Nói Với Em Lớp Sáu (Võ Phiến)

Võ Phiến viết về bài thơ của Trần Bích Tiên trong Giai phẩm trường Bùi Thị Xuân Đà Lạt

 Đây không phải là tác phẩm của một thi nhân thi sĩ nào, không phải của một nhân vật nào trong các giới văn học, chính trị, tôn giáo, triết học ..v.. v ... Đây là một trường hợp đặc biệt : trường hợp bài thơ duy nhất, có thể là đầu tiên ? của một thiếu nữ chưa hề có tên tuổi gì trên văn đàn : một nữ sinh trung học .
Nguyên vào tháng 2 năm 1975, bộ Giáo dục tổ chức một cuộc thi văn chương giữa các trường trung học trong nước. Giai phẩm Xuân của trường trung học Gia Long (Sài Gòn) được trao giải nhất, Giai phẩm trường Bùi Thị Xuân (Đà Lạt) được giải nhì.. Trong giai phẩm Bùi Thị Xuân ban giám khảo gặp một bài thơ lạ lùng : “Nói Với Em Lớp Sáu”, của Trần Bích Tiên. Bài thơ được đăng ngay lên một tạp chí uy tín ở Nam Việt Nam là tờ Bách Khoa .

Sau bốn năm sống ở nước ngoài, bây giờ đọc lại bài thơ nọ chúng ta sửng sốt trước hình ảnh và tâm tình của một người con gái Việt Nam, tưởng như gần mà đã hóa xa xôi. Một cái gì rất thân thiết mà chúng ta đang mất dần, không cách nào lưu giữ nổi.

“Nói Với Em Lớp Sáu” thế còn “chị” thì lớp mấy ? Cao nhất trường Bùi Thị Xuân là lớp 12, chẳng qua cũng chưa khỏi bậc trung học.Ở xứ Mỹ này, con gái high school hãy còn nhẹ nhõm vô tư lự biết mấy. Thế mà “chị 12” trong thơ Việt Nam nặng trĩu ưu tư, u hoài, tâm hồn ngỗn ngang chất chứa : một mối u tình, hai cảnh tang tóc, bao nhiêu cay đắng luyến tiếc. Bài thơ cho thấy mức độ trưởng thành về tình cảm của một người con gái trong xã hội Việt Nam. Trưởng thành sớm quá, sớm không ngờ.

Còn đang ở trung học nàng đã mất tuổi hoa niên, và kêu than cảm động :

“Thôi nhé em về con phố dưới
Giữ hoài cho chị tuổi hoa niên”

Thấy rằng bước chân em lớp sáu nhanh hơn bước chân chị, rằng cặp em đầy vẫn nhẹ tênh mà sách trên tay chị nghe chừng nặng, nhận thấy được những cái ấy phải là người rất tinh. Phải tinh lắm mới ý thức được độ chín mùi của tình cảm mình như thế.

Tâm hồn sớm chín mùi ở một thiếu nữ, ấy là vì hoàn cảnh đau buồn (ba má nằm dưới mộ, kẻ “rót vào hồn” lời yêu đương đã xa cách, vườn nhà bị thiêu hủy) hay chỉ vì cái khung cảnh nơi quê hương, ở đó con gái sớm có thái độ u uẩn, chín chắn ?

Chúng ta cũng kêu theo : “Trời ơi, đọc cô rồi muôn thuở không quên!”. Xa quê hương, chúng ta nhớ biết bao cái hình ảnh người thiếu nữ Việt Nam u hoài, với bước chân chậm rãi và tay sách trĩu nặng ấy ! Tác giả bài thơ này hiện ở đâu ? Hai tháng sau bài thơ này là đại biến cố 1975, tác giả rồi có còn cơ hội nào cầm lại ngọn bút chăng ? (*)

Văn học Nghệ thuật, california 1979
Võ Phiến
Chú Thích (*)
Sau khi bài này in vào cuốn thơ Miền Nam tập I, do nhà Văn Nghệ xuất bản năm 1991, chúng tôi có liênlạc được với tác giả và được biết bà là HT hiện sống ở Hoa Kỳ

Cảm ơn Huệ Thu, tác giả bài thơ Nói VớiEm Lớp Sáu.

Năm học 1974-1975, tôi là Giáo Sư Cố Vấn BanBáo Chí Học Sinh Trường Nữ Trung Học Công LậpBùi Thị Xuân Đà Lạt. Trưởng Ban là em Vũ ThịKhánh, học lớp 12.

Tôi khuyến khích và đôn đốc các em thực hiện Đặc San Xuân Bùi Thị Xuân Tân Mão 1975 theo lệnh của cô Hiệu Trưởng Trần Phương Thu hiện ở Canada. Bài vở phải là của học sinh, không có bài nào của bất cứ Giáo Sư nào hay của ai không học Bùi Thị Xuân. Các em có than: "Các em bận thi, Thầy giúp tìm bài thêm ở các Chị đã ra trường". Tôi chấp nhận và có đi hỏi vài nơi để tìm bài. Tôi có đến nhà anh Bùi Sâm, anh ruột của Huệ Thu hỏi xin bài của HT vì tôi biết HT từ năm 1961, lúc HT còn học BTX, chưa lập gia đình. Nhiều năm sau 1963, nghe nói HT về Sài Gòn có chồng là Trung Tá Nguyễn Bình Thuận khoá14 VBQG ĐàLạt, tử trận ở Chương Thiện, HT đi nhận xác chồng nhưng VC không cho vào căn cứ của họ .... Tôi biết HT từng có viết Giáo Án và có làm thơ , viết văn.

Anh Bùi Sâm vui vẻ đưa cho tôi xem một xấp bài của HT, tôi chọn 2 bài thơ , một dài, một ngắn có liên quan đến việc học của HT và thành phố Đà Lat, đó là Bài Nói Với Em Lớp Sáu, HT lấy bút hiệu Trần Bích Tiên và bài Mưa Bay Trên Đồi Tân Lạc, HT ký Trần Thị Tiên. Tôi không thắc mắc về chuyện riêng tư của HT. Có bài thì mừng quá, đưa cho em Vũ Thị Khanh sắp xếp.

Đặc San Xuân BTX dày khoảng 150 trang, họa sĩ Võ Tấn Đông, Giáo Sư trường Kỹ Thuât La San, bạn tôi, chăm sóc về bìa và hình thức, đánh máy, in, thì giao cho anh Thân Trọng An, Hiệu Trưởng Trường Mỹ Lộc lo, có trả tiền công. Báo in xong trước Tết Tân Mão, lo nộp lưu chiểu và gửi về Bộ Giáo Dục theo yêu cầutham gia thi Đặc San Học Đường toàn quốc.

Đầu tháng 3-1975, được tin ĐS BTX được giải nhì, Bộ Giáo Dục cho môt phái đoàn nhà trường xuống Sài Gòn để nhận lời khen và trao phần thưởng. Phái đoàn gồm cô Hiệu Trưởng Trần Phương Thu vài nữ Giáo Sư, tôi và anh Trần Hữu Lục là 2 Nam Giáo Sư tháp tùng và chừng năm em học sinh, đi khứ hồi máy bay Air Việt Nam. Lễ phát thưởng tổ chức tại trường Quốc Gia Âm Nhạc, ngày 10 tháng 3- 1975, đúng vào ngày Ban Mê Thuột bị tấn công và thất thủ. Lễ diễn ra bình thường nhưng có phần ảm đạm. Tôi, sau đó về riêng, không hỏi han bất cứ chuyện gì vì...tôi lo lắng người thân ở Ban Mê Thuột.

Về Đà Lạt, nhà trường không đề cập hay báo cáo gì về Đặc San cả, toàn trường lo cho ngày trại tất niên, ngày 17-3-1975, không ngờ mới hơn nửa ngày thì phải bỏ hết vì có tin VC vào thành phố, các trường Võ Bị Quốc Gia, Đại Học CTCT, Trung Tâm Huấn Luyện CSDC di tản. Trường BTX và tất cả các trường công tư đều đóng cửa, mạnh ai nấy di tản tự túc. Ngày 30-4-1975, Đà Lat chính thức đổi...đời!

Tôi, nam giáo sư của trường BTX đi Cải Tạo xa, các đồng nghiệp cùng trường thì Cải Tạo tại địa phương.Tôi mất 6 năm xa Đà Lat, về lại lo đi nữa.Hỏi thăm trường cũ, không ai nói gì nhiều, bạn cũ có nhiều người còn dạy mà lạnh lùng, lạt lẽo, ĐS Xuân BTX nghe nói bị gom và thiêu hủy toàn bộ.

Tôi tới Mỹ cuối năm 1989, gặp HT năm 1991. Mừng thấy lại cô nữ sinh của trường mình...và chuyện văn chương chảy xuôi theo dòng thời gian và hoàn cảnh mới. Không ngờ ông Võ Phiến nhớ lại một thời, chạnh lòng với tuổi thơ Việt Nam.Cũng duyên và...cũng ngộ.Tôi rất đỗi mùng thấy "Châu về Hợp Phố", bây giờ tôi cảm ơn HT cho tôi đọc những lời của ông Võ Phiến, bây giờ tôi lại ngậm ngùi vì anh Bùi Sâm đã mất tại Đà Lạt trong thập niên 1990.
Ngoảnh lại, mới đó mà 50 năm hơn, tôi gặp HT hồi HT còn cô bé xinh, mặc áo dài trắng, khoác áo laine xanh. Trong cái nhìn của tôi: thời hoa niên của HT chưa mất...

Trần Vấn Lệ