Nhớ tác giả bài hát "Ai về sông Tương"

Nhạc sĩ Văn Giảng sinh ngày 12-5-1924 tại Huế trong một gia đình trung lưu, có truyền thống âm nhạc. Vì thế, ngay từ bé, ông thể hiện có năng khiếu đặc biệt và mò mẫm tự học thành công nhiều loại nhạc cụ. Tuy nhiên, do đời sống kinh tế khó khăn, ông phải bỏ học sớm để phụ giúp gia đình. Nhạc sĩ Miên Đức Thắng, người từng được theo học âm nhạc với nhạc sĩ Văn Giảng từ thời thơ ấu khẳng định, ông không những là một nhạc sĩ tài năng, mà còn là một tấm gương về nhân cách, về ý chí. Anh nói: "Trong ký ức tôi, thầy Văn Giảng là một người tài hoa, mẫu mực và rất nghị lực. Gặp biết bao khó khăn trong đời, mỗi lần nghĩ đến thầy Giảng, tôi tự nhủ mình phải theo đuổi việc học đến nơi đến chốn...".

Nhạc sĩ Văn Giảng.

Được biết đến năm 40 tuổi ông mới lấy bằng Tú Tài. Sau đó ông trúng tuyển cuộc thi tuyển sinh viên nghiên cứu về âm nhạc, được xuất dương du học tại trường Âm nhạc lớn Hoa Kỳ ở Hawaii và Bloomington. Văn Giảng tốt nghiệp và được cấp thêm học bổng nghiên cứu cao học âm nhạc. Sau đó ông trở về nước và được đề cử làm Giám đốc trường Quốc gia Âm nhạc Huế. Sau Tết Mậu Thân 1968, nhạc sĩ Văn Giảng vào Sài Gòn lập nghiệp từ năm 1969, soạn hòa âm cho hãng đĩa Asia - Sóng Nhạc, dạy nhạc tại trường Quốc gia Âm nhạc Saigon, tham gia sinh hoạt ca nhạc ở đài phát thanh, đài truyền hình. Sau năm 1975, nhạc sĩ định cư tại Australia, ở đây, ông soạn và xuất bản nhiều sách nhạc lý...

Trong lĩnh vực sáng tác ca khúc, Văn Giảng còn có các bút danh khác là Mạnh Phát, Tiến Đạt, Nguyên Thông và Thúc Đăng. Ca khúc "Ai về sông Tương" được viết vào năm 1949 với bút danh Thông Đạt ra đời trong một trường hợp đặc biệt với nhiều giai thoại thú vị. Vào những năm cuối thập niên 1940, Văn Giảng chơi thân cùng ông Tăng Duyệt, giám đốc nhà xuất bản Tinh Hoa Huế. Một số hành khúc của Văn Giảng từng được nhà xuất bản này ấn hành.

Một lần Tăng Duyệt nói đùa ngụ ý rằng nhạc sĩ Văn Giảng chỉ viết được những bài hùng ca thôi, còn về những bài tình ca không phải sở trường. Văn Giảng nghe như vậy và không trả lời. Ông lặng lẽ ấp ủ viết ca khúc "Ai về sông Tương" ký tên Thông Đạt và âm thầm gửi đến các đài phát thanh ở Hà Nội, Huế, Sài Gòn, được nhanh chóng phổ biến rộng rãi. Sau nhiều lần được nghe bản nhạc trên đài, Tăng Duyệt gặp Văn Giảng và hỏi có biết Thông Đạt, tác giả bài "Ai về sông Tương" là ai, nhằm tìm mua lại bản quyền để xuất bản nhạc phẩm nhưng Văn Giảng trả lời không biết. Một lần hai người bạn của Văn Giảng là nhạc sĩ Đỗ Kim Bảng và nhà văn Lữ Hồ tới chơi và tình cờ nhìn thấy bản thảo của "Ai về sông Tương". Nhờ đó Tăng Duyệt mới biết Văn Giảng chính là Thông Đạt, tác giả của bản tình ca nổi tiếng đó.

Nhạc phẩm "Ai về sông Tương" do ca sĩ Hoàng Lan biểu diễn
tại chương trình Trung tâm Văn hóa Phật giáo Liễu Quán Huế.

"Ai có về bên bến sông Tương/ Nhắn người duyên dáng tôi thương/ Bao ngày ôm mối tơ vương/ Tháng với ngày mơ nhuốm đau thương/ Tâm hồn mơ bóng em luôn/ Mong vài lời em ngập hương...", những lời ca lãng mạn, trữ tình ấy được tác giả diễn đạt với cung La trưởng, bằng giai điệu uyển chuyển tha thướt đã chiếm kỷ lục tái bản thời đó với 6 lần in thêm trong tháng đầu tiên và được thính giả Đài Phát thanh Pháp Á chọn là bài nhạc hay nhất trong năm 1949. Nhiều người cho rằng, lời ca lấy cảm hứng từ điển tích văn học Trung Hoa: Quân Tại Tương Giang Đầu/ Thiếp Tại Tương Giang Vĩ/ Tương Tư Bất Tương Kiến/ Đồng Ẩm Tương Giang Thủy (đại ý: Chàng ở đầu sông Tương/Thiếp ở cuối sông Tương/Tương tư nhưng không gặp/Cùng uống nước sông Tương). Bản thân nhạc sĩ Văn Giảng cũng có lần tiết lộ như vậy.

Nhà văn Trần Kiêm Đoàn, học trò cũ của ông tại Huế cho hay: "Thầy kể rằng, thời trai trẻ, Thầy ở Thành Nội và yêu một cô gái ở Kim Long nhưng duyên không thành vì gia đình nho phong của cô gái không có cái nhìn thiện cảm với nghệ sĩ, xướng ca... Thế là họ chia tay và cô gái đi lấy chồng! Một hôm, Thầy vào rạp Xi-nê Tân Tân, gần cầu Trường Tiền bên bờ Bắc sông Hương coi phim. Ngồi hàng ghế trước là một cô gái tóc dài. Tuy nhìn không rõ mặt nhưng từ dáng dấp đến hương tóc thoang thoảng mùi hoa ngâu của người thiếu nữ đã làm sống lại hình ảnh người tình Kim Long. Thầy xúc động đến nỗi không thể ngồi lại xem phim. Ra khỏi rạp Thầy đạp xe dọc bờ sông Hương vô cửa Thượng Tứ vào nhà ở Thành Nội. Thoáng chốc dòng sông Hương hiện ra như dòng sông Tương chia biệt trong truyện tình cổ thư Trung Quốc. Về đến nhà, thầy vội vã sáng tác bản nhạc bằng tất cả sự hoài niệm và háo hức nghệ thuật với sự chấn động dị thường như phép lạ hóa thân. Và bản nhạc Ai về sông Tương được viết ra trong vòng 15 phút!"...

Đêm nhạc tưởng niệm nhạc sĩ Văn Giảng tại Huế, ngoài Ai về sông Tương, còn giới thiệu các ca khúc như Từ Đàm quê hương tôi, Có những hồi chuông (Ký tên: nhạc Nguyên Thông, lời Tâm Đại) là 2 tác phẩm âm nhạc được xem như một cặp sinh đôi, ra đời trong một hoàn cảnh hết sức đặc biệt: sau đêm 20-8-1963, trong chiến dịch nước lũ mà chính quyền độc tài Ngô Đình Diệm bố ráp, đàn áp chùa chiền khắp miền Nam. Những ngày dầu sôi lửa bỏng ấy, người dân miền Trung, hẳn khó ai quên được những câu hát : "Ôi anh linh bóng chùa Từ Đàm/ Ôi nơi đây nắng chiều dịu dàng/ Ai hy sinh cứu đời phủ phàng, Từ Đàm ơi...". Tác giả Tâm Ấn - Nguyễn Văn Thịnh sau khi tham dự chương trình này đã bày tỏ cảm xúc:" Với Tình ca của Văn Giảng, biết bao nhiêu thế hệ, đặc biệt là thế hệ của chúng tôi, dù đang ở đâu cũng đều thật sự xúc động khi nghe ca sĩ Hà Thanh trình bày ca khúc "Ai về sông Tương". Và hôm nay, cũng với cảm xúc ấy, khi được nghe "Ai về sông Tương", một lần nữa lại gợi nhớ biết bao những kỷ niệm thơ mộng...".

 

Trần Trung Sáng