi như ngựa chạy rong trên đưởng. Lời Phật nói chỉ có gương tốt mới soi thấy được. Lời ngã nghiêng đâu dám đùa với từ chương, Quẻ Khảm ra từ hang Nguyệt, quẻ Ly sinh ra nguyệt. Nước chảy từ suối dương, lửa ở bên ngoài dương. Chỉ bạn ta mới hiểu được ta. Nơi sâu kín không hình dáng, cũng không phương hướng.

Trăng: quẻ Khảm. Kinh Dịch: Tượng của quẻ khảm làm nước, làm mặt trăng. Hậu Thiên đồ : Khảm ở phương Bắc nên tượng là nước. Tiên thiên đồ: Khảm ở chính Tây nên trăng mọc ở đó.

Quẻ Ly : Thoán từ nói Ly là phụ thuộc, mặt trời mặt trăng phụ thuộc ở trời. Theo Tiên Thiên đồ : Ly là chính đông nên nhật nguyệt phụ thuộc vào đó.

Thân quý ngàn vàng không lết đường,

Thế lợi nguy cơ ngựa chạy rong.

Phật thuyết chỉ soi gương tốt thấy,

Lời nghiêng đâu dám giễu văn chương.

Khảm từ nguyệt quẻ Ly sinh nguyệt.

Thủy phát dương sinh Hỏa ngoại dương.

Thấu hiểu ông ta, ông hiểu thấu,

Huyền huyền không thể lại không phương.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Thiên kim tự cổ giới thùy đường,

Thế lợi nguy cơ mã dật đường.

Phật thuyết chỉ duy minh tĩnh định,

Chỉ nguy khởi cảm lộng từ chương.

Khảm lai nguyệt quật Ly sinh nguyệt,

Thủy xuất dương tuyền hỏa ngoại dương.

Thức ngã ý trung tu ngã hữu,

Huyền huyền vô thể hựu vô phương.

11. Nguyên dẫn : Nhận được thơ ông, trong thơ dẫn ra cái ý: “Hết lo lắng thì sẽ trở lại thanh tĩnh.” Ý này cũng giống với cái lẽ: “Trước gào khóc rồi sau cười.” Trong quẽ Đồng nhân của Kinh Dịch. Xưa nay những người biết được nghĩa chỉ có ba ông : Đào Chu Công, Lưu Hầu và Nghiệp Hầu. Nhưng các ông Lưu Hầu và Nghiệp Hầu không nhịn được cười sau lại gào khóc. Chỉ có ông Đào Chu Công thu xếp được thật gọn ghẽ, ổn thoả. Tóm lại ba ông đều đạt tới mức biết yên, biết lo, còn như việc khóc cười sao cho lẽ phải cũng đều do sự sáng suốt mà thôi. Trong thơ trước những lời ông nói với tôi khiến tôi vô cùng cảm động. Nay được câu ông khuyên việc: “ giữ gìn tấm thân, giảm bớt công việc,” lại càng cảm động. Được lời vàng ngọc, đang lựa chọn tứ thơ để kính họa lại, chợt nhớ câu: “Nhạn đà thu sắc nhập Hành Dương.” Nhạn kéo mùa thu vào núi Hành Dương. Của người xưa, bấc giác tìm được vần ý, cứ thế mà họa lại. Để đợi lúc sum họp một nhà, sẽ cùng nhau thưởng thức, mong ông xét cho.

                Trong mơ đã rõ cửa Kim Mã nhà Bạch Ngọc. Hứng thanh nhã của thuyền Phạm Lãi tràn ra sông hồ. Tiến lui đúng theo đạo lý, vẫn còn để lại khuôn phép. Áo lông cừu hay áo cát bằng vải, tùy thời mà thay đổi ăn mặc khác nhau. Én đắp bùn mùa xuân làm tổ mới trong vườn Cấm Uyển. Nhạn kéo mùa thu đưa vào Hành Dương. Khi thư nhàn tham khảo thấu suốt cơ trời, lẽ vật. Người quân tử đâu có chịu đổi chí hướng của mình.

Đào Chu Công: Phạm Lãi sau khi giúp Việt Vương Câu Tiễn xong, từ quan lấy hiệu Đào Chu Công ngao du ngũ hổ. Lưu Hầu là Trương Lương sau khi giúp Hán Cao Tổ xong từ quan lên núi tu tiên được phong là Lưu Hầu. Lý Bí đời Đường làm quan các triều Huyền Tông, Túc Tông, Đại Tông bị dèm pha từ quan. Đời Đức Tông được phong tước Nghiệp Hầu.

Hành Dương cảnh Bình sa lạc nhạn trong Tiêu Tương Bát Cảnh tức núi Hồi Nhạn tỉnh Hồ Nam, hồng nhạn, ngỗng trời đến đây lại bay về.

Hán Thư :”Lịch Kim môn thướng ngọc đường nhật hỉ,” Sẽ tới cửa vàng lên nhà ngọc ý nói lên làm quan. Ngô Thì Nhậm được vua Cảnh Thịnh lại mời về triều đình.

Kinh đường: Sông hồ

Bài thơ tỏ ý muốn theo Phạm Lãi , không rơi vào vòng tranh chấp triều đình Tây Sơn đời Quang Toản.

Mộng rõ cửa Kim, Bạch Ngọc đường,

Chơi thuyền Phạm Lãi chốn hồ sông.

Tiến lui theo đạo còn khuôn phép.

Cừu, cát tùy thời mặc phục trang.

Én lượn tổ xuân vườn ngự uyển,

Nhạn về thu tới núi Hành Dương.

Lẽ trời thấu suốt khi nhàn rỗi,

Quân tử không sao bỏ hướng đường.

Nguyên tác phiên ôm Hán Việt :

Mộng hiệu Kim môn bạch ngọc đường,

Lãi chu nhã hứng dật kinh đường.

Hành tàng thể đạo tồn quy củ,

Cầu cát tùy thởi dị phục chương.

Yến dựng xuân nê sào cấm ngự,

Nhạn đà thu sắc nhập Hành Dương.

Huyền cơ vật lý nhàn tham khảo,

Quân tử thao trì khởi dịch phương.

12. Nguyên dẫn : Nhận được sáu chữ ông đưa cho : “ Tâm vô quý cung vô lệ” lòng không hổ, mình không trái, quả là một bí quyết để giữ mình kính nối mãi lời hay.

                Lòng thiền một mãnh như gương treo trước nhà. Chẳng bàn chi chuyện bói rùa hay đánh cá ngựa. Ngày xưa thường dùng mai rùa để bói quẽ tốt xấu, trò chơi đánh cá ngựa là chuyện hên xui may rũi. Cõi đời dằng dặc đều việc đã qua. Thời gian đằng đẵng đều việc văn chương đưa đến. Chưa thể buông chiếc thuyền câu để tìm suối tiên. Đành làm bạn với tiếng chuông sớm trên cung Thượng Dương. Vua Đường Cao Tông xây cung Thượng Dương để nghĩ ngơi khi tuần du. Cõi mênh mang gửi mối tình chứ không gửi dấu tích. Giữ mình đúng phương phép đó là một cách hay.

Bài thơ ý còn tạm làm quan giúp việc nước khi vua Cảnh Thịnh còn dùng đến, chưa thể ở ẩn.

Lòng thiền một mãnh giữa nhà gương,

Cá ngựa, bói rùa chẳng luận bàn.

Thế sự nổi trôi qua tất cả,

Thời gian đằng đẳng chuyện văn chương.

Buông câu chẳng thể tìm tiên cảnh,

Làm bạn đành nghe chuông Thượng Dương.

Gửi một mối tình, không dấu tích,

Giữ mình cách tốt đúng theo khuôn.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Thiền tâm nhất phiến kính huyền đường,

Vô luận toản qui đã mã đường.

Phù thế du du giai vãn sự,

Lịch thời thế thế hữu lai chương.

Vi năng điếu đỉnh tầm tiên giáng,

Liêu bạn triêu chung khấu Thượng Dương.

Liêu khuyếch ký tình phi ký tích.

Đề cung củ phán thị lương phương.

13. ĐÙA THAY NÀNG HỒ DƯƠNG. Nàng Hồ Dương là công chúa, chị vua Hán Quang Vũ, góa chồng sớm. Vua toan gã cho quan Đại Tư Không Tống Hoàng. Xui Hoàng bỏ vợ cũ, Hoàng từ chối : “ Vợ từ thuở hàn vi không thể bỏ”.

                Tự biết thân phận như cánh hoa tàn cách rèm trước nhà. May sao gặp được hồ gương trước vườn thơm. Thực cầu cho duyên đẹp để hài lòng Đế Ất. Kinh Dịch quẽ Di Muội : “ Đế Ất gã chồng cho em gái, như mặt trăng rằm tốt. Đế Ất đây chỉ vua Hán Quang Vũ. Dám đâu đem mũ miện cũ gửi gắm cho Vương Chương. Vương Chương học trò nghèo đời Hán, vợ nuôi ăn học, sau thi đỗ làm quan Kinh Triệu Doãn. Miện là chiếc mũ dùng cho quan Đại Phu, đây chỉ công chúa Hồ Dương, chị vua, bậc quyền quý cao trọng. Vầng trăng lại tròn như gương tỏa sáng trên rừng chuối. Tấm gương của Tống Hoàng toả như gương sáng trong nhân gian từ chối ân sũng nhà vua, như mặt trời soi bóng cỏ cây, để khỏi làm điều trái với tình nghĩa vợ chồng từ thuở hàn vi. Vầng dương đang trưa soi bóng cỏ cây. Rau muống nước tầm thường khó đền được ơn mệnh. Mong ông chỗ nông thì lội, chỗ sâu thì đi bè. Thơ Cốc Phong trong Kinh Thi “Tới chỗ sâu thì đi bè, đi thuyền tới chỗ nông thì ta lội ta bơi.” Ý nói tùy thời mà xử thế.

                Bài thơ cho thấy hai ông bị phe cánh trong triều Cảnh Thịnh chi phối, nhưng ông cố gắng giữ lòng trung trực không lệ thuộc.

Biết phận hoa tàn cách bức rèm,

May sao soi bóng chốn vườn thơm.

Mong cầu Đế Ất thành duyên đẹp,

Miện cũ Vương Chương đâu dám quên.

Rừng chuối ánh trăng tròn chiếu sáng,

Cây cỏ vầng dương trưa nắng lên.

Rau muống tầm thường ơn khó đáp,

Bè sâu, cạn lội mong ông sang.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt:

HÍ ĐẠI HỒ DƯƠNG

Tàn hoa tự phận cách liêm đường,

Đa hạnh phương viên ngộ kính đường.

Thành ký cát do hài Đế Ất,

Cảm tương cố miên thác Vương Chương,

Tiêu lâm kính chiếu trùng viên nguyệt,

Bao quán đan hồi ký ngọ dương.

Mao thủy tầm thường nan báo lý,

Ngưỡng công thiền vịnh cánh thâm phương.

14 : Lại bởn làm thay lời khuê oán cung nữ trong cung. Hết cơn bỉ cực đến hồi thái lai, nào có dễ chọn đường. Đâu dám mong sóng xuân dâng đến Tiền Đường. Tiền Đường là một đoạn sông Trường Giang, mùa xuân sóng rất cao, ý trong bài nói gặp may được vua đoái hoài đến. Thân phận sương sa liễu yếu có được vua hài lòng khi hầu ngự vua. Nhiều móc ít vàng, cung nữ sắc nước hương trời thì nhiều cho một mình vua, được vinh dự vua ngự khó viết nên văn chương. Cấu Kỷ : Kinh Dịch quẽ cấu hào Cữu Ngũ : “Dĩ Kỷ bao quam hàm chương hữu vẫn tự thiên”. Dùng cây kỷ bao che cho dây dưa, lẵng lặng xử tốt trời sẽ giáng cho điềm lành. Cây dưa được cây kỷ bao che, nguyên đã có chốn. Nàng đã có nơi nương tựa. Kinh Dịch quẽ Bác hào Ngũ : “Quán ngư đễ cung nhân sũng, vô bất lợi.” Lấy cả bầy như xâu cá cùng tiến cả làm cung nhân. Được vua yêu cũng không gì lợi. Quẽ Bác Ngư như cung nhân vào cung từng đoàn, nhưng có ngày có người sẽ được vua yêu. Nàng sẽ được vua yêu khi tiến cung. Nàng tiên đẹp thử chiếc đỉnh của tiên ông, cầm chày ngọc tán phương thuốc trường sinh. Bùi Hàng đời Đường được chiếc chày ngọc bỏ chút huyền sương vào giả ở trên cầu Lam Kiều để chế thuốc trường sinh thì gặp nàng Vân Anh kết duyên thành vợ chồng rồi thành tiên bay mất. Ngô Thì Nhậm dùng điển tích này để đùa với Phan Huy Ích: Bảo Chân đạo sĩ có tiên nương dùng chày ngọc tán thuốc trường sinh, sẽ sớm thành tiên.

Bài thơ cho thấy ông phân vân không dễ lựa chọn theo phe phái nào trong triều Cảnh Thịnh.

Qua khổ gặp may dễ chọn đường,

Xuân tràn lòng cảm hứng Tiền Đường.

Sương sa liễu yếu khôn cung ngự,

Nhiều móc ít vàng khó khó viết chương.

Cấu Kỷ bao thời thân có chốn,

Bác Ngư có lúc gặp vầng dương.

Tiên đẹp, đỉnh tiên ông có thử,

Chày ngọc tán phương thuốc lão tiên.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Bỉ thướng thường lai thử há đường,

Xuân trào cảm vọng đáo Tiền Đường.

Kiếp sương nhược liễu nan cung ngự,

Thừa lộ chân kim dị trác chương.

Cấu Kỷ bao thời nguyên hữu quật,

Bác Ngư xuyên hậu cánh phùng dương.

Tiên thù háo thí tiên ông đỉnh,

Ngọc chữ phương nghiên bất lão phương.

15. ĐÙA THAY NÀNG HỒ DƯƠNG BÀY TỎ NỖI LÒNG.

Bài 1. Buồn nghe tiếng chim quyên.

Nguyên dẫn : Người xưa từng bày ra chuyện kẻ hỏi người đáp giữa Vô Thị và Ô Hữu tiên sinh, trong ý vị lời bàn luận giữa họ thường để lộ ra cái phận tự nhiên mà trời kia đã dành cho họ. Bọn ta nhân duyên tình sử mà thành thơ, nêu ra được một đoạn hay cho là lý thú, mô tả được vẻ đẹp 36 cung, ghi lại chuyện gió mây sương móc thường ngày, đó chẳng qua là chuyện trong vòng giáo hóa cả. Còn người xinh mắt đẹp kia há chẳng phải là để giúp ta hứng khởi lên. Vì vậy bèn thay nàng Hồ Dương làm 5 bài cảm hoài họa theo vần trước, trình ông phủ chính cho.

Vô Thị và Ô Hữu nhân vật trong bài Thượng Lâm Phú của Tư Mã Tương Như. Ngô Thì Nhậm muốn dùng chuyện nàng Hồ Dương để nói thay tâm sự của mình.

                Chẳng phải là căn nhà chung sống đùm bọc nhau thuở xưa nữa, sách Trang Tử gọi là Hú Xứ. Ngô thì Nhiệm nhắc lại ngày xưa hai anh em bạn rễ cùng học với nhau với cụ Ngô Thì Sĩ. Thế sự đã đổi thay theo thắng bại của sa trường. Cuộc hành quân ra Bắc của vua Quang Trung đã đổi thay thế sự. Hồn hờn oán vang vọng đứt ruột suốt ba canh nguyệt. Máu hờn khóc vua Thục Đế vẽ thành cảnh đêm thất tịch, đêm mùng 7 tháng 7 âm lịch tương truyền Ngưu Lang, Chức Nữ gặp nhau. Chuông lớn nước xưa ngân theo giọt đồng hồ nước sớm. Thời thế đã đổi thay, tiếng chuông lớn nước xưa cũng phải đánh theo giờ giấc mới. Cây cao thế gia ủ rũ dưới bóng chiều tà. Nước cũ Vua Lê, chúa Trịnh giờ cũng như vua Thục Đế thác thành chim đỗ quyên khóc nhớ nước, giọng khan máu trong đêm Ngưu Lang Chức Nữ gặp nhau. Những gia đình thế gia vọng tộc thời Lê Trịnh cũng như cây cao ủ rũ vì thời thế đã hết. Nơi vườn Tấm không ngăn nỗi giọt lệ song the. Tấm Viên là khu tư viên của công chúa Tấn Thủy đời Hán bị Đậu Hiên cướp đoạt. Sách Hậu Hán Thư, Đậu Hiên truyện. Muốn chạy lên cung trăng mây cao nhưng chưa biết cách nào. Sách Luân Hành Vương Sung đời Hán : Vợ Hậu Nghệ là Thường Nga lấy cắp thuốc chồng rồi trốn lên cung trăng. Sống trong thời mới dù có khóc than cũng như chim đỗ quyên, chỉ có cách trốn lên cung trăng nhưng là chuyện viễn vông không biết bằng cách nảo.

Bài thơ cho thấy ông lui về ở ẩn nhưng cũng không thể yên, chỉ có trốn lên cung trăng mới có thể yên được,

Chẳng thuở đơn sơ chung nhà, trường,

Đổi thay thế sự ở sa trường.

Oán hờn đứt ruột ba canh nguyệt,

Máu khóc vẽ đêm mưa ngâu tuôn.

Cố quốc chuông ngân hồ nước sớm,

Thế gia cây đẹp bóng tà dương.

Tấm Viên khôn nỗi đôi dòng lệ.

Lên nguyệt mây cao biết có đường.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

HÍ ĐẠI HỒ DƯƠNG CẢM HOÀI

Kỳ nhất: Cảm quyên thanh

Bất thị đơn sơ hú xứ đường,

Suy di sự thế khán sa trường.

Oán hờn vọng đoạn tam canh nguyệt,

Đề huyết trang thành thất tịch chương.

Cố quốc cảnh chung tùy hiểu lậu,

Thế gia kiều mộc thảng tà dương.

Tấm viên bất cấm sq song lệ,

Bôn nguyệt vân cao vị tức phương.

16. Bài 2   BUỒN NGHE TIẾNG VE

                Ai đem sầu oán cuốn quanh nhà cao, tiếng tiếng trên cây rập rạp như sóng vỗ vào bờ. Đêm khuya tựa tiếng hờn khóc trên cung trăng. Sáng sớm buồn như tiếng ai bẻ cành liễu tiễn người đi xa. Chén trường đình nơi nao tràn trề vườn Kim Cốc. Kim Cốc là nơi Thạch Sùng đời Tấn thường tổ chức yến tiệc. Tiếng sáo ngắn ai đó réo rắc trong ánh tà dương. Trong cảnh vắng vẻ có ai thương người đơn côi này chăng nhỉ ? Xin truyền cho cách tu tiên sánh đôi của vợ chồng Lã Động Tân. Lã người đời Đường khi loạn Hoàng Sào, dời nhà lên núi Chung Nam tu tiên hai vợ chồng đều đắc đạo.

Mượn tiếng ve Ngô Thì Nhậm muốn nói đến những biến động trong triều Cảnh Thịnh, ông là người cô đơn thổi tiếng sáo trong chiều tà.

Ai đem sầu oán quyện cao đường,

Như sóng trên cây tiếng vọng vang.

Tựa khóc đêm tàn Thiềm Điện khúc,

Bẻ cành buổi sớm Liễu Đài chương.

Trường đình chén tiễn sầu Kim Cốc,

Sáo thổi ai người bóng tịch dương.

Cảnh vắng có thương người lẽ bóng,

Động Tân chồng vợ đạo tiên truyền.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ nhị : CẢM THIỀN THANH

Tủy tương oán tự nhiễu cao đường,

Thân thụ thanh thanh lãng cỗ đường.

Lương dạ tự đề Thiềm Điện phách,

Thanh thần như chiết Liễu Đài chương.

Trường đình thâm xứ phù Kim Cốc,

Đoãn địch hà nhân xuống tịch dương,

Tịch mịch tằng lân cô lãnh phủ,

Động Tân lưỡng khẩu hạnh truyền phương,

17. Bài 3 . BUỒN NGHE TIẾNG ĐÀN: Không phải người mặc áo màu gảy đàn trong nhà phượng. Thái y người mặc áo màu, ca kỹ đàn hát. Cách rèm tiếng đàn dứt, âm thanh tan ra ngoài ao vườn. Đêm lạnh lẽo gợi nỗi buồn bên gối cô đơn. Ban đầu nỉ non tấu các khúc nhạc danh tiếng. Mái tóc tóc xanh người thôn dã nghe khúc Bạch Tuyết, theo Tống Ngọc, Bạch Tuyết là khúc hát hay của Sư Khoáng khi hát lên cả nước chỉ còn mươi người hiểu thưởng thức được. Râu đóm bạc người quân tử chầu ở cung Thanh Dương. Cung Thanh Dương là cung xây phía Đông nơi vua ở dành cho các quan Đông Các học sĩ người cố vấn nhà vua. Nhà ai mới sáng tác ra khúc Phượng Cầu Kỳ Hoàng. Khúc Tư Mã Tương như đời Hán tỏ tình cùng Trác Văn Quân. Tan tác cả tâm tình mỗi người một ngã.

Tâm sự ông như nàng Trác Văn Quân nghe tiếng đàn Tương Như ai mới sáng tác, chì làm tan tác tăm tư mỗi người một ngã.

Chẳng phải ca nhi đàn phượng đường,

Cách rèm tiếng dứt vọng hồ vương,

Thê lương đêm bóng sầu gối lẽ,

Ai oán khởi đầu khúc đại chương.

Xanh tóc dân quê lời Bạch Tuyết.

Bạc râu quân tử chốn Thanh Dương.

Nhà ai mới viết Cầu Hoàng khúc,

Tan tác tâm tư người mỗi phương.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ tam CẢM CẦM THANH

Bất thị thái y cổ phượng đường,

Cách liêm đoạn khúc hưởng phương đường,

Thê lương thử dạ khêu cô chẩm,

Ô yết đương sơ tấu đại chương.

Lục mấn dã nhân sơ Bạch Tuyết,

Ban nhiên quân tử thị Thanh Dương,

Thùy gia tân chế Cầu Hoàng khúc,

Náo loạn tâm linh các nhất phương.

18. Bài 4. CẢM LÒNG KHI NGHE TIẾNG CHUÔNG.

                Nửa đêm kêu vang tiếng chuông tới phòng trai tịnh. Khiến lòng thơm như tới toà nhà bằng bạch ngọc. Hương lòng xua tan giấc mơ hồ điệp. Hồ điệp: trong thiên Tề Vật Luận Trang Tử năm mơ hóa bướm. Tựa như thoi gấm ném đứt khúc Phượng Cầu Hoàng. Nếu Trác Văn Quân, gái góa ném đứt thoi gấm, không thèm nghe lời hát tỏ tình của Tư Mã Tương Như thì không chuyện gì xãy ra. Lần chuổi hạt châu bồ đề tâm niệm Phật cho kiếp ba sinh. Từ hang hư không truyền lại một khí dương. Không cốc là hư không, Kinh Bát Nhã : ‘Sắc tức thị không, không tức thị sắc “. Chuông vang nửa đêm giờ Tý, dương sinh từ giờ tý đến giờ tỵ, âm sinh từ giờ ngọ đến giờ hợi. Xúc động duyên thiền đi tìm chứng quả. Vật quý như cỏ trăn, cỏ linh ở tận phương Tây. Thơ Giản hề, Kinh Thi” “ Sơn hữu trăn, thấp hữu linh. Vân thùy chi tự. Tây phương mỹ nhân.” Trên núi có cây trăn, dưới nước có cỏ linh. Rằng ta nhớ ai ? người đẹp phương Tây. Thơ cổ Trung Quốc người đẹp chỉ bậc thánh nhân. Trong bài thơ chỉ Đức Phật ở Tây Trúc.

Nửa đêm chuông vọng tới trai phòng,

Lòng quyện thơm nơi bạch ngọc đường.

Hương tỏa xua tan Hồ Điệp mộng,

Gấm thoi đứt khúc Phượng Hoàng chương.

Nguyện cầu lần chuổi ba sinh kiếp.

Hang trống thổi truyền một khi dương,

Xúc động duyên thiền tìm chứng quả,

Trăn linh vật quý tại Tây Phương.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ tứ CẢM CHUNG THANH

Nguyên âm dạ bán đáo trai đường,

Lưu trú phương tâm bạch ngọc đường,

Hương kính xao tàn Hồ Điệp mộng,

Cẩm cơ tịch đoạn Phượng Hoàng chương.

Niệm châu ấm sổ tam sinh kiếp,

Không cốc sơ truyền nhất hoạch dương.

Xúc động duyên thiền tầm chứng quả,

Trăn linh giai phẩm tại Tây phương.

19. Bài 5. CẢM TƯỞNG KHI NGHE TIẾNG NƯỚC MÙA THU

                Một màu biếc trong đọng lại trong nhà bích ngọc. Nguồn tiên uốn khúc vỗ vào bờ bạc. Giòng nước không chảy làm sao đề thơ trên lá đỏ. Tích thư sinh Vu Hựu và cung nữ Hàn Thúy Tần đề thơ trên lá đỏ theo giòng nước chảy vào cung rồi gặp nhau kết duyên tình.. Như mách còn lười mở bức màn gấm. Ý thơ Âu Dương Tu tả người thiếu phụ mong chồng lười mở bức trướng gấm. Khó như ông già Phùng Đạo viết bài Trường Lạc Từ, làm quan Tể Tướng sáu triều đại, mười đời vua, không thể vui với khe động như ông già đánh cá Vũ Lăng lạc đào nguyên. Buồn nghe cô gái đương xuân hát trong cung. Vua Đường Minh Hoàng say mê Dương Quý Phi, quên cả Mai Phi, nàng vẽ đẹp, thơ hay sáng tác khúc hát ai oán trong cung. Ai đòi sông Ngân xuống cõi trần gian. Tích Ngưu Lang Chức Nữ gặp nhau mồng 7 tháng 7. Muốn bắc cầu ngang ngại hỏi phương hướng.

Mầu biếc ngưng trong bích ngọc đường,

Nguồn tiên uốn khúc bạc giòng vương.

Không trôi lá đỏ thơ sao gửi ?

Chẳng vén màn nhung gấm nhớ thương.

Khe động khó vui Trường Lạc lão,

Cung phòng sầu khúc oán cung nhân.

Sông Ngân sao chảy nơi trần thế,

Muốn bắt cầu ngang ngại hỏi đường.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ ngũ : CẢM THU THỦY THANH

Nhất bích trừng ngưng ngọc bích đường,

Tiên nguyên ủy khúc giáp ngân đường.

Bất lưu vô nại đề hồng điệp,

Như tố hoàn dung tiền cẩm chương,

Động gián nan nơi Trường Lạc lão,

Cung ca muộn thích kiểu kiều dương.

Thùy di Ngân Hán lai nhân thế,

Dục giá hoành kiều ngại vấn phương.

20 .ĐÙA THAY NÀNG HỒ DƯƠNG LÀM CÁC BÀI THƠ NGŨ CẦU.

Nguyên dẫn :     Đầy rẫy trong trời đất là hai thứ đạo và khí. Cái có thể bởn được là khí, cái không thể bỡn được là đạo. Trăng , hoa, gương, dệt, dây đàn là những thứ có thể bỡn được. Trăng vì sao mà tỏ, hoa vì sao mà thơm, gương vì sao mà sáng, dệt vì sao mà thành tiếng dây đàn vì sao mà nên âm, đó là những đạo lý không thể bỡn được. Ví như bút mực là những thứ kẻ sĩ có thễ bỡn được. Xe cộ áo mũ người sang có thể bỡn được . Còn cái tài học bao quát cổ kim của kẽ sĩ, vái chí hướng ôm ắp kinh luân của người sang thì không ai bỡn được. Lại như trăng, hoa, gương, dệt, dây đàn có thể là những thứ nàng Hồ Dương có thể bỡn được, nhưng công việc có ai xui nên trăng tỏ, hương thơm, gương sáng, dệt thành tiếng, đàn gảy thành âm thì rõ ràng nàng Hồ Dương không sao bỡn cợt được. Kinh Thi có câu : “ Xem vẻ con chim kia dường tìm tiếng của bạn nó.” Loài vật tìm nhau còn tìm tiếng của nhau, huống chi là con người lại đến không biết cái thứ mà mình tìm kiếm sao. Nếu như nàng Hồ Dương mà biết những thứ mình cần tìm là trăng, hoa, gương ,dệt, dây đàn là khí còn đây ánh trăng tỏ, mùi hoq thơm, vẻ gương sáng, tiếng thoi dệt, âm dây đàn là đạo.

Kinh Thi còn có câu : “ Tìm chẳng được, thức ngủ đều mong ước, đó có thể là cách tìm kiếm của ngưởi đi tìm đạo.”. Vậy liền thay nàng Hồ Dương viết thơ Ngũ Cầu kính gửi sang ông. Còn những điều mà người ta nói rằng : Cái đó có thể tách ra được thì không phải là đạo, điều đó sai chăng ? Ý của bậc quân tử hiểu rõ về đạo định giải thich sao đây ?

Bài 1 TÌM (ÁNH TRĂNG) SÁNG

                Bỡn trăng bồi hồi trong phòng trăng tới. Tình trăng lai láng bao trùm cả phòng không. Bao phen tìm bóng người trên mặt đất. Bắc thang trời nơi nao mà tìm vầng thỏ. Trong mơ thấy chiếc khuyên vàng nổi trên hồ Thái Dịch, hồ nơi cung vua. Ngang má rơi giọt lệ xuống hồ Chiêu Dương. Hồ Chiêu Dương ở Sơn Đông Trung Quốc, tích nàng Chiêu Quân cống Hồ khóc từ biệt nhà vua. Mong người cuốn hẵn bức màn mây. Soi tới thiên thai nơi có thuốc tiên. Lưu Thần, Nguyễn Triệu ngày mùng 5 tháng 5 lên núi Thiên Thai có hai nàng tiên đón mời rồi kết thành vợ chồng sau thành tiên bay mất.

Trăng sáng bồi hồi chốn nguyệt đường,

Tình trăng lai láng chiếu phòng không.

Bao phen trên đất tìm nhân ảnh,

Sao bắc thang trời hỏi thố chương.

Vào mộng xuyến vàng cung Thái Dịch,

Lệ rơi má thắm hồ Chiêu Dương.

Mong người chẳng vén màn mây được,

Sao tới thiên thai kiếm thuốc tiên.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

HÍ ĐẠI HỒ DƯƠNG NGŨ CẦU CHƯƠNG

Kỳ nhất   CẦM MINH

Lộng nguyệt bồi hồi tẩm nguyệt đường,

Nguyệt tình đạm đãng trạo không đường.

Kỷ hồi tại địa tầm nhân ảnh.

Hà xứ thê thiên mịch thố chương,

Nhập mộng kim điền phù Thái Dịch,

Hoành lương châu lệ lạc Chiêu Dương,

Nguyện quân bất khứ trùng vân mạc,

Chiêu đáo thiên thi sản dược phương,

21. Bài 2 TÌM (HOA) THƠM

                Bỡn hoa trằn trọc nghỉ ở lầu hoa. Vẽ hoa mơ màng nằm trên vách đá. Vỗ gối trong mơ lan ở trong tay. Lần túi lấy bút viết câu thơ hay ca tụng bóng quế đẹp. Đem hồ tiêu phất vào phòng cho ấm, ngày xưa cung thất được sơn phất một lớp tiêu cho ấm, nên gọi là tiêu phòng. Chỉ có hoa quỳ vẫn hướng theo ánh dương. Mong chàng như cây ngọc hòa hợp cùng thiếp như cây liền cành. Bạch Cư Dị trong bài Trường Hận ca, lời Dương Quý Phi nói với vua Đường Minh Hoàng : “Tại thiên vi dực điểu, tại địa nguyện vi liên lý chi.” Trên trời nguyện như chim liền cánh, dưới đất nguyện như cây liền cành. Chẳng cần phẩm bình hương thiệt kê là phương thuốc hay. Hương thiệt kê là đinh hương, ngày nay dùng nấu phở, ngày xưa các quan vào chầu vua thường ngậm đinh hương cho thơm miệng. Tại Ấn Độ, sau khi ăn xong người ta thường ngậm đinh hương.

Say hoa thao thức chốn lầu hoa,

Hoa dáng mơ màng trên vách nhà.

Gối mộng kề lan tay vói hái,

Túi thơ bóng quế dáng kiêu sa.

Cung phòng ấm cúng, hồ tiêu phất,

Ánh sáng dương theo,   quỳ nở hoa.

Cây ngọc liền cành chàng với thiếp,

Đinh hương phương thuốc chẳng bàn qua.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ nhị: CẦU HƯƠNG

Lộng hoa triển chuyển khệ hoa đường,

Hoa thái đê mê yển thạch đường,

Phác chẩm mộng trung lan tại thủ,

Thám nang chương lý quế trình chương.

Mạn tương tiêu thực đồ hư thất,

Không hữu quỳ tâm hướng húc dương.

Liên lý nguyên quân tài ngọc thụ,

Bất tu kê thiệt phẩm kỳ phương.

22. Bài 3. TÌM GƯƠNG SÁNG

                Bỡn gương đứng bồi hồi trước đài gương. Những vết nhăn như chữ triện trên gương lạnh. Ánh sáng sao Mai, thẩn thờ soi trên gối uyên ương. Ánh sao Hôm hững hờ mong manh quanh chăn phỉ thúy, chăn màu xanh chim bói cá. Thẹn thùng son phấn không buồn kẻ đôi lông mày chữ bát. Ngượng ngùng trên sân vắng ánh sáng ban mai lạc vào. Mong chàng như đài gương phẳng lặng mây nước ngược chiếu khắp nơi. Chớ bảo rằng gương trong chẳng tìm thấy bóng.

Lần lửa đùa gương trước kính đường,

Nếp nhăn hằn vết lạnh hạnh màu sương.

Uyên ương gối lẻ, Mai đơn chiếc,

Phỉ thúy chăn đơn, Hôm nhớ thương.

Son phấn thẹn mi cong nét vẻ,

Ngại ngùng sân vắng nắng mai vương.

Mong chàng gương phẳng trong soi bóng,

Chớ bảo gương trong chẳng bóng truyền.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ tam CẦU QUANG

Lộng kính trì hồi hướng kính đường,

Tô ngân sinh triện trệ hàn đường.

Khải Minh trử chiếu uyên ương chẩm,

Thái Bạch không hàm phỉ thúy chương.

Trang phấn nữu nê khai bát tự,

U đình tàm quý dẫn triêu dương.

Nguyện quân chiếu tận yên đài thủy,

Mạc vị hà minh bất khả phương.

23. Bài 4. TÌM TIẾNG (THOI ĐƯA) Vui đùa với nghề dệt ở mãi nơi nhà dệt. Thoi ô ném hoài như sóng vỗ vào ghềnh đá. Tiếng tơ kêu như lòng thiếp có thấu tới tai chàng. Tiếng trục khua gian nan dệt thành y trang người phụ nữ. Lòng thiếp nhớ chàng nên dệt y trang thật vụng về, khó khăn. Buồn nghe tiếng đập vải thôi thúc từ cửa sổ phía Bắc. Buồn vang tiếng dế kêu than từ phía trời Đông. Mong khung cửa nhà chàng treo các xâu chỉ hồng. Để may áo cưới tay áo rộng đón cô dâu khi mùa sang. Bài thơ thật là một tuyệt bút.

Dần dà vui dệt trong nhà dệt,

Thoi ném, sóng xô ghềnh đá vang.

Có thấu tai chàng tơ vọng tiếng,

Xót xa lòng thiếp áo khôn đan,

Lòng buồn cửa Bắc chày thoi vải,

Sầu thảm trời Đông dế vọng vang.

Mong cửa nhà chàng treo chỉ thắm,

Để may áo cưới rộng thu sang.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ tứ CẦU THANH

Lộng chức xâm tầm ẩn chức đường,

Ô thoa lãng trích thạch ky đường.

Minh ti vị đáo tài lang nhĩ.

Khấu trục nan ly ấu phục chương.

Muộn thính đão y thôi bắc dũ,

Sầu văn xúc chúc dẫn đông dương.

Nguyên quân gia trữ thiêm hồng tuyến,

Trùng chế thu san đại tụ phương.

24. Bài 5 TÌM TIẾNG (ĐÀN)

                Tới nhà đàn tay uyển chuyển đùa với dây tơ. Nâng đàn Tiêu Vĩ mà sợ lá mùa thu rơi rụng đầy ao. Đàn Tiêu Vĩ là đàn do Thái Ung thời Tam Quốc chế ra, đây chỉ cây đàn nói chung. Ngón tay nhỏ nhắn lướt thành khúc thân thuộc ấy. Mối tình u uất dạo nên chương nồng nàn. Đáng thương cho dây tơ vì thương cảm như nức nở, quá rít khó thành tiếng. Cũng mừng khi đổi cung chưa phải dứt dưới ánh tà dương. Mong chàng nối lại dây đàn Lục Ý để cùng sống bên nhau đến bạc đầu. Đàn lục Ý là đàn của Tư Mã Tương Như làm xiêu lòng Trác Văn Quân. Khỏi khiến nỗi lòng người lữ thứ quên lúc thần tiên.

Tay đàn uyển chuyển chốn huyền đường,

Tiêu Vĩ thu rung ao lá vàng.

Ngón nhỏ cung đàn thân thuộc ấy,

U tình vang tiếng đượm nồng nàn,

Thương thay tơ rít khôn thành tiếng,

Mừng nỗi sang cung chiều nắng tàn.

Đầu bạc cùng chàng đàn Lục Ý.

Xa nhà vui thú khúc thần tiên.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ ngũ: CẦU ÂM

Lộng huyền uyển chuyển đáo huyền đường,

Tiêu vĩ kinh thu diệp tích đường.

Tiêm chỉ án thành tư thích phả,

U Tình khêu động bỉ nồng chương.

Khả lân huyền sáp nan thành hưởng,

Do hỉ cung tường vị đoạn dương.

Giai lão nguyện quân đề Lục Ý,

Miên giao lữ vị trở tiên phương.

25. GẶP NGÀY SINH NHẬT CHA KÍNH VIẾNG

                Không phải mặc áo màu để múa trước thềm. Lão Lai trong Nhị Thập Tứ Hiếu, 80 tuổi cha mẹ vẫn còn sống, nên mặc áo màu như trẻ thơ múa mua vui cho cha mẹ, ý câu thơ nói cha mẹ không còn nữa. Xum xuê hoa hạnh nở bên ao biếc. Ý nói con cháu giờ đông vui đầy nhà. Nơi nao mây núi theo hầu người cầm hạc. Ý cha mẹ đã cỡi hạc qui tiên. Tích Triệu Biện đời Tống làm quan Tham Tri khi vào đất Thục cỡi ngựa và đem theo cây đàn cùng chim hạc tỏ vẽ giản dị vui thú tiêu dao. Câu thơ nhắc lại chuyện cha Ngô Thì Sĩ khi làm Đốc Trấn Lạng Sơn thường ngao du nơi động Nhị Thanh. Nay làm quan to gấm vóc dư thừa, mà xót xa không mẹ cha để phụng dưỡng. Cổn chương là người làm quan to. Đứa con lênh đênh chẳng phải nói đến cây nga, thẹn với tóc bạc như tuyết. Kinh Thi thơ Lục Nga :” Lục lục giả nga, phỉ nga y cao, ai ai phụ mẫu, sinh ngã cù lao “ Cây nga xinh tốt kia, không phải là cây nga mà là cây cao, thương cha mẹ ta sinh ta vất vả.Thương cha mẹ quá cực khổ sinh dưỡng ta nay nay mắt lòa, không phân biệt rõ cây nọ với cây kia. Không cần nói cây nga nữa vì cha mẹ đã mất. Từ đường chốn quê nhà tịch mịch trong nắng thu. Nhị Thanh mờ mịt đây động thần tiên. Không kế gì tìm lại được cha mẹ để phụng dưỡng.

Chẳng múa áo màu vui mẹ cha,

Xum xuê vườn hạnh biếc ao nhà.

Nơi nao mây núi theo cầm hạc.

Thừa thải gấm the phận xót xa.

Lênh đênh tóc bạc thơ nga thẹn.

Tịch mịch từ đường quê nắng tà.

Nhị Thanh mờ mịt thần tiên động.

Tìm đâu phụng dưỡng mẹ cha già.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

CUNG VÃN TIÊN NGUYÊN ĐÃN TIẾT

Bắt thị y ban vũ tại đường,

Bích trì niểu ái hạnh hoa đường.

Vân sơn thậm xứ bồi cầm hạc,

Phong vận duy dư ngưỡng cẩm chương.

Du tử phi nga tàm huyết mấn,

Thế từ hữu hức đối thu dương.

Nhị Thanh phiêu diểu thần tiên động,

Vô kế trùng tầm tựu dưỡng phương.

26 . TUÂN THEO Ý

Nguyên dẫn : Việc đã qua như giấc mộng. Bạn ta là hạng người trong tuần lễ Đế Quán. Hồi tưởng lại cuộc gặp gỡ xưa. mong gặp lại lần nữa thì thật là khó. Nay tiếp được quý thơ nhắc lại quang cảnh đi sứ, bấc giác thêm khảng khái, bèn kính thơ họa lại mong được nhận cho.

Đế quán là thời suy vong sau thời thịnh trị Chu Thành Vương. Luận Ngữ, thiên Bất Dật, Tử viết : “Đế tự ký quán nhi vãng gia, ngô bất diệc quan”. Tế Đế Tử tuần rót rượu đế thần giờ trở đi ta không muốn xem nữa. Ý Khổng Tử nước Lỗ đời Chu Thành Vương lễ đế thời thịnh trị, khi nước Lỗ suy sinh ra lười biếng không thể xem được,

                Nhớ xưa vua sáng tôi hiền tụ họp một triều đình. Hầu xa giá bên sông Hương xe theo lối tiên. Năm đi sứ được sai truyền từ cửa Kim mã. Vua Quang Trung mất, Ngô Thì Nhậm được cử làm Chánh sứ sang báo tang và thụ phong cho vua Cảnh Thịnh. Nhớ lúc ngự bút báo tang được vua nhà Thanh cảm động ban khen khi dâng tờ biểu chương. Năm tháng như tên bay giờ thành ông già bạc tóc. Đỉnh hồ mờ mịt trông vời lăng Đan Dương. Vua đã mất trông vời nơi lăng Đan Dương. Muốn gieo quẻ đề cầu may lần nữa. Nhưng nực cười chưa tìm ra phương thuốc làm đen râu.

Kim mã nơi cung Vị Uông đời Hán nơi các Hàn Lâm học sĩ làm việc. Đình hồ : vua Hoàng Đế TQ lấy đồng núi Kinh Sơn đúc đỉnh hồ, đỉnh đúc xong vua cỡi rồng bay mất. Đỉnh hồ chỉ vua Quang Trung mất, lăng Đan Dương là nơi an táng vua Quang Trung.

Vua sáng tôi hiền xưa một đình,

Hương giang ngự giá lối xe tiên.

Xưa qua Kim Mã đường đi sứ,

Dâng tấm ngự chương bút ngợi khen.

Năm tháng tên bay giờ bạc tóc,

Đỉnh hồ mờ mịt nhớ Đan Dương,

Muốn mong trở lại ngày tao ngộ,

Nhưng nực cười không thuốc nhuộm đen,

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

TUÂN Ý

Ức tích minh hương hội nhất đường,

Hương giang ngự tất hổ tiên đường.

Hoàng hoa tuế khiền truyền Kim mã.

Duệ táo thời bao phụng bảo chương.

Niên tiển xâm tầm thành bạch tẩu,

Đỉnh hồ phiếu diễu vọng Đan Dương.

Thao hồ yêu hạnh trùng tao ngộ,

Khước tiếu ô tu vị đắc phương.

27 . KÍNH VIẾNG LĂNG ĐAN DƯƠNG

Nguyên dẫn : Ông nhân nghe có lệnh gọi, còn chưa đi ngay được, buồn bã mà thành thơ. Đại đễ vua tôi cốt ở nghĩa, cha con cốt ở ân, luân lý lớn của đạo làm người chỉ là một. Nhưng vua biết tôi, cha biết con, vậy cảm kích về ân nghĩa đó như thế nào ? Bài thơ trước tôi có câu “Hữu vọng Đan Dương “ Trông về lăng Đan Dương, nhân nhắc tới chuyện đi sứ trước đây, mà nay được thơ ông, chợt lại có cảm hứng. Nhân sắp đến ngày tiên húy, giữa lúc ốm yếu vẫn cảm nhớ, nỗi lỏng càng thêm trằn trọc, làm được bài Khâm Văn (Kính viếng) và Cung Ức (Kính nhớ) họa theo nguyên vận gửi ông xem, tất cả đều mong ông lượng xét.

                Khó níu xe rồng ở cung Tử cực. Vua Hoàng Đế TQ sau khi đúc đỉnh xong cỡi rồng lên tiên, các đại thần vin râu rồng, muốn giữ lại mà không được. Tử Cực đường là nơi quàn quan tài vua. Buồn trông suối vàng chín khúc quanh co. Kim nguyên: suối vàng, người xưa cho rằng nguồn ở phía Tây Vực. Võ công hiển hách còn để lại nơi nương tựa. Mưu lược sáng suốt đã mở nền tảng cho triều đại. Hồn thiêng hiện xuống kính thấy ngay bên tả. Giòng dõi giữ gìn ngưỡng trông đang ở bên ánh dương. Đức trời bồi đắp lo mà đền đáp. Đạo quẽ Khôn không gì khác. Lợi ở thẳng và vuông. Hào từ quẽ Khôn, Kinh Dịch : “Trực phương đại, bất tập vô bất lợi.” Thẳng vuông lớn, dẫu không học tập mà vẫn có lợi.

                Ngày 29 tháng 9 ,Quang Trung thứ 5 (1792) Nguyễn Huệ mất, Năm sau Cảnh Thịnh năm thứ nhất, Ngô Thì Nhậm làm Chánh sứ sang báo tang và cầu phong.

Khó níu xe rồng Tử Cực Đường

Quanh co chín khúc suối vàng trông.

Võ công hiển hách nơi nương tựa,

Mưu lược anh minh lưu hiến chương.

Hiện xuống hồn thiêng khâm tại tả,

Giữ gìn giòng dõi ngưỡng vầng dương.

Đất trời bồi đắp lo đền đáp,

Khôn đạo không ngoài lợi thẳng vuông.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

KHÂM VÃN ĐAN DƯƠNG LĂNG

Long ngự nan phàn Tử Cực Đường,

Kim nguyên trướng vọng cửu hồi đường.

Nhung y thần vũ lưu bằng tạ,

Phương sách anh mô địch hiến chương,

Trắc giáng hoàng linh khâm tại tả,

Bảo minh thanh dận ngưỡng đương dương.

Tài bồi thiên đức tư thù đáp,

Khôn đạo vô tha lợi trực phương.

28, KÍNH NHỚ ĐỘNG NHỊ THANH. Bài này Ngô Thì Nhậm nhớ tới cha là Ngô Thì Sĩ đã trùng tu động Nhị Thanh khi làm Đốc Trấn Lạng Sơn, ông lấy hiệu Nhị Thanh Động Chủ.

Mây ráng là phòng, vách đá là nhà. Tùng bách mới trồng trên bờ muôn trượng. Uy nghi Thần, Phật sáng trưng sắc ngọc. Điển sách vương hầu bài bia ký rực rỡ sắc rồng. Dân trong bảy châu Lạng Sơn đầu yên vui sinh sống. Tất cỏ sao đáp đền ánh dương soi đã lâu. Riêng người còn để lại mãi chữ Hiếu trên vách. Đâu nữa vời như đứa con này, nào được vẹn toàn.

Mây ráng là phòng vách đá nhà,

Bách tùng mới cấy vạn bờ xa.

Uy nghi Thần Phật ngọc trong sáng,

Điển sách vương hầu rồng lượn sa.

Bảy châu vui sống dân yên ổn,

Tất cỏ đáp đền ân đức nhà,

Riêng người chữ Hiếu còn trên vách,

Chẳng phải nửa vời thẹn nỗi ta.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

CUNG ỨC NHỊ THANH ĐỘNG

Yên hà vi thất, thạch vi đường,

Truông bách tân tài vạn trượng đường.

Thần Phật uy nghi chiêu ngọc sắc,

Vương hầu điển sách xán long chương.

Thất châu tẩm đức đồng bào hộ,

Thốn thảo an thù cửu chiếu dương,

Tiêu bích duy công lưu vĩnh hiếu,

Bán như tử thử cảm toàn phương.

29. TIỄN THU

                Nguyên dẫn : Ngày Liễu Cốc đã chuyển đi dần. Chuông Ứng Chung sắp kỳ rung tiếng. Chứa giai nhân, chọn nhà vàng. Những e gió thổi lưu thi khách nơi lầu ngọc, luống ngại không trăng. Nhớ ông lòng nhớ, lòng dám xa lòng! Nhân mượn bút mực mà tiễn thu, suối lan đọc câu thơ cũ, bèn quăng sành đá mà kiếm ngọc, nhà chi mong vị hương thơm.

Liễu Cốc là thần coi mùa thu. Ngày thu, “Liễu Cốc chi đán.” Chương Thượng Thủ trong Đại truyện. Kinh Lễ : Chuông Ứng Chung dùng vào tháng 10(ÂL), mủa thu đang dần qua, mùa đông sắp đến. Suối lan, nhà chi. Chi lan là tình bạn thân thiết.

                Tiễn thu sao không đến được ngôi nhà ở phía Đông. Tình sâu trân trọng tiễn nhau lên yên lưng ngựa. Chỉnh rượu vừa cấp cho vào đêm Nhâm Tuất. Nhắc thơ Tô Đông Pha bài Hậu Xích Bích. Vợ nói :” Tôi có chỉnh rượu cất đã lâu ngày.” Ý thơ hẹn ngày trở về, như Tô Đông pha chơi thuyền đêm Nhâm Tuất. Bức Hồi Văn lại dệt vào tháng Tất Canh. Hồi Văn bài thơ dệt lên gấm dâng vua. Đây nói việc Ngô Thì Nhậm đi sứ báo tang vào mùa thu. Sao Tất và sao Trường Canh ở phương Tây thuộc về mùa thu. Mỹ nhân thầm nhỏ giọt lệ trong xe Ngư Hiên. Tích Chiêu Quân cống Hồ, ý nói việc đi sứ xa nhớ đến vua Quang Trung đã mất. Du khách khó đuổi theo ánh dương vùng Nhạn Đảng. Thủy Vân nhàn vịnh bài Hữu Sở thán : Kiến Văn Công nhà Minh chạy trốn đến Thiên Thai, Nhạn Đảng, Kiếm Nam làm nơi trú chân, cha con Sử Bân đi theo điều hành chính sự suốt 40 năm. Niên hiệu Chính Thống năm đầu. Kiến Văn Công tự ra đầu thú, được rước vào cung được phong làm Thọ Hầu bỏ mặc cha con Sử Bân. Ý nói những biến động trong triều Tây Sơn khó mà lường trước được. Trên lưng ngựa biệt ly chúc nhau lời vàng bình an . Cõi bồng lai kia há phải là chốn thu về.

Tiễn thu chẳng phải đến nhà Đông,

Trịnh trọng tình sâu yên ngựa dong.

Đấu rượu cấp đêm Nhâm Tuất ấy,

Hồi Văn lại dệt Tất Canh chương.

Mỹ nhân đau xót Ngư Hiên lệ,

Du khách khó theo Nhạn Đảng dương.

Ly biệt bình an câu chúc tụng,

Bồng lai há phải đợi thu sang.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt .

TỐNG THU

Tống thu vô nại đáo đông đường,

Trịnh trọng thâm tình mã thượng đường.

Đấu tửu phương cung Nhâm Tuất dạ,

Hồi văn trùng chức Tất Canh chương.

Mỹ nhân ám trích Ngư Hiên lệ,

Du khách nan tùy Nhạn Đãng dương.

Vị khắc kinh an tham biệt giá,

Bồng lai khởi thị phản thu phương.

30. Bài 2. Tiễn thu không sao tới được ngôi nhà phía Tây. Tình thừa vương vấn tan tác bên đường. Người anh hùng Tào Tháo cầm ngang ngọn giáo trận Xích Bích bừng tỉnh giấc mộng sớm. Hoa hải đưởng không sức nâng đỡ Dương Quý Phi. Vua Đường Minh Hoàng yêu thương ví Dương Quý Phi như đoá hoa Hải Đường, nhưng khi quân sĩ làm loạn đòi giết Dương Phi, nhà vua không ngăn cản được. Chuông Nam Lữ văng vẳng vọng đến lầu Cảnh Dương. Nam lữ : Luật âm nhạc xưa có 12 luật lữ, ứng với 12 tháng. 6 luật tháng dương, 6 lữ tháng âm, Nam lữ ứng với tháng 8. Cảnh Dương là lầu do vua Vũ Đế đời Nam Tề dựng có chuông đến canh ba, canh năm cung nhân nghe chuông thức dậy trang điểm. Hãy nâng chén quý bằng ngọc tía tiễn người ly biệt. Cõi trời Đâu Xuất há có phải là nơi trụ lại mùa thu. Phật chia thế giới làm nhiều cõi: Phật, Bồ Tát, Thanh Văn, Duyên Giác, Trời, Người, Súc Sanh, Ngạ Quỹ. Các vị thần Bà La Môn không bị Phật phủ nhận mà xếp vào cõi Trời Đâu Xuất trên cõi Người. Đế Thiên không tự mình sinh ra và sáng tạo ra vũ trụ, vật chất vũ trụ tự nó mà có trong vòng nhân quả, có hằng hà sa số cõi trời. Cõi người còn gọi là cõi Ta Bà.

Tiễn thu không ngại đến Tây đường,

Vương vấn tình thừa tan tác buông.

Cắp giáo anh hùng bừng mộng sớm,

Rời lầu thục nữ ngắm mây vương.

Hải đưởng không sức nâng Phi Tử,

Nam Lữ chuông vang vọng Cảnh Dương.

Nâng chén tử hà cùng tạm biệt,

Cõi trời Đâu Xuắt bóng thu phương.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt:

Kỳ nhị

Tống thu vô nại đáo Tây đường,

Khiển quyển dư tình tản ủng đường.

Hoành sáo anh hùng kinh hiểu mộng,

Từ lâu yểu điệu đát thiên chương.

Hải đường vô lực phù Phi Tử,

Nam lũ hi thanh đáo Cảnh Dương.

Vi ủng tử hà châm biệt tửu,

Đâu thiên khởi thị trú thu phương.

32. Nguyên dẫn : Phương Bắc không phải là nơi mùa thu sinh ra. Cũng không phải là chốn thu quay về, chắc rằng tình thu không tới, cho nên nhà Bắc không đưa tiễn thu. Nhân đó nghĩ thêm một bài “Bắc đường oán” (Lời oán nhà Bắc) vì được câu Đỗ Công Bô : “Vân thủy chiếu phương đường “ (Mây nước chiếu ao thu ).

                Không tiễn thu về tới nhà phía Bắc. Há không mây nước chiếu xuống ao thu chăng ? Vườn Thượng Lâm, Đường Vũ Hậu từng cho đánh ba hồi trống dục cho hoa nỡ, hoa mẫu đơn không kịp nỡ bị đày đi Giang Nam. Chốn hang tối nối vần thơ “chặt cây”. Kinh Thi, chương Tiểu nhã, bài Phạt mộc : “ Phạt mộc đinh đinh, Điểu minh anh anh, Xuắt tự u cốc, Thiên vu kiều mộc. “ (Chém cây chan chát, Chim kêu rối rít, Ra từ hang sâu, Vượt trên cây cao). Như chiếc lộng xanh, cây tùng vượt lên ba thước tuyết. Tựa giải mũ bạc hoa mai thêm năm hào dương. Hoa mai nở vào tháng 11 ÂL Tháng 11 đầu đông, quẽ địa lợi phục, hào dương bắt đầu sinh ra, ở dưới 5 hào âm, mỗi tháng có thêm một hào dương, âm giảm. Chữa biết tới mùa thu mà đã lắm vẻ Đông. Lại đem hành Kim đi qua phương Bắc. Hành kim thuộc ngũ hành chỉ phương Tây mủa thu. Ý nói phương Bắc không có mùa thu. Vì trời hết nóng chuyển sang lạnh ngay, hầu như không có mùa thu chuyển tiếp.

Không tiễn thu về đến Bắc đường,

Há không mây nước bóng ao vương.

Thượng lâm truyền dục cho hoa nỡ,

U cốc chim bay, phạt mộc chương.

Xanh lộng tùng cao ba thước tuyết,

Mai hoa bạc mũ năm hào dương,

Mùa thu chẳng biết đông nhiều vẻ,

Sóc phương mang đến thuộc hành kim.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ tứ

Bất tống thu quy đáo Bắc đường,

Khởi vô vân thủy chiếu phương đường.

Thượng lâu tằng bá thôi hoa lệnh,

U cốc phương canh phạt mộc chương.

Thủy cái tùng lâm tam xích tuyết,

Ngân anh mai xướng ngũ hào dương.

Vị tri thu tú ca đông tứ,

Khước bả kim hành quá Sóc phương.

33.

Nguyên dẫn : Người xưa có chữ “tiễn xuân“,”giữ xuân” nhưng lại không nói đến thu, dường như yêu thu không tha thiết bằng yêu xuân. Ôi ! Trang điểm lộng lẫy ấy là tình của hóa công, nhưng trang điểm thanh đạm ấy cũng là ý của hóa công, cho nên lẽ nào chỉ có thể lưu luyến cảnh phồn hoa mà không tiếc thương cảnh thanh bạch. Vừa tiễn thu đi nay lại có ý giữ thu lại. Nối được năm bài Tiếc thu trình ông phụ chính giúp. Được mắt xanh nhà sáng sẽ lấy làm vinh hạnh.

Bài 1 Tiếc thu muốn dựng căn nhà mơ thu. Tiếc vẻ đẹp của thu ở ngôi nhà trồng cúc. Màu sắc như giáp vàng hoa cúc đánh tan cả trận bướm vàng bay tới. Hoa ngọc dệt thành thơ trên tờ gấm. Không để cho ngõ sâu tri huyện Bành Trạch của Đào Tiềm trở thành nơi hoang vu. Chỉ để cho thuốc tiên giúp Bá Dương Lão Tử trường thọ. Nhắn nhủ ông khôi nguyên thi tướng quốc gia. Phan Huy Ích từng đỗ đầu, từng làm Chánh Sứ. Chùa Hương núi Long Môn, Lạc Dương, Hà Nam do Bạch Cư Dị lập ra Hương Sơn Thi xã chính là nơi ngắm cảnh thu.

TIẾC THU

Tiếc thu muốn dựng mộng thu đường,

Tiếc vẻ thu dung ở cúc đường.

Kim giáp đánh tan tàn trận bướm,

Ngọc anh dệt gấm, nét văn chương.

Ngõ sâu chẳng để hoang Bành Trạch,

Linh dược giúp cho Lão Bá Dương.

Nhắn với khôi nguyên Thi Tướng Quốc,

Hương Sơn nơi đó thưởng thu phương.

TÍCH THU

Tích thu dục cấu mộng thu đường,

Tích vị thu dung tại cúc đường.

Kim giáp chiến tàn phương diệp trận,

Ngọc anh chiếc tựu cẩm tiên chương.

Bất giao u kính hoang Bành Trạch,

Chi hứa linh đan lão Bá Dương.

Ký ngũ chế khôi thi tướng quốc,

Hương Sơn chính thị hưởng thu phương.

34. Tiếc thu muốn dựng ngôi nhà ngắm thu, Tiếc vì tiếng thu reo bên bờ trúc. Xào xạc khó tìm tiếng sắt tiếng vàng. Mài dũa để hứng thành câu thơ ngọc khuê văn chương. Rừng sương có bạn tùng thêm xanh tốt. Trong cõi đời mờ mịt như sương có bạn ta là cây tùng xanh tốt chống chọi sương giá. Gác ấm đậu bầy chim phượng hợp dưới vầng dương. Triều đình có nhân tài dưới sự châm sóc của vị vua anh minh. Nhàn khách buông phao bên đài câu cá. Rau thuần đất Ngô ấy là chốn say mùa thu.

Tiếc thu muốn dựng vọng thu đường,

Tiếc tiếng thu reo bờ trúc vang.

Xào xạc khó tìm vàng sắc lá,

Dùi mài thi hứng ngọc văn chương.

Rừng sương có bạn tùng xanh tốt,

Gác ấm đậu bầy phượng hợp non.

Nhàn khách buông câu bên điếu vọng

Ngô thuần ấy chính chốn thu phương.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ nhị

Tích thu dục cấu vọng thu đường,

Tích vị thu thanh tại trúc đường.

Sưu sắt nan tầm kim thiết hưởng,

Trác ma dị hứng bích khuê chương.

Sương lâm đắc hữu thiêm tùng mậu,

Noẵn các thê bằng tụ phương dương.

Ký ngữ điếu đài thùy địch khách,

Ngô thuần chính thị túy thu phương.

35.

                Tiếc thu muốn làm ngôi nhà níu mùa thu lại, Tiếc ánh thu trong rọi xuống ao sáng như gương. Bóng quế tròn xoe vào hôm đêm rằm. Áo lông Hằng Nga rực rỡ thành mây năm vẻ. Mỹ nhân mê mẫn trong trướng lan vườn Phương Lạc. Vườn do Đông Đôn hầu nước Tề mở ra có chợ, hàng quán.. Khách thơ say đắm cảnh sông tạnh Hán Dương ở Hoàng Hạc Lâu. Ngô Thì Nhậm và Phan Huy Ích khi đi sứ từng thăm lầu này và làm thơ. Gửi lời nhắn ông già đội giải mũ phong lưu, từng làm quan mang phẩm phục Chánh Sứ. Lầu nam chính thị là nơi ngắm cảnh thu.

Bài ba

Tiếc thu muốn dựng Hệ thu đường,

Tiếc ánh thu ao sáng soi gương.

Bóng quế đêm rằm trăng tỏa sáng.

Áo lông năm sắc kết mây vương,

Mỹ nhân mê trướng lan Phương Lạc,

Thi khách say sông tạnh Hán Dương.

Muốn gửi người phong lưu áo mũ,

Lầu Nam nơi ngắm cảnh thu phương.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ Tam

Tích thu dục cấu hệ thu đường,

Tích vị thu quang tại kính đường,

Quế phách đoàn đoàn tam vọng hậu,

Vũ y xán xán ngũ vân chương.

Mỹ nhân lan trướng mê Phương Lạc,

Thi khách tình xuyên túy Hán Dương.

Ký ngữ phong lưu linh trải lão,

Nam Lâu chính thị ngoạn thu phương.

36.   Tiếc thu muốn cất ngôi nhà lưu luyến mùa thu. Luyến tiếc tình thu ở nơi bờ liễu. Cành liễu quét vào song cửa, chồi non đang sợ tuyết lạnh. Trước khung cửa sổ, tơ liễu bay muốn vẽ nên tranh. Hái cỏ tiêu nỗi nhớ dài thêm ba tháng. Thơ Thái Cát, Kinh Thi : “Thái bỉ cát hề, nhất nhật bất kiến như tam nguyệt hề. Thái bỉ tiêu hề. Nhất nhật bất kiến như tam thu hề.” Hái rau sắn kia chừ. một ngày không gặp lâu như ba tháng chừ. Hái cỏ tiêu chừ, một ngày không gặp lâu như ba mùa thu chừ. Ý câu thơ mong nhớ bạn tha thiết. Cầm cây đuốc chơi đêm, cuộc vui say đắm tiếc nuối buổi xuân tàn. Thành ngữ ”Bỉch chúc dạ dư,” cầm đuốc chơi đêm. Gửi lời nhắn bạn thơ áo xanh. Tỳ bà đình chính lả nơi ôm ấp mùa thu. Thơ Bạch Cư Dị bài Tỳ Bà hành : “Tựu trung đối khớp hạ thùy đối, Giang Châu Tư Mã thanh san thấp.” Trong đó ai nhỏ lệ nhiều nhất (khi nghe tiếng đàn tỳ bà người ca kỷ trên bến Tầm Dương) Tư Mã Giang Châu vạt áo xanh ướt đẫm.

Bài

Tiếc thu muốn dựng luyến thu đường,

Vì tiếc tình thu tơ liễu vương.

Phơ phất bên song chồi tuyết lạnh,

Bay bay khung cửa cảnh thi chương.

Hái tiêu nỗi nhớ dài ba tháng,

Cầm đuốc hoan nồng suốt buổi xuân.

Nhắn gửi áo xanh người mấy kẻ,

Tỳ bà nơi chốn giữ thu phương.

Kỳ tứ

Tích thu dục cấu luyến thu đường,

Tích vị thu tình tại liễu đường,

Phát hạm nhu đề phương khiếp tuyết,

Niêm song phi nhứ hựu thi chương.

Thái tiêu hoài vọng tăng tam nguyệt,

Bỉnh chúc hoan nồng kế ngũ dương.

Ký ngữ thanh san phong vận hữu,

Tỳ bà chính thị bão thu phương.

37.

Bài 5. Tiếc thu muốn cất ngôi nhà giữ mùa thu lại. Tiếc vì nhớ thu ở bên ao rau xanh. Đồng xanh nổi màu biếc trải ra gấm vóc. Suối nâu hơi lạnh sương bay như giải lụa. Ly chương là tấm dãi lụa che mặt cô dâu. Sáo trẻ mục đồng mấy khúc đón vầng trăng mới mọc. Lời ca ngư phủ một khúc tiễn mặt trời lặn xa. Gửi lời nhắn ông già ôm bầu ngọc thét hoài. Đạo sĩ Lý Thiết Quài tu tiên nhưng thường ôm chiếc hồ lô ngọc say lúy túy, đây chỉ Phan Huy Ích. Rằng nhà đình trên bãi rau tần chính là nơi ngắm cảnh thu trôi nổi.

Tiếc thu muốn dựng lãm thu đường,

Vì tiếc tình thu ao sắc xanh.

Đồng ruộng biếc xanh thơ gấm vóc,

Suối nâu lạnh trải lụa sương vương.

Mục đồng thổi sáo chờ trăng mới,

Ngư phủ ca ngâm tiễn ánh dương.

Nhắn bảo ông ôm bầu rượu ngọc,

Tần đình trôi nổi cảnh thu phương.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ ngũ

Tích thu dục cấu lãm thu đường,

Tích vị thu hoài tại lục đườ ng.

Lục dã bích phù thi cấm tú,

Hám khê hàn tẩm thổ ly chương.

Sổ xoang ngưu địch nghênh tân nguyệt,

Nhất khúc ngư ca tống viễn dương.

Kỷ ngữ ngọc hồ trương khiếu tẩu.

Tần đình chính thị phiếm thu phương.

38

Nguyên dẫn : Được thư ông thăm hỏi, tinh thần thực là phấn chấn. Song bệnh tôi thuộc loại ngoại thương nội cảm, phải đợi dùng phương thuốc phát tán phong tụ, mới có thể đỡ mệt mỏi bải hoãi. Tôi biết rõ ràng việc bang giao khẩn cấp là việc đáng mong sợ, đã nhận điều phó thác phải hết lòng. Vậy nên làm giấy tờ sổ sách kính trình ông xem xét tiếp nhận và chuyển đạt lên trên, chắc cũng không có gì trở ngại. Khi bệnh điều trị hơi đỡ, tức ngày mồng một này tôi sẽ vào chầu ngay. Mọi việc thù ứng thì nhờ ông giúp. Nay kính hoạ vần thơ ông đưa cho. Xin gửi đến ông mong ông soi xét.

                Cơm hẩm canh rau tựa như ở dưới mái lều tranh. Thân ốm lây lất đùa bên khóm cúc. Thân vướng vào tước quý ở chốn âm u càng lợi. Lòng chưa được như hồ băng, ở chổ u ám há có thể tỏ soi ? Đọc thơ Ký Ức vẫn cân nhắc ý mài ngọc bên bờ trúc. Kinh Thi, thơ Vệ phong, bài Ký Ức ca ngợi Vệ Vũ Công có tài văn chương, vừa biết mài dũa đức hạnh, nên được thiên tử nhà Chu mời làm Tướng quốc lo việc chính sự. Mơ tới kinh đô tấm lòng hoa quỳ vẫn tha thiết hướng về mặt trời. Lòng trung với vua. Tự điều hoà sẽ có nguồn vui mong được khỏi bệnh. Đâu dám rên rỉ xem là phương thuốc dối mình.

Canh rau cơm hẩm dưới nhà tranh,

Thân ốm vui bên khóm cúc vàng.

Tước hảo thân mang lòng muốn dấu,

Băng hồ lòng chữa gạn khơi trong.

Nhắc cân ký ức thơ mài ngọc,

Mộng hướng đô thành quỳ hướng dương.

Vui sống điều hoà thân chẳng bệnh,

Dối mình phương thuốc dám đâu rên.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Phán xú canh lê tự thảo đường,

Bệnh khu triển chuyển cúc y đường.

Thân anh hảo tước âm vô lợi,

Tẩn vị băng hồ ám khởi chương.

Kỳ ức thôi xao ma trúc bích.

Đô thành mộng mị thiết quỳ dương.

Điều hoà hữu hỉ vong vô vọng,

Cảm dụng thân ngâm khí dĩ phương.

39

Nguyên dẫn: Vừa rồi đọc các bài thơ hoa cúc về mùa thu, đó là những bài bọn ta xướng họa, nhân cảm hứng về nàng Hồ Dương, không ngờ đã lên tới hơn 20 bài, Người ngoại cuộc có khi sẽ cười chúng ta là lũ si tình, nhưng bình tâm mà suy nghĩ thì thấy đạo lý trong kinh truyện đại để đều ký thác vào tính tốt.

Kinh Thi có câu rằng : Khéo đùa cợt chừ ! Không độc ác chừ ! (Thiện hỷ hước hề ! Bất vi hước hề !) Như vậy điều cốt yếu là để bởn cợt, chứ không phải giỏi làm điều độc ác. Đần độn như Tăng Tử, tương truyền giỏi phép trị nước, cũng nói rằng : ‘Chưa hề có chuyện học nuôi con rồi mới lấy chồng’ .”Vị hữu học dưỡng tử nhi hậu giá giả dã.” vả lại một âm một dương thì gọi là “đạo” . Thông hiểu được đạo âm dương thì hoặc ‘xuất’ hoặc ‘xử’ hoặc im lặng, hoặc nói ra, mở ra cho rộng, suy ngẫm cho sâu thảy đầu hợp với cái nghĩa. Xử trí đúng lúc, sắp đặt phải thời. Ví dụ chuyện nam nữ kịp thời là thuận, vợ chồng sống chung một nhà phải ngay. Nếu làm trái với lẽ đó, sẽ sinh ra nỗi oán hờn ‘quả mơ rụng’ , ‘trên bộc trong dâu’ khác nào như việc tiến thủ kẻ sĩ, một đằng giữ tiết tháo mà tiến thủ, một đằng xu thời cầu vinh. Cho nên thơ là để hướng dẫn tính tình, lại có cội rễ từ chuyện nam nữ. Nam nữ quả là đầu mối của muôn sự vậy. Không phải là người hiểu biết về   “đạo” thì không thể biết được điều đó. Nếu đã biết rõ được “đạo “ thì đó chẳng riêng gì Kinh Thi, Kinh Dịch, Kinh Lễ, Kinh Xuân Thu phàm là những chổ khởi hứng từ tính tình có thể thấy rõ được. Bèn làm 5 bài khởi hứng từ Ngũ Kinh, họa nguyên vận trước để góp vào trận thơ trong mùa thu hoa cúc. Hết thảy mong được ông xét định.

Khổng Tử chê Tăng Tử chậm chạp và đần độn (Lỗ như Tăng Tử)

Phiếu mai, Thiệu mai Kinh Thi nói niềm ai oán của người phụ nữ quá lứa lỡ thì và lòng khát vọng kịp thời xây dựng hạnh phúc lứa đôi.

Trên bộc trong dâu bài Tang Trung trong Dung phong Kinh Thi : quan hệ nam nữ bất chính.

Sinh ra dưới trời kẻ Nam người Bắc vốn không cùng nhà. Việc chi mà vương vấn vào đường tình ái như bài thơ tìm hái rau hạnh. Thơ Chu nam, Kinh Thi : hình ảnh hái rau hạnh để ví trai tài chọn người yêu. Thân nếm đủ lo âu nguy hiểm trở thành lời Thoán trong Kinh Dịch. Vân Vương ở Dữu Lý diễn Kinh Dịch viết ra Quái từ và Thoán từ, Ngô Thì Nhậm lúc chạy trốn ở Thái Bình viết lời bàn Kinh Xuân Thu. Lòng tơ tưởng tới người yểu điệu truyền tụng trong Kinh Thi. Quan Thư Kinh Thi: “Yểu điệu thục nữ, Quân tử hảo cầu, Cầu chi bất đắc, Ngộ mi tư bạc.” Người thục nữ yểu điệu, chính là người bạn tốt đôi của người quân tử. Người quân tử theo đuổi người đó mà chẳng được, nên lúc tỉnh lúc mê đều tơ tưởng tới. Đáng thương cho cây tùng kia dãi dầu trong tuyết lạnh. Luống nghĩ tới hoa đào nọ còn lưu luyến buổi xuân về. Phải biết chỗ ngụ ý sâu xa của bậc thánh nhân. Khuôn phép “Trị Bình” xuất phát ngay từ chốn phòng khuê.

CẢM TƯỞNG VỀ CÂU: BẠN ĐẸP LỨA ĐÔI NGƯỜI QUÂN TỬ TRONG KINH THI

Dưới trời Nam Bắc chẳng chung nhà,

Hà tất tình như hạnh hái ra.

Thân đủ ưu nguy như Dịch thoán,

Thương người yểu điệu Kinh Thi ca.

Đáng thương tùng dãi dầu sương tuyết,

Luống tưởng đào lưu luyến buổi xưa.

Biết chổ sâu xa lời thánh dạy,

Trí bình khuôn phép tự phòng khuê.

Kỳ nhất

THI KHỞI QUÂN TỬ HẢO CẦU

Hậu thiên Nam Bắc bất đồng đường,

Hà sự anh tình hạnh thái đường.

Thân bão ưu nguy thành Dịch thoán,

Tâm quan yểu điệu bá Thi chương.

Khả lân tùng thụ kinh nghiêm tuyết,

Mạn tưởng đào hoa luyến thiếu dương.

Yếu thức thánh hiền thâm ý xứ,

Trị bình quy phạm tự khuê phương.

40 Cảm nghĩ về chuyện VUA NGHIÊU GÃ HAI CON GÁI CHO ĐẾ THUẤN TRONG KINH THƯ.

Kinh Thư : Vua Nghiêu nghe nói Thuấn hiền đức đã cảm hóa mẹ kế và em khác mẹ độc ác ương ngạnh, bèn mời về triều gả cho hai con gái Nga Hoàng và Nữ Anh để thử tài xử thế trước khi nhường ngôi.

Vua thánh tôi hiền gặp nhau tương đắc trong triều đình. Lẽ ra Thuấn phải già đời đánh cá trong đầm Lôi Trạch. Trai muộn vợ vốn đã quen sống đời cô độc. Gái con vua cần chi xuống chiếu kén chồng. Tiếc cho gái một đôi chẳng phải là gương vỡ, từng có chồng mà goá bụa. Nào biết tuổi ba mươi quả còn trai tân. Thánh nhân muốn ổn định ngôi vị càn khôn, nên trước hết thừ đặt phép tắc nơi khuê phòng để làm khuôn mẫu cho muôn phương.

Theo Thuấn Điển sách Thượng Thanh: “ Đô du hu phất “: Đô du là tán thành, hu phất là phản đối. Trong triều vua Nghiêu Thuấn khi bàn việc chính sự dùng từ này.

Theo Sử Ký, Ngũ Đế Bản Kỷ Thuấn khi còn hàn vi cày ở núi Lịch Sơn, đánh cá đầm Lôi Trạch ở Sơn Đông. Thuấn là người tốt nên ở đâu mọi người đều quần tụ đến đấy.

Tương đắc triều đình vua thánh tôi.

Chẳng làm ngư lão chốn đầm Lôi.

Thân trai muộn vợ quen cư ngụ,

Phận gái con vua há kén người.

Đôi gái chẳng vì gương kính vỡ,

Thân trai ba chục vẫn còn trai.

Thánh nhân muốn định càn khôn lại,

Đặt phép phòng khuê để thử tài.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ nhị THƯ KHỞI NHI NỮ LY GIÁNG

Tế hội đô du hu phất đường,

Khởi ưng Lôi Trạch lão ngư đường.

Quan phu nguyên dĩ thành cư tụ,

Đế nữ hà tu hạ tức chương.

Khả tích nhất song phi phá kính,

An tri tam thập quả cô dương.

Thánh nhân yếu dịch kiền khôn vị,

Thiên thí hình vu thức vạn phương.

41 Bài ba CẢM TƯỞNG VỀ QUẼ ĐẾ ẤT GẢ EM GÁI TRONG KINH DỊCH

                Hoà khí chan chứa đầy nhà lớn, đây chỉ   triều đình. Ấm cúng nồng nàn chẳng phải chỉ do tình nghĩa anh em. Em gái vua cớ chi can dự vào hình tượng Kinh Dịch. Phép tắc đế chế việc gì gả em xuống cho dân thường. Vì con em vua chúa phần nhiều hợm hĩnh kiêu căng, ỷ vào địa vị tôn quý. Nên khiến họ tự hạ bớt tôn quý để phục tùng chồng. Thánh nhân đã tỏ rõ cái tôn chỉ : thân với người hiền. Muốn đại cát phải từ lòng trung chính mà lên.

                Kinh Dịch dùng quẽ này để tượng trưng cho đức nhún nhường của những kẻ tôn quý như vua chúa. Kinh Dịch quẽ Thái hào lục ngũ : “Đế Ất quy muội di chỉ nguyên cát”. Đế Ất gã em gái đã có phúc, đủ phận phúc. Rất tốt là do trung chính từ tâm niệm.

Lệ hoa đường chữ trong bài thơ Thường Lệ, Tiểu Nhã trong Kinh Thi nói về tình nghĩa anh em.

Mao chinh tượng trong quẻ Thái : “Bạt mao như dị kỳ vương chính cát, nhổ cỏ tranh lấy cả vòng đi rất tốt. Theo Trình Di : Thời đa thái thì để chí ở sự tiến lên, người quân tử tiến lên tất cùng bạn bè dắt díu nhau lên như rể cỏ tranh. Vua quân tử được yên thì người hiền khắp thiên hạ, quy tụ ở triều đình đồng tâm hiệp lực làm nên cuộc hạnh thái cả thiên hạ.

Hoà khí tràn trề chung một nhà,

Anh em nồng ấm mẹ cha ra.

Em vua sao dự vào hình tượng,

Phép đế sao không gả thế gia.

Hợm hĩnh kiêu căng nhà quý tộc,

Hạ mình tôn kính theo chồng là,

Thân người hiền thánh nhân tôn chì,

Nguyên cát theo đường trung chính ta.

Kỳ tam DỊCH KHỞI ĐẾ ẤT QUY MUỘI

Hoà khí phân vân mãn thái đường,

Nùng hương phỉ trực lệ hoa đường,

Vương cơ hà dự mao chinh tượng,

Đế chế thiên đa hạ giá chương.

Hỗ xỉ đại đô bằng tạ súng,

Giáng tôn yếu xử thuận tòng dương.

Thánh nhân xiển phát thân hiền chỉ,

Nguyên cát trung hành nhận thử phương.

42.

Bài 4 KINH XUÂN THU KHỞI ĐẦU : KHƯƠNG THỊ HỘI TỀ HẦU

Kinh Xuân Thu: “ Năm Trang Công thứ 5 , mùa đông tháng 12 Khương Thị vầ hội với Tề Hầu ở đất Cáo, Khương Thị là vợ Lỗ Hoàn Công, em gái Tề Tương Công. Tức năm Hoàn Công 18, Khương Thị theo Hoàn Công sang nước Tề. Hoàn Công mất ở Tề. Khương thị bèn thông dâm với anh ruột là Tề Tương Công “.

                Nực cười thay về thăm anh hoá ra chuyện động phòng. Yến hỉ đường nơi động phòng hoa chúc đây châm biếm nơi Khương Thị thông dâm với anh. Cuộc ngao du thành ra chuyện dâm bôn. Thước thuần đường, Kinh thi thơ Dung phong : “Thuần chi bôn bôn, Thước chi bôn bôn, Nhân chi vô cương, ngã chi vi huynh. “(Chim thuần song song, Chim thước song song, Người này bất lương, Ta gọi là anh.) Chim thuần chim thước khi bay đều có đôi, Ngoan là con người bất lương mà ta phải gọi là anh. Thơ này do nước Tề thất Tuyên Công mới mất , vợ Tuyên Công là Tuyên Khương và là mẹ Huệ Công, thông dâm với tên Ngoan là con riêng của Tuyên Công, nhân đó làm thơ đả kích. Gã gian phu thêm vợ lẽ như đã kể trong thơ Y Ta, Kinh Thi. Ả dâm phụ làm gì biết thẹn với câu thơ Tệ Cẩu thơ Tề phong, Kinh Thi chê Khương Thị. Loài chuột lớn có bao giờ biết lễ nghĩa đâu ? Thơ Dung phong Kinh Thi : “Tướng thử hữu thể, Nhân chi vô cơ, Hổ bất xuyến tử”. (Con chuột lớn còn có hình thể, Con người mà không biết lễ nghĩa, sao không sớm chết đi. ) Con cáo khỏe vốn chẳng chịu được cảnh thiếu xuân tình. Thơ Nam Sơn, Kinh Thi nói loài cáo rất dâm. Nước Tề chê Khương Thị và Tề Tương Công anh em thông dâm như loài cáo. Thánh hiền cố gắng nói rõ cái ý sâu xa. Băng giá đến phải chọn giầy bện bằng cỏ cát mà đi. Hài sơ lục, quẽ Khôn, Kinh Dịch: “Lý sương kiến băng chí.” Giầy đi sương khi băng giá đến. Ngụy phong Kinh Thi: “Củ củ cát lũ, khả dĩ lý sương.” Dép vải dày dăn có thể đi sương. Ý nói việc gì cũng phải thận trọng.

Cười đến thăm anh hóa động phòng,

Ngao du mà hoá chuyện dâm bôn.

Gian phu thêm vợ Y Ta chép,

Đâm phụ thẹn gì Tệ Cẩu chương.

Chuột lớn biết chi là lễ nghĩa,

Cáo chồn chẳng chịu cảnh xuân không,

Thánh nhân nói rõ sâu xa ý,

Băng giá chọn giầy cỏ cát mang.

Kỳ tứ XUÂN THU KHỞI KHƯƠNG THỊ HỘI TỀ HẦU

Tiếu sát quy ninh yến hỉ đường,

Du ngao phiên tác thước thuần đường.

Ngoan phu đa đắc Y Ta thiếp,

Đảng phụ ninh tâm Tệ Cẩu chương,

Thạc thử hà tằng tri hữu lễ,

Hùng hồ nguyên bất nại vô đương.

Thánh nhân khiết khẩn minh vi chỉ,

Băng chí suy tòng cát lũ phương.

43 Cảm tưởng về câu trong thiên Nội Tắc Kinh Lễ : “ Vợ thiếp tuy già, nhưng nếu tuổi chưa quá 50 ắt phải được dự năm ngày một lần ngự.”

                Nhan sắc đã tàn đâu dám mong được hầu trong tẩm đường. Nhưng nhờ làn gió lành thổi dậy đoá hoa rụng bên đường. Tạm vui với người áo trắng chẳng phải vì tham sắc. Người áo trắng chỉ người vợ hiền từ thửa hàn vi do từ thơ Xuất kỳ Đông môn. Màn rách còn cất giữ, vật dùng đã lâu trở thành thân thiết. Kinh Lễ thiên Đàn Cung : “Tệ duy bất khí”, màn rách không vứt bỏ. Trai biển nẩy hạt châu do sống lâu năm. Ruộng lam trồng được cây ngọc từ độ đang xuăn. Lam điền tên quả núi ớ huyện Lam Điền, tỉnh Thiếm Tây, theo Hán Thư núi này có nhiều ngọc đẹp. Thánh nhân nhắc đến chỗ khó thi hành. Chì rõ cách dùng cày nghĩa để làm ruộng tình.

Nhan sắc tàn không hầu tẩm đường,

Nhờ làn gió mát thổi hoa tàn.

Tạm vui áo trắng không tham sắc,

Màn rách cảnh già hoá thiết thân.

Trai biển nẩy châu do tuổi lão,

Lam điền cây ngọc tự xuân dương.

Thánh nhân nhắc chuyện làm khi khó,

Cày nghĩa ruộng tình chỉ cách mang.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ ngũ

LỄ NỘI TẮC KHỞI : THIẾP TUY LÃO NIÊN VỊ NGŨ THẬP TẤT DỰ NGŨ NHẬT CHI NGỰ

Cảm vọng điêu nhan xí tẩm đường,

Khải phong suy khởi lạc hoa đường.

Cảo y liêu lạc phi tham sắc,

Tệ trướng do tàn khởi quý chương.

Hải bạng sinh châu duyên tế lão,

Lam điền sản ngọc vị xuân dương.

Thánh nhân để khởi nan hành xứ

Minh thị tinh điền nghĩa nậu phương.

44 THU VỀ

Nguyên dẫn : Thu cao, sương lạnh xót người đồng bệnh, vì tinh thần giao cảm, bất giác đồng thanh tương ứng. Chúa thu cũng nên biết đến ân tình của chúng ta. Tuy cúc vẫn còn, lẽ nào lại không giữ thu lại được. Sắp đón đông tới, chợt tiếp thu về. Tấm thân ốm yếu nương tựa lều tranh, nếu đem được thu tới bên giường bệnh chắc sẽ khỏe ra. Thiết tưởng mong thu sẽ vì người yêu thu mà nhắn gửi tình. Vậy nên họa 5 bài để tỏ nghĩa đồng tâm, mong được xem tới, sẽ làm vinh hạnh.

Bài 1. Thu về lại đến nhà chơi đàn. Song không thạo gảy khúc phượng múa bên hồ. Ông Bành Trạch gảy đàn không dây mà vẫn vui. Đào Tiềm khi về điền viên thường vỗ đàn mà hát tỏ ý chí mình. Thầy Tăng Điểm gảy đàn chầm chậm vì muốn dấu chí hướng tốt đẹp. Gió Nam không nổi, không vội vặn căng dây trục. Trời phía đông thu lại, ánh nắng tỉnh lặng. Xét đạo lý suy ra từ chuyện cầm hạc .Phong cách người làm quan đi xa mang theo cây đàn và con chim hạc làm bạn. Khi hạc cất tiếng kêu là lúc đùa giỡn với đàn. Thơ Hạc minh, Tiểu Nhã Kinh Thi : Minh cao, Hạc cất tiếng kêu.

Thu về lại đến chốn cầm đường,

Chẳng thạo gảy cung vũ phượng đường.

Bành Trạch ôm đàn vui tiếng vỗ,

Tăng Gia gảy chậm chí lưu chương.

Gió Nam không vội căng dây trục,

Cốc Chấn hương thu trời lặng trong.

Cầm hạc tiêu dao quan chốn vắng.

Tiếng thanh vang vọng hạc kêu đàn.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

THU HỒI

Kỳ nhất

Thu hồi trùng tiếp đáo cầm đường,

Khước bất am khiêu vũ phụng đường.

Bành Trạch vô huyền hoàn tự thú,

Tăng Gia hi cổ vị lưu chương.

Tốn phong bất quả hưu giao trụ,

Chấn cốc phương thu hảo tĩnh dương.

Tựu hạc suy cầm quan đạo lý,

Minh cao thời hậu lộng đàn phương.

45. Bài 2

                Thu về lại tiếp đón đến nhà chơi cờ. Song chẳng thạo suy nước cờ tượng mã. Trong cuộc dễ mê cần dừng nửa chừng. Quẻ Cấn trong Kinh Dịch : “Cấn kỳ bối.” Dừng ngay trên lưng, đừng nửa chừng chỉ sự tỉnh táo khi đánh cờ. Thắt túi không lỗi, ấy là khéo khôn. Người xưa thường mang tiền trong thắt lưng. Ông tiều để mục cán búa trải đã ngàn năm. Sách Thất Dị Ký : “Vương Chất vào rừng đốn cũi, thấy hai đứa trẻ đánh cờ, bèn chống búa đứng xem, tan cờ cán búa đã mục”. Quan Trạng dùi thủng lọng chỉ nước cờ bằng điểm nắng. Vũ Huyên làng Mộ Trạch, Đường An tỉnh Hải Dương tay giỏi cờ. Tương truyền sứ Tống sang nước ta đánh cờ với vua. Vũ Huyên làm người cầm lộng che cuộc chơi giữa sân nắng. Ông dùi lộng một lỗ nắng rọi lên bàn cờ, khi gặp nước cờ hay ông chỉ nước cho vua thắng., vua phong ông là Trạng Cờ. Nhọc lòng sao bằng cứ để lòng không nhọc. Lặng thinh cũng biết được hội gió mây biến hóa.

Thu về lại đến chốn kỳ đường,

Chẳng thạo cuộc chơi mã tượng đường.

Trong cuộc dễ mê dừng nửa cuộc,

Thắt nang không lỗi ấy là khôn,

Ông tiều cán mục cờ theo nước,

Quan Trạng lộng soi nắng điểm bàn.

Lòng nhọc sao bằng không nhọc sức,

Lặng thinh biết được gió mây sang.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ nhị

Trùng hồi trùng tiếp đáo kỳ đường,

Khước bất am suy tượng mã đường,

Đương cục dị mê tu cấn bối,

Quát nang vô cửu thị khôn chương.

Lạn kha tiểu tẩu can thiên tuế,

Toản cái khôi nguyên kỷ điểm dương.

Tâm phí hà như tâm bất phí,

Phong vân tĩnh hội biến thông phương.

46 . Thu về lại đến với nhà làm thơ. Song không khéo niêm luật thơ Đường. Khó tìm thấy khúc ngâm Lương phủ nơi Ngọa Long cương của Khổng Minh. Chỉ biết có chữ chu hành trong thơ Lộc minh, Kinh Thi : “ Nhân chi hiếu ngã, thị ngã chu hành”. Người khách yêu ta, chỉ ta đường lớn. Khí phách Ly tao cùa Khuất Nguyên còn nơi hoa lan. Khuất Nguyên khuyên ngăn vua Sở không được bị ruồng bỏ, đến sông Mịch La, cài hoa lan để tỏ chí mình trong sạch. Sáng tác khúc Ly Tao. 9 bài ca có bài Tương Quân và trầm mình xuống sông Mịch La vì không muốn thấy nước Sở mất. Tiếng ngâm thơ hồn Trương Hát còn vang vọng Quế Dương, Lý Thường Kiệt đánh Tống lập phòng tuyến sông Cầu tại Quế Dương, cạnh đền Trương Hống, Trương Hát. Để khích lòng quân sĩ ông cho lên đồng, hồn Trương Hát nhập đồng vào ngâm thơ: “Nam quốc sơn hà nam đế cư. Tuyệt nhiên định phận tại thiên thư. Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm. Nhữ đẳng thành kham thủ bại hư”. Sông núi nước Nam vua Nam ở. Rành rành định phận ở sách trời. Nếu như lũ giặc bây xâm phạm. Chúng bây sẽ bị đánh tơi bời.

Bài 3

Thu về lại đến chốn thi đường,

Nhưng chẳng khéo nên niêm luật đường.

Lương Phủ khó tìm Long Ngoạ khúc,

Chu Hành chỉ hát Lộc Minh chương,

Khuất Nguyên khí phách miền lan nhược,

Trương Hát còn ngâm khúc Quế Dương.

Gió lạnh không cần kinh dạ Đẩu,

Ôn hoà đôn hậu ấy hoà phương.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ tam

Thu hồi trùng tiếp đáo thi đường,

Khước bất công suy vận luật đường.

Lương Phủ nan khuy Long Ngọa khúc,

Chu hành cẩn thúc Lộc Minh chương,.

Tương Nguyên tao khách anh lan nhược,

Trương Hát ngâm hồn trệ Quế Dương,

Bất dụng phong hàn kinh dạ Đẩu,

Đôn nhu ôn hậu kiến hoà phương.

47. Bài 4. Lại đón thu về tới nơi nhà vẽ. Song chửa biết đường tô nét đỏ xanh. Đành tạm treo bức tranh hoa cúc của Đào Tiềm. Đào Tiềm tri huyện Bành Trạch từ quan về trồng hoa cúc. Vì khó tìm ra cây biếc chốn đào nguyên của Nguyễn Triệu. Lưu Thần và Nguyễn Triệu đời Hán vào núi Thiên Thai hái thuốc lạc vào chốn thiên thai gặp hai nàng tiên kết duyên làm vợ chồng, sau về quê cũ thời gian trôi qua đã mấy đời người không ai còn biết đến. Không vẽ được vẽ đẹp của hoa trên tuyết. Cố vẽ ánh sáng dịu của nắng trong sương. Từ nền trắng nghĩ ra đề tài để vẽ. Tranh Diêm Vương trong các chùa đời Đường không đáng học theo.

Lại đón thu về chốn họa đường,

Song chưa biết vẽ nét đan thanh.

Đào Tiềm treo bức tranh hoàng cúc,

Nguyễn Triệu khó tìm cây biếc xanh.

Chẳng vẽ được hoa trên tuyết trắng,

Cố công vẽ nắng dưới sương trong.

Thử tìm cảnh vẽ trên nền trắng.

Diêm cảnh đời Đường chẳng muốn trông.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ tứ

Trùng tiếp thu hồi đáo họa đường,

Đan thanh vi hội tố điêu đường,

Hoàng hoa liêu quải Đào Tiềm trục,

Bích thụ nan tầm Nguyễn Triệu chương.

Duy đã bất miêu hoa thượng tuyết,

Tư quang yểu hội kính trung chương.

Thả tòng hậu đố suy nghiên đáo,

Đưởng quán Diêm đồ khởi túc phương.

48 Bài 5. Lại đến nhà uống rượu đón thu về. Chén bằng ngọc tía rót đầy nhưng tửu lượng kém. Không đua tranh với điệu múa uyển chuyển gái nước Vệ. Theo Tứ Lăng Ngọc Đài Tân Vinh : ‘Gái nước Vệ thời Chiến Quốc nổi tiếng có bàn tay nhỏ xinh xắn, múa hay hát giỏi. Đây chỉ không tranh đua với người có tửu lượng cao. Thường tự khuyên mình bằng cêu thơ của Nghiêu Phu đời Tống: “Ẩm tửu mạc giao thành lạc đính, Khán hoa thân vật đáo ly phi “ “Uống rượu chớ nên say bí tỉ, Xem hoa chớ đợi lúc tàn phai.” Tạm rót chén thái hòa, điều độ tiêu khiển ngày nhàn hạ. Đâu dám đem rượu tiên rượu thánh buộc vào ánh dương, Ý nói đên Lý Bạch say trước mặt vua Đường Minh Hoàng. Chớ uống đến loạn phải biết lúc dừng. Bởi trăng trên cây ngô đồng, gió thổi qua bờ liễu luôn luôn gợi hứng. Thơ Nhàn ngâm Thiệu Tử : “Nguyệt đáo ngô đồng thượng. Phong lai dương liễu biên. Viên thân nhân phục tỉnh. Thử cảnh cộng thùy ngôn.” Trăng lên ngọn ngô đồng, Gió lay cành dương liễu. Nhà ngỏ său nhàn hạ. Cảnh biết tỏ cùng ai ?

Chẳng tiếp đón thu chốn tửu đường,

Tử hà đầy chén chóng say men.

Không tranh Vệ quốc tài ca múa.

Ngâm khúc Nghiêu Phu tự giữ thân.

Tạm chén thái hòa ngày rỗi rãnh,

Dám đâu rượu thánh buộc vầng dương.

Biết dừng chẳng uống say lời loạn,

Trăng ngô gió liễu hứng trời trong.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Kỳ ngũ

Trùng tiếp thu hồi đáo tửu đường,

Phù chung lượng hiệp tử hà đường.

Bất tranh Vệ auốc phiên thiên vũ,

Hằng giới Nghiêu Phu lạc đính chương.

Lược chước thái hòa tiêu hạ nhật,

Cảm tương tiên thánh hệ phi dương.

Âm vô cặp loạn tu tri chỉ,

Ngô nguyệt dương phong trạo khánh dương.

49 ĐỌC BÀI THƠ TÂM ĐẮC CỦA PHAN HẦU VUI MỪNG LÀM THƠ

Nguyên dẫn : Lần trước bàn về ba điều tương đắc, suy nghĩ cho kỷ, đều thuộc về cái tâm, đúng như tiên nho khi bàn về thơ nói rằng : Thơ là do cảm xúc từ tính, xuất phát từ tình và được chi phối bởi tâm. Nếu không phải là người thông hiểu về thơ thì không thể nói chuyện ấy được. Song ba điều tương đắc đó, chỉ thấy được khi đạo lý được thể hiện. Còn như chỗ hoà hợp về tinh thần thì lại chính là chỗ tương đắc của hai ta. Đại để đó là những thú vào chỗ nào cũng có thể tự đắc được, những thứ đó có thể lĩnh hội bằng ý mà không thể truyền dạt bằng lời. Song những điểu tự đắc đó chỉ lẳng lặng mà biết, chứ không thể viết ra được. Vậy xin làm bài thơ “Đại hữu đắc “ để ghi lại niềm vui về học vấn, đạo đức của chúng ta. Kính nối vần trước, chỉ mong sửa giúp.

Tam đắc là : tính, tình, tâm.

                Cùng thi đỗ, cùng làm quan, lại là chỗ thông gia. Ngô Thì Nhậm và Phan Huy Ích cùng đỗ Tiến sĩ đời Lê, củng làm quan thời vua Lê chúa Trịnh, thời Tăy Sơn, Phan huy Ích còn là em rể . Tình bạn chi lan thơm phức sum họp một nhà. Như Lỗ, Vệ vốn do cùng mùi vị thơm tho. Lỗ, Vệ đều dòng dõi nhà Chu. Lỗ dòng Chu Công Đán, Vệ dòng Thiệu Công Thích. Tựa Thẩm, Lưu há phải đọ tài văn vẻ. Thẩm Thuyên Kỳ và Lưu Vũ Tích là hai nhà thơ đời Đường phong cách khác nhau, mỗi người đều hay. Không có lòng nào đua tài thơ phú với Đỗ Công Bộ. Đỗ Phủ nhà thơ lớn đời Đường, từng giữ chức Công Bộ Viên ngoại lang.. Chỉ có lời hẹn ước họp bạn già ở Lạc Dương. Văn Ngạn Bác đời Tống về già có lập Hội Kỳ Anh ở Lạc Dương để tiêu dao. Cần biết chỗ tương đắc cúa bọn ta. Luôn luôn cố gắng đạt hiệu quả.

Phận cùng khoa hoạn chỗ thông gia,

Thơm phức chi lan cùng một nhà.

Lổ, Vệ gốc từ cùng xứ vị.

Thẩm, Lưu văn chẳng đọ tài ba.

Vô tâm Công Bộ văn không sánh,

Cùng hẹn Lạc Dương họp bạn già.

Tương đắc biết lòng ta với bạn,

Gắng công, nên việc tránh sa đà.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

PHỤNG ĐỘC PHAN HẦU TÂM ĐẮC CHI TÁC HỈ NHI THÀNH

Phận liên khoa hoạn nghị gia đường,

Chi phúc lan phương tụy nhất đường,

Lỗ, Vệ do lai đồng xứ vị,

Thấm, Lưu khởi tất tấu ba chương.

Vô tâm thi phả tranh Công Bộ,

Hữu ước kỳ du hội Lạc Dương.

Yếu thức ngô đồng tiêu đắc xứ,

Nghiên thành vì vĩ giới mê phương.

50, Nguyên dẫn : Vừa qua phụng mệnh triều đình, về triều thay phiên thứ nhất. Nghiền ngẫm cho kỷ việc đi đứng vì đã có định sẵn. Vâng theo chiếu thư mà làm đúng nghĩa vụ. Nhân đó làm một bài thơ Thuật hoài họa đúng vần trước, mong ông sửa giúp.

Tờ sắc từ triều đình ban ra, phụng mệnh bước vào triều. Màu mực mới như pha lê, óng ánh hương thơm. Có lệnh vảo chầu vua Cảnh Thịnh vội bước đến nhà tuyên thất nơi các Đông Các học sĩ cố vấn vua. Ra quan ải tiếp sứ nhà Thanh đều bình yên việc bang giao tốt, hợp với sắc thư triều đình. Muốn không có bệnh tật chính nên tìm đạo quẽ Phục. Kinh Dịch : quái từ quẽ Phục : “Xuất nhập vô tật “, ra vào không bệnh tật. Có lòng tin thành thật gặp hào dương quẽ Kiền thì lợi. Kinh Dịch : quẽ Kiền, 6 hào dương, hào cữu nhị (92) nói “Hiện long tại điền. Lợi kiến đại nhân” Rồng hiện trên ruộng, thấy bậc đại nhân thì lợi. Nói việc vào chầu vua là tốt. Mừng ông được thăng mười cấp ứng với điều hay. Tranh luận về bờ cõi nên tìm cách biện luận thật hay.

Một sắc triều ban đến điện đường,

Pha lê mực mới ánh hương thơm.

Về triều nhập lệnh nhà Tuyên Thất,

Ra ải bình an thơ vãn chương,

Vô bệnh chính tìm nơi quẽ Phục,

Lòng tin thành thật thấy Càn dương.

Mừng thăng mười cấp điều hay đến,

Biên giới phân minh giỏi luận bàn.

Nguyên tác phiên âm Hán Việt :

Nhất chỉ khu trung khủng thưởng đường.

Pha lâ tân mặc cánh phương đường.

Nhập triều hữu mệnh xu tuyên thất,

Xuất tái hàm khang hiệp vãn chương.

Vô tật chính nghi tầm phục đạo.

Hữu phu thành lợi kiến càn dương.

Hỉ công thập cập phù gia triệu.

Mã bạch đề phong hão biện phương.

                Cúc Thu Bách Vịnh có lẽ là tập thơ cuối cùng của Ngô Thì Nhậm. Qua những bài thơ chúng ta đoán biết : Những ngày cuối cùng triều Tây Sơn hai ông được vua Cảnh Thịnh triệu về triều. Phan Huy Ích lo việc bàn định tranh luận về biên cương với sứ nhà Thanh. Năm 1802 khi Gia Long đánh Phú Xuân thất thủ hai ông không theo kịp vua Cảnh Thịnh chạy ra Bắc bị bắt, bị đóng gông giải theo đoàn quân Gia Long ra Bắc truy đuổi vua Cảnh Thịnh. Nguyễn Nể đưa Nguyễn Thiếp từ Nghệ An, lo việc xây dựng Phượng Hoàng Trung Đô mới tới. Gia Long cho gọi ra. Nguyễn Nể dâng sớ. Gia Long tha cho đi theo từ Phú Xuân đến Bắc Thành, lo việc bang giao nhà Thanh, Nguyễn Thiếp được tha cho về quê quán La Sơn Hà Tĩnh. Gia Long ra Bắc đến huyện Phù Dung trấn Sơn Nam Thượng thì Nguyễn Du từ Quỳnh Hải. Thái Bình dẫn học trò, tráng đinh đem bò ngựa lương thực ra dâng sớ tiếp đón, Gia Long phong ngay làm tri huyện Phù Dung. Sự kiện này giống như Phi Tử thời Chiến Quốc dâng ngựa cho vua Chu Hiiếu Vương được phong đất Phụ Dung, nên Nguyễn Du có danh hiệu là Phi Tử. Nguyễn Hành trong bài Đi săn có nhắc đến danh hiệu này. Ngô Thì Vị (1774-1821), em út Ngô Thì Nhậm không rõ ra gặp vua Gia Long lúc nào mà được phong Hiệp Trấn Lạng Sơn. Kỳ thi cuối cùng thời Lê Trịnh ông mới 9 tuổi, Có lẽ Gia Long đặc cách tổ chức bốn kỳ thi sát hạch Ngô Thì Vị đều đỗ đầu, nên Nguyễn Du trong một bài thơ gọi ông là Ngô Tứ Nguyên. Ngô Thì Vị làm Phó Sứ sang nhà Thanh năm 1807. Khi Nguyễn Du mất năm 1820 chưa kịp đi sứ, Ngô Thì Vị được cử làm Chánh sứ đi thay. Ngô Vị đi sứ về đến Quảng Tây thì mất năm 47 tuổi. Triều Gia Long, Nguyễn Du và Ngô Vị được vua trọng đãi, danh tiếng ngang nhau. Con Phan Huy Ích là Phan Huy Thực (1778-1844), Phan Huy Chú(1782-1840), cháu Phan Huy Vịnh(1800-1870) đều được vua triều Nguyễn trọng đãi đi sứ. Kho tàng di sản văn học hai họ Ngô và Phan thật là đồ sộ, là những bộ Bách Khoa tự điển, một kho tàng quí giá khi muốn tìm hiểu về nước ta thời quân chủ.

                Khi vua Gia Long từ Bắc về Phú Xuân, đem theo vua Cảnh Thịnh cùng 300 tướng lĩnh hành hình. Ngô Thì Nhậm và Phan Huy Ích được tha được hỏi việc bang giao dưới quyền Tổng Trấn Bắc Thành Nguyễn Văn Thành, chẳng may Ngô Thì Nhiệm gặp Đặng Trần Thường người cùng làng có mối thù riêng. Thường theo Gia Long làm đến Binh Bộ Thượng Thư. Thường đem Ngô Thì Nhậm, Phan Huy Ích, Nguyễn Gia Phan ra đánh đòn tại Văn Miếu. Gặp Ngô Thì Nhậm, Thường ra câu đối .” Ai công hầu, ai khanh tướng, trong trần ai ai dễ biết ai ?” Ngô Thì Nhậm đáp lại : “Thế Chiến Quốc, thế Xuân Thu gập thời thế thế thời phái thế.” Thường căm giận cho người đánh nặng, sau trận đòn thù ông từ trần năm 1803. Nhưng số phận Đặng Trần Thường cũng không lâu dài, năm 1816 ông bị kết tội phong thần cho tướng nhà Trịnh Hoàng Ngũ Phúc là tướng nhà Trịnh đem quân đi đánh sụp Chúa Nguyễn năm 1885, và tội tham nhũng ẩn lậu ao ruộng. Thường bị xử tội thắt cổ.

                Một trăm bài thơ Bách Thu Cúc Vịnh của Ngô Thì Nhậm và Phan Huy Ích là một tập thơ kiệt tác trong kho tàng văn học chữ Hán Việt Nam. Qua tập thơ chúng ta có cái nhìn khác hơn, thú vị về Tứ Thư Ngũ Kinh của ngưởi xưa biết những điển tích thi ca phong phú văn học cổ điển. Qua tập thơ chúng ta biết được tâm sự hai danh nhân cuối triều Tây Sơn: qua những trao đổi thú vị về tình yêu, tình bạn, đạo vợ chồng, nhớ tới vua Quang Trung. bài thơ viết nhân ngày sinh nhật cha thật cảm động. Mượn chuyện công chúa Hồ Dương chị vua Hán Quang Vũ được vua gã chồng cho quan Đại Phu Tống Hoàng, xui ông bỏ vợ cũ lúc hàn vi để cưới công chúa nhưng Tống Hoàng từ chối, hai ông viết nên tâm sự nàng Hồ Dương bằng những bài thơ tuyệt đẹp. Bài 23 tả cô gái ngồi dệt nhưng tưởng nhớ đến người yêu nên dệt vụng về, cô chỉ nghĩ đến : “Mong cửa nhà chàng treo chỉ thắm, Để may áo cưới rộng thu sang.”

PHẠM TRỌNG CHÁNH
Paris 2-4-2018

Ý kiến bạn đọc

Vui lòng login để gởi ý kiến. Nếu chưa có account, xin ghi danh.

Menu

Viết về tác giả & tác phẩm

Ý kiến bạn đọc