Rửa Hận Nam Quan
(kịch thơ 6 hồi)

1: Nam Quan Trường Hận!

Lời Nguyễn Phi Khanh

Nam nhi ghi nhớ hận Nam Quan
Thương khóc mà chi lệ ngút ngàn
Mài kiếm nuôi hờn, nuôi chí lớn!
Ðộc thư cứu quốc, cứu lê dân!
Ra đi, hồn gởi về quê Việt
Dẫu thác, xương phơi ở đất Tần
Sông núi một ngày thâu trở lại
Lệ mừng vọng bái kiến tân quân!
Hồ Công Tâm

Lời Nguyễn Trãi

Chữ hiếu đành cam lỗi đạo thờ
Giang sơn nghĩa cả dám làm ngơ !
Bình Ngô, ngẫm kế tiêu trừ giặc
Lạc Việt, tìm phương quyết dựng cờ
Nếm mật nằm gai nơi hỏa tuyến
Vào sinh ra tử chốn quân cơ
Nam Quan, ải Bắc phân cương giới
Rửa hận ngàn sau sạch vết nhơ !
Hồ Công Tâm

2 . Nguyễn Trãi ở Ðông Quan

Lời Thị Lộ

Bao ngày nuôi chí ở Ðông Quan
Hùng lược tiên sinh lướt gió ngàn
Thảo hịch soạn thư bài đại cáo
Mài nanh dũa vuốt mộng an dân
Ðặng Dung trao kiếm trưng hưng Việt
Quí Khoách chờ mưu phản kích Tần
Sao ý tiên sinh còn lưỡng lự
Bao giờ trống nổi giữa trung quân ?!
Ðường Sơn (2- 21- 02)

Lời Nguyễn Trãi

Thề sẽ tận trung trọn hiếu thờ
Ức Trai báo quốc há lòng ngơ
Phù Hồ, cha chịu đày lưu xứ
Phục Việt, con tung dịp phất cờ
Ngại sách Trùng Quang hồi quý tộc
Kín mưu Bình Ðịnh chuyển thời cơ
Với dân nổi lửa bùng quan ải
Thỏa chí bình Ngô gột nhuốc nhơ
Ðường Sơn (2- 21- 02)

* Khi ở Ðông Quan, Nguyễn Trãi làm thất vọng Thị Lộ, vì đã không đáp lời mời của Ðặng Dung tham gia phục Trần cùng với Trùng Quang Ðế. Nguyễn Trãi giải thích rằng mình do dự phù Trần vì e dựng lại chế độ vương hầu phong kiến mà nhà Hồ (Quí Ly) đã muốn cải cách. Nguyễn Trãi cho Thị Lộ hay mình đã ngầm liên lạc với hào kiệt ở Lam Sơn cùng toàn dân khởi nghĩa cho một thời đại mới.

3 . Nguyễn Trãi về Côn Sơn rủ Trần Nguyên Hãn phò Lê Lợi

Lời Nguyễn Trãi

Ta từ gạt lệ biệt Ðồng Quan (1)
Nghĩ tủi gia thân hận bạt ngàn
Chẳng phụ Trần triều cơn biến cố
Hiềm ngờ Nghệ đế rẻ lương dân (2)
Ta nương nhà cỏ mơ Lương, Lượng (3)
Ngươi ẩn thôn trang mộng Tín, Tần (4)
Lê Lợi Lam Sơn cờ đại nghĩa
Ngươi cùng ta chịu xuất đăng quân?
Ðường Sơn

(1) Ðồng Quan là một trong 6 cửa ải ở Lạng Sơn, nguy hiểm bậc nhất, Tầu thiệt mạng ở đây nhiều nên gọi là Quỷ Môn Quan. Ông Phan Thanh Giản đi sư Tầu có tả ải này như sau:
Buổi sứ trình đêm mưa dậm tuyết
Bạn cố tri minh nguyệt quan san
Rạng ngày tới ải Ðồng Quan
Tiếng xưa thập khứ nhất hoàn là đây!
Nguyễn Trãi ẩn núp dõi theo cha khắp các ải, sau gặp tại Nam Quan.
(2) Nguyễn Trãi là cháu ngoại Băng Hồ Tướng Công, Tư Ðồ Trần Nguyên Ðán. Ðán có công dẹp Dương Nhật Lễ, tôn tướng quốc Phủ lên làm vua là Nghệ Tông. Ðán cáo quan về ở ẩn tại Côn Sơn, gả con gái cho Nguyễn Phi Khanh trong hàng dân dã. Nuôi Nguyễn Phi Khanh ăn học đậu Thái Học Sinh, nhưng Nghệ Tông ghét dân dã mà với cao nên không dùng. Sau Hồ Quí Ly cướp ngôi, vời Khanh ra làm Hàn Lâm Học Sĩ. Cháu nội Trần Nguyên Ðán là Trần Nguyên Hãn, anh em cô cậu với Nguyễn Trãi, có tài nuôi chim đưa thư và giỏi binh cơ nhưng không muốn giup Giả Ðịnh Vương Trần Quĩ (con thứ Trần Nghệ Tông khởi nghĩa ở Ninh Bình). Nguyễn Trãi tìm được minh chủ Lê Lợi, anh hùng áo vải dân dã nên rủ Trần Nguyên Hãn ra làm võ tướng cùng giúp cuộ khởi nghĩa. Trần Nguyên Hãn sau cũng được phong chức Tư Ðồ, đã quyết hắng nhiều trận quan trọng, như trận chiếm thành Xương Giang. Hãn sau bị dèm pha và bị Lê Thái Tổ nghi kỵ mà sát hại. Trên đây là hai anh em đối thoại bàn việc.
(3) Trương Lương và Gia Cát Lượng, hai bậc thầy khuông phò Hán và Hậu Hán đời Tam Quốc.
(4) Hàn Tín và Tô Tần, hai người, một có tài binh, đời Hán và một có tài chiến lược liên minh thời tiênTần Chiến Quốc.

Lời Trần Nguyên Hãn

Nội tổ công danh vốn thẫn thờ
Triều trung ân oán ngoảnh tai ngơ
Hồ gia thoán đoạt giành cơ trí
Trần nghiệp tang thương hoại thế cờ
Học phép đua chim đưa nhạn tín
Dùng mưu đối trận rắp binh cơ
Ngươi phò tân chúa, ta thề giúp
Dẫu vắng Ðông A chẳng nhởn nhơ
Ðường Sơn

4. Nguyễn Trãi ở Lư Sơn hiến kế Lê Lợi vây Nghệ An để nức lòng quân dân rồi phân đánh Ðông Ðô.

Lời Lê Lợi

Rừng rậm Chí Linh khu tuyệt quan
Lương khô cạn thả voi về ngàn
Ðau lòng ngựa chiến phanh da thịt
Thiếu gạo binh tàn trọng thóc dân
Củ chuối thay khoai: trời tuyệt Việt?!!
Cao lương phó yến: nước dâng Tần?!
Lê Lai (1) khanh có thiêng phù hộ
Giúp trẫm cùng Trung Lệnh (2) trẩy quân!
Ðường Sơn (2- 22- 02)

(1) Lê Lai khoác áo hoàng bào theo gương Kỷ Tín cứu Hán Cao Tổ để Lê Lợi thoát khỏi vòng vây của giặc ở Chí Linh.
(2) Trung Lệnh là chức vụ Trung Thư Lệnh của Nguyễn Trãi. Lúc này đã thoát khỏi Chí Linh về đến Lư Sơn thanh thế to lớn, hai ông tính kế đánh Nghệ An, Lợi mới xưng Vương để dân theo giúp.

Lời Nguyễn Trãi

Nằm gai đã chịn chúa tôn thờ
Thần thứ trảo nha đâu dám ngơ
Binh đội đột chinh liên tiếp thắng
Lòng dân bột khởi dậy ran cờ
Tin cho Trần Trí tiêu hòa ước (1)
Vây kín Nghệ An thượng thế cơ
Khoanh bao đối thủ ố Binh ta tách
Ðánh thẳng Ðông Quan lột mặt nhơ
Ðường Sơn (2- 22- 02)

(1) Ở Lư Sơn thanh thế mạnh lên nhiều, Lê Lợi báo cho Trần Trí là không chấp nhận tạm ước đình chiến nữa và cứ vây thành Nghệ An.

5 . Nguyễn Trãi bao vây Ðông Quan, trình kế đả viện ở Chi Lăng. Lê Lợi phái Nguyễn Trãi vào thành gặp Vương Thông bàn kế nghị hòa.

Lời Lê Lợi

Tan hoang Tụy Ðộng giặc điều quan
Tập kết hai thành quân vạn ngàn
Thành Nghệ, Ðông Quan dồn yếu cứ
Binh Vương, Bình Ðịnh nức lòng dân
Vương Thông bàn nghị mong về Bắc
Nguyễn Trãi vào dinh thử dọ Tần
Ðừng để vương hầu chúng mất mặt
Nhược hai lòng, cảm tử ra quân!
Ðường Sơn

Lời Nguyễn Trãi

Thần vào mật nghị khuyến tôn thờ
Giải kết lui quân chớ ngó ngơ
Có dịp toàn thân về tấu giá
Bãi binh cô thế khiến thâu cờ
Hàng tâm thuyền ngựa đều công xuất
Viện kế binh đao sẽ phục cơ
Giấu mẹo Chi Lăng đồng hiểm ác
Chém đầu xâm lược để bêu nhơ
Ðường Sơn

6 . Phá viện binh, thâu lại Ðông Ðô, quét sạch quân xâm lược, dựng nền tự chủ, đại cáo quốc dân

Lời Lê Lợi

Tin mừng chiến thắng ải Nam Quan
Lớp lớp thây phơi ngó bạt ngàn
Lý Khánh viện binh lâm tử địa
Liễu Thăng thủ cấp hiến quân dân
Giặc Minh quét sạch ngoài biên ải
Cờ Việt tung bay khắp hải tần
Khanh thảo giùm ta tờ đại cáo
Mừng tân triều đại tiệc khao quân!
Hồ Công Tâm

Lời Nguyễn Trãi

Hào kiệt tận trung nhập miếu thờ
Giang sơn gấm vóc lẽ nào ngơ
Mười năm kháng chiến nhiều gian khổ
Vạn đại hiên ngang một sắc cờ
Ðoàn kết nhân tâm là mệnh cả
Tập trung nhân lực ấy thời cơ
Ðẹp thay triết lý người dân Việt:
Thà chết vinh quang chẳng sống nhơ!
Hồ Công Tâm