ĐƯỜNG DÀI, bài thơ mới nhất của Đặng Xuân Xuyến không dài nhưng đọc xong có cảm giác vừa đọc một chuyện tình buồn đẹp sau lúc hoàng hôn. Bài thơ chỉ có 3 lời thoại nhưng đã hiện lên đầy đủ không gian, thời gian, hoàn cảnh và tính cách nhân vật. Không gian là một nơi trong ngôi nhà của chàng trai, không quan tâm cụ thể đó là phòng khách, vườn hoa hay ban công hoặc nơi nào trong ngôi nhà đó. Thời gian là khoảng “Trời đã buông rèm từ lâu” nghĩa là sau lúc hoàng hôn và trời đã tối rồi. Nhân vật là một chàng trai với 2 lời thoại và một cô gái duy nhất chỉ có một lời. Không biết cô gái đến nhà chàng trai vào lúc nào và họ đã chuyện trò với nhau đã bao lâu, cũng không cần biết họ đã nói với nhau những gì bởi chuyện của trai gái với nhau từ nghìn đời nay đều là những chuyện đâu đâu, từ chuyện trên trời dưới biển đến chuyện thời tiết gió mưa, từ chuyện hoa trong vườn nhà đến cây ngoài đường phố, từ chuyện nỗi lòng mình đến chuyện nỗi lòng ai đó… nhưng tất cả đều huyền diệu muôn màu muôn vẻ diễm tình. Nhà thơ chắc cũng biết thế nên cũng đã không thừa chữ để viết dông dài.
Nhưng bây giờ hiển nhiên là hoàng hôn đã tắt vì “trời đã buông rèm từ lâu” và cô gái xem chừng tỏ ý muốn ra về khiến chàng trai vội vã van xin nằn nỉ:
- Đừng mà.
Ở lại đi em
Ngoài kia
Trời đã buông rèm từ lâu.
Cái hay trong câu nài nỉ này cho ta thấy, có thể cô gái đã nói, trời tối rồi, em về đây kẻo muộn. Nhưng chàng trai lại vin vào đó để bảo nàng: trời tối đã lâu rồi, em về làm gì, anh không muốn em trong “cảnh khuya thân gái dặm trường” nên anh mong “Ở lại đi em”!
Và chàng đã được cô gái trả lời:
Chúng mình đến chẳng được đâu
Anh còn khuấy sóng bể dâu làm gì
Một câu nói dấu bên trong một hơi thở nhẹ buồn báo hiệu những cảnh ngộ éo le của đôi lứa. Chúng mình không thể đến được với nhau đâu, anh bảo em ở lại cùng anh trong đêm nay có khác gì khuấy sóng bể dâu.
Và để chứng minh rằng mình nói đúng, cô gái lần lần nhắc chàng trai nhớ ra những cảnh ngộ éo le đó.
Trước hết, cô không ngần ngại tự bảo mình không còn trẻ trung gì nữa:
Mười lăm năm nữa còn gì nét xuân
Hiểu theo cách nói của dân gian, hẳn cô đang chừng ba mươi tuổi và trong vòng 15 năm nữa trong cô sẽ không còn một nét xuân thì nào nữa. Thế thì ở lại đêm nay để rồi sẽ đến với nhau làm gì khi em đã là gái đang về già.
Và để làm rõ hơn cho lý do từ chối này, cô nói tiếp:
Anh dù vì nghĩa, chả cần
ngó ngơ chi lũ dở đần dở khôn
Trái tim
sợ lắm bước dồn
Thôi.
Em về.
Kẻo lời đồn
khổ anh
Em cảm ơn anh là người tình nghĩa, chả ngại gì miệng tiếng người đời với biết bao kẻ dở đần dở khôn nhưng em không muốn anh sẽ phải khổ vì những lời đồn đại thị phi không đẹp ấy.
Là bạn gái của chàng trai, chắc cô gái đã biết có lần anh đã mượn thơ để nói rằng:
Sợ gì danh phận hư hao
Sợ gì thiên hạ trông vào nhỏ to
Sợ gì nhỉ? Chẳng phải lo!
Trai đơn gái lẻ … nhỏ to bằng thừa!
Và vì đã biết chàng là thế, cô phải nói ra luôn cái lý do nữa cho thêm sức nặng. Ấy là thân phận của cô:
Nhà nghèo
duyên phận mỏng manh
Và thân phận của chàng:
Anh dù chẳng vợ còn con
Nên em biết anh yêu em và em cũng yêu anh. Nhưng cạp hai cảnh đó với nhau thì sao cho được. Vì vậy, em chỉ xin:
Em neo chữ nghĩa chữ tình với son
Vâng! Em xin nợ anh chữ nghĩa chữ tình và chữ sắt son. Nhưng em chỉ có thể cắm chặt những chữ ấy vào đáy lòng, không để cho nó trôi đi còn đến với anh thì không thể được, vì:
Cố chen em chỉ nước non phận hèn
Chen vào cuộc sống của anh, dù nay anh không còn người vợ cũ nữa nhưng còn con anh, làm thế khác nào phá vỡ sự bình yên trong ngôi nhà này, phá vỡ hạnh phúc con anh đang có và làm thế, khác nào tự em chuốc lấy cái phận hèn vào mình.
Dứt lời, cô gái quyết định:
Dằn lòng rồi cũng phải quen
Thôi.
Em về
kẻo
mờ đèn
phố xa
Không thấy có nước mắt nhưng câu thơ có 8 tiếng mà xẻ ra thành 5 nhịp nghe nấc lên những tiếng nghẹn ngào khi cô gái dằn lòng mình để nói lời cuối và khi cô tự vẽ nên cái cảnh lạc lõng cô đơn buồn tủi của mình khi sẽ ra về trong cảnh “mờ đèn phố xa”.
Cách viết câu thơ 8 tiếng thành 5 dòng này có thể coi là một cách tân rất thành công của Đặng Xuân Xuyến về cách xẻ tiếng của câu thơ lục bát ra thành nhiều nhịp để diễn tả tâm trạng trữ tình của nhân vật trong thơ. Thành công này không chỉ một lần trong lời thoại của cô gái mà còn trong 2 lần lời thoại của chàng trai.
Nếu như khi nằn nì bạn gái đừng về, cả hai câu thơ chỉ bị cắt thành thành 4 nhịp:
- Đừng mà.
Ở lại đi em
Ngoài kia
Trời đã buông rèm từ lâu.
Thì trong lời thoại cuối, khi cô gái nhất quyết dằn lòng ra về, câu lục xẻ ra 3 nhịp và câu bát xẻ ra 4 nhịp
- Ờ ...
Thì...
Em trở lại nhà
Khăn đây
em quấn
Ngõ xa
đường dài
Khiến câu nói như mắc nghẹn trong cổ họng nhưng phải cố nói cho xong trong nỗi đau đành khoanh tay đón chịu duyên phận và nghĩ tới cảnh người con gái mình yêu sẽ lầm lụi ra về mà không thể làm gì hơn một việc là chỉ đưa một chiếc khăn để nàng quấn cho đỡ lạnh trên ngõ xa đường dài trong khi chính chàng đang thấy lòng mình tràn ngập hơi lạnh giá ở trong căn phòng sắp vắng bóng nàng, đúng như cảnh trong thơ Thế Lữ từ thế kỷ trước:
Ai lau nước mắt cô mình?
Dưới đây duy có một mình ta thôi.
Cầm khăn lòng những bồi hồi,
Lệ ta cũng chửa ai người lau cho.
Có thể nói, ĐƯỜNG DÀI là một bài lục bát hay nhất trong các bài lục bát của Đặng Xuân Xuyến mà tôi đã đọc. Tiếng thơ dịu êm như từng hơi gió nhẹ thổi nỗi buồn của đôi trai gái hòa tan vào trái tim người đọc.
Trong bài thơ, ta thấy cô gái rất nặng lòng với chàng trai, hẳn trong lòng cô cũng âm vang nỗi tiếc khi phài về:
Còn đêm nay nữa, anh đi,
Lượng vàng không tiếc, tiếc khi ngồi kề (Ca dao)
Lượng vàng không tiếc nhưng tiếc những khi ngồi kề bên anh nên em sẵn sàng cam chịu sẽ neo tình yêu của anh vào tận đáy lòng nhưng không thể sống lứa đôi cùng anh vì lo sợ đường dài sẽ còn có biết bao ngăn trở.
Chàng trai cũng rất yêu cô gái và hẳn chàng rất biết:
Còn đêm nay nữa, mai về
Lạng vàng không tiếc, tiếc kề môi son (Ca dao)
Lạng vàng không tiếc nhưng tiếc những giây phút được kề môi son nên anh tôn trong những suy nghĩ của em mà chỉ dám ngỏ lời muốn níu kéo
Đừng mà.
Ở lại đi em
Nhưng rồi anh vẫn ngậm ngùi để em được tự giải thoát:
- Ờ ...
Thì...
Em trở lại nhà
Dù anh đau xót quặn lòng biết rằng em sẽ lạnh lùng buồn tủi trên ngõ xa đường dài đêm nay.
Ôi! ĐƯỜNG DÀI! Đó đâu chỉ là lối đi về của em tối nay mà đó chính là đường đời còn thăm thẳm nhiều hệ lụy trắng đen mà anh và em, chúng ta rất dễ dàng bị đánh gục trong khoảnh khắc khi chúng ta cảm thấy bất lực không vượt qua được những trở ngại trên con đường dài đó.
Tôi, người yêu bài thơ này không có lạng vàng nào để tiếc nhưng rất tiếc cho cô gái và rất tiếc cho cả chàng trai.
Với cô gái, ta hãy bình tâm xem lại hai lý do chính cô gái đưa ra để em về kẻo phố xa đèn mờ.
Lý do thứ nhất:
Mười lăm năm nữa còn gì nét xuân
Tiếc cho cô sao không nhớ tới cô gái “Phiếu hữu mai” (Mai rụng) trong Kinh thi, một cô gái muộn chồng, nhưng trong trái tim luôn khát khao mong sớm đạt được nguyện ước “có chàng, có thiếp, như đũa có đôi”:
Mai em đã bắt đầu rơi
Mười phần hương sắc chỉ vơi ba phần
Ai người quân tử cầu thân
Trầu cau ngày tốt Tấn Tần kề vai
Một tình cảm thật táo bạo tựa như “cọc đi tìm trâu” nhưng thật đáng quý biết bao cô gái “Mai rụng” đó. Còn cô gái trong thơ Đặng Xuân Xuyến, bây giờ đang ngồi kề bên chàng trai rất yêu mình, năn nỉ cô ở lại cùng chàng nốt đêm nay nhưng sao cô cứ một mực đứng lên vì sợ đường dài
Lý do thứ hai:
Nhà nghèo
duyên phận mỏng manh
Em neo chữ nghĩa chữ tình với son
Anh dù chẳng vợ còn con
Cố chen em chỉ nước non phận hèn
Ôi sao cô lại yếu lòng đến thế? Tiếc cho cô không nhớ ra cô gái trong “Bần nữ thán”. Cô ấy cũng rất nghèo và vì nghèo nên chẳng được ai ngó ngàng tới, mặc dầu cô ấy thông minh, giỏi và đẹp:
Vì một nỗi thua tiền, thua bạc,
Hóa cho nên thua sắc, thua tài
Nhưng sau bao lời tâm sự buồn than, cô gái nghèo ấy đã nhận ra ngay rằng mình chỉ:
Giận duyên nói bấy nhiêu lời
Rồi vững lòng tin vào phẩm giá của mình, của một cô gái nhà nghèo trước cảnh đời:
Ngọc lành còn đợi giá cao,
Rồng còn uốn khúc ở ao đợi thì
Còn cô, cô gái trong thơ Đặng Xuân Xuyến, ngọc lành đâu còn phải đợi giá cao? Chàng trai ngồi kề bên cô đang năn nỉ níu kéo cô ở lại bên chàng, sao cô vẫn mặc cảm về “Nhà nghèo duyên phận mỏng manh” của mình mà dằn lòng đứng lên như thế?
Với chàng trai, chàng yêu nàng đến thế mà sao lại cố nói cho xong những lời nghẹn đắng trong lòng:
- Ờ ...
Thì...
Em trở lại nhà
Khăn đây
em quấn
Ngõ xa
đường dài
ĐƯỜNG DÀI! Sao lại sợ đường dài đến thế mà không nhớ tới câu:
Đường dài, ngựa chạy biệt tăm,
Người thương có nghĩa, trăm năm cũng về
Để mà níu bằng được đôi chân cô gái ở lại nốt đêm nay cùng nhau thỏa nguyện:
Tơ tằm đã vấn thì vương,
Đã trót dan díu thì thương nhau cùng.
Chính vì thế, bài thơ ĐƯỜNG DÀI của Đặng Xuân Xuyến có thể coi như một chuyện tình nhỏ bé và đơn giản nhưng chan chứa nỗi buồn nhưng là nỗi buồn rất đẹp xuất phát từ hai trái tim sâu thẳm yêu nhau nhưng chưa đến được với nhau thành đôi lứa vì chưa bước qua được những rào cản. Một chuyện tình buồn đẹp như câu thơ của Hồ ZDếnh:
Đời chỉ đẹp những khi còn dang dở (Ngập ngừng).
Câu thơ cụ ZDếnh hay quá khiến tôi hy vọng rằng, những lời của chàng trai và cô gái trong bài thơ ĐƯỜNG DÀI của Đặng Xuân Xuyến chỉ là mấy câu buồn đẹp sau lúc hoàng hôn. Rồi đêm nay sẽ qua, ngày mai đẹp ánh ban mai sẽ đến, họ sẽ lại ngồi kề bên nhau để cho chuyện tình buồn đẹp của hai người sẽ mất đi chữ buồn mà chỉ còn lại chữ đẹp.
Để cho:
ĐƯỜNG DÀI (THƠ ĐẶNG XUÂN XUYẾN): MỘT CHUYỆN TÌNH BUỒN ĐẸP SAU LÚC HOÀNG HÔN
Thành:
ĐƯỜNG DÀI (THƠ ĐẶNG XUÂN XUYẾN): MỘT CHUYỆN TÌNH ĐẸP…
*
Sài Gòn, 15 Tháng 05.2017
NGUYỄN BÀNG
Địa chỉ: Thành phố Sài Gòn
Email: bnguyen37@gmail.com