Tôi Lương Y Nguyễn Viết Thưởng hiệu Nguyên Thường hiện ở 254/18 Phan Chu Trinh, Huế. Sau khi đã hành nghề hơn 30 năm đã chữa nhiều người bệnh, có người thì đỡ nhiều có kẻ lại không hoặc chỉ cầm chừng. Nhằm phổ biến cách điều trị của Đông Y vào chứng và diễn biến của bệnh khi mắc phải, cũng như trình bày một số nghiệm phương đã dùng và tùy từng trường hợp để vận dụng vào trường hợp đó. Vì vậy tôi viết bài này, đã in trong tập "Đông Y nghiệm thư" và đã hoàn thành cuối xuân Quý Tỵ. 

Xơ Gan Cổ Trướng

I. Xơ gan:

  1. Do can uất tỳ hư, can tỳ bất hòa:

    a.Triệu chứng:

       Sắc mặt xám, đầu choáng, mệt mỏi

       Hơi thì ợ, bụng chướng, đau gan

       Rêu hơi mỏng: lưỡi; đại thường lỏng

       Mạch tế huyền và chẳng muốn ăn.

    b. Phép chữa: Sơ can kiện tỳ

    c. Các vị thuốc:
       Sài hồ, đại phúc, thảo, đơn sâm

       Đại táo, hoàng kỳ, thảo, phục linh

       Chi tử thêm sinh khương, bạch truật

       Thành phương hợp thược, ngũ, nhân trần.

    d. Bài thuốc: Tiêu dao gia giảm

        Bạch truật            12g             Đơn sâm           16g

        Bạch linh              10g            Ý dĩ                    16g

        Bạch thược          10g            Đại phúc bì           8g

        Sài hồ                  10g            Sinh khương      3 lát

        Cam thảo               6g            Ngũ gia bì              8g

        Đại táo               3 trái            Hoàng kỳ              8g 

        Chi tử                    8g            Nhân trần             20g

       Sắc ngày một thang, chia 2-3 lần uống ấm.

  2. Do khí trệ huyết ứ:                  

    a. Triệu chứng:

        Người hay mệt, bụng trướng thường đau

        Lưỡi tím, môi thâm lại ốm gầy

        Ăn ít, mỏi người và mạch tế

        Bệnh sinh trệ ứ chính là đây.

    b. Phép chữa: Hành khí hóa ứ

    c. Các vị thuốc dùng:

        Dụng thảo, tam lăng, quy, quế tâm

        Thêm linh, xích thược vị đào nhân

        Bào khương, chỉ xác, sài hồ, địa

        Phối hợp thành phương sắc để dùng.

    d. Bài thuốc: Đương quy hoạt huyết thang

        Đương quy             12g             Phục linh         12g

        Xích thược              12g            Chỉ xác              8g

        Sinh địa                  16g            Sài hồ                8g

        Quế tâm                   6g            Cam thảo           4g

        Đào nhân                12g            Bào khương       3g

        Tam lăng               4g-6g

       Lấy hai vị xích thược, đại hoàng tẩm rượu rồi cho chung vào rồi sắc ngày  một thang, chia 2-3 lần uống.

     e. Bài thuốc khác: Cách hạ trục ứ thang

         Đào nhân                 12g            Đơn sâm           12g

         Hồng hoa                   8g            Nga truật             8g

         Xích thược               12g            Chỉ xác               8g

         Đương quy               12g            Hương phụ         8g
         Tam lăng                    8g

        Sắc ngày một thang, chia 2 lần uống ấm.

II. Xơ gan cổ trướng:

  1. Do âm hư thấp nhiệt:

    a. Triệu chứng:

        Cổ trướng, chân phù, mặt tối vàng

        Thường hay sốt, chảy máu chân răng

        Kèm khô họng, lưỡi đỏ, rêu ít

        Phiền táo, mạch đi: tế sác huyền.

     b. Phép chữa: Tư âm lợi thấp

     c. Các vị thuốc dùng:

         Thục địa, hoài sơn phối hợp quy

         Đơn bì, trạch tả vị thù du

         Phục linh, mao, truật đem chung lại

         Hợp dược có thêm địa cốt bì.

       Sắc ngày một thang, chia 2 lần uống ấm.

      d. Bài thuốc: Lục vị gia giảm

          Thục địa                  12g           Phục linh                12g

          Sơn thù du                8g           Bạch mao căn        12g

          Hoài sơn                 12g           Địa cốt bì                12g

          Trạch tả                   10g           Bạch truật              12g

          Đơn bì                     10g           Đương quy              8g

         Sắc ngày một thang, chia 2 lần uống ấm. 

       e. Bài thuốc khác:

        - Nếu thấy mạch sác thì dùng: Trung mãn phân tiêu thang

          Hoàng liên                10g           Bán hạ                   12g

          Hoàng cầm               10g          Phục linh                 12g

          Hậu phác                  12g          Bạch truật               12g

          Chỉ xác                     10g           Trư linh                  12g

          Trạch tả                    12g           Cam thảo                 4g

          Can khương               2g           Nhân sâm                4g 

         Sắc ngày một thang, chia 2 lần uống ấm.

        - Đan Khê tiêu ôn trung hoàn:

          Bạch truật                 60g           Khổ sâm                15g

          Phục linh                  30g           Sinh hương phụ      45g

          Trần bì                      30g           Hoàng liên              15g

          Tiêu thần khúc           30g          Cương sa               45g

          Khương bán hạ         30g           Sinh cam thảo        10g

       Tất cả đem sao, tán thành bột mịn. Sau đó lấy nửa nước,nửa giấm trộn với thần khúc làm hồ rồi hoàn lại thành viên lớn như hạt đậu xanh; ngày dùng 120 hoàn, chia 2 lần uống. Khi uống thì sắc bạch truật, trần bì, sinh khương để lấy nước uống với thuốc hoàn trên. 

     2. Tỳ thận dương hư:

      a. Triệu chứng:

          Bụng trướng, chân phù lại kém ăn

          Phân thì lỏng, sắc mặt hơi vàng

          Rêu màu trắng: lưỡi bệu, tiểu ít

          Mệt mỏi, ít ăn, mạch lại trầm.

      b.Phép chữa: 
          Ôn dương hành thủy, kiện tỳ ôn thận, hóa khí hành thủy

      c. Các vị thuốc dùng:

          Phụ tử, xuyên tiêu, đại phúc bì

          Phục linh, hậu phác với hoàng kỳ

          Can khương, tả, truật, quế chung lại

          Phụ tử lý trung sắc uống đi.

      d. Bài thuốc: Phụ tử lý trung thang gia giảm

          Phụ tử chế              12g              Xuyên tiêu              6g

          Quế chi                     6g             Hoàng kỳ               12g

          Bạch truật                12g            Can khương             6g

          Trạch tả                   12g             Phục linh               12g

          Đại phúc bì               12g            Hậu phác                 8g

         Sắc ngày một thang, chia 2 lần uống.

      e. Bài thuốc khác:

          Nhục quế                    3g            Đảng sâm              16g

          Phụ tử chế                12g            Đơn sâm               12g

          Trư linh                     10g            Địa đởm thảo         16g

          Phục linh                   10g           Bạch truật              12g

          Sa tiền                      16g           Trạch tả                  10g

        Sắc ngày một thang, chia 2 lần uống ấm.

   3. Thủy khí tương kết:

      a. Triệu chứng:

          Nằm không được cổ trướng tăng nhanh

          Tiểu ít và đi ỉa chẳng thông

          Mệt mỏi và da mặt xám tối

          Mạch huyền sác, khó thở theo cùng.

      b. Các vị thuốc dùng:

          Thiên kim đại phúc thủy phương dùng

          Hải tảo, khương hoàng vị quế tâm

          Lịch tử, khiên ngưu, côn bố hợp

          Thành phương thuốc sắc để dùng dần

      c. Bài thuốc: Thiên kim đại phúc thủy phương

          Khương hoàng            5g            Đình lịch tử             12g

          Khiên ngưu               10g            Hải tảo                    10g

          Côn bố                      12g           Quế tâm                    6g

        Sắc ngày một thang, chia 2 lần uống ấm.

      d. Bài thuốc khác: Vũ công tán

          Hắc sửu                    30g            Quảng mộc hương   6g

          Tiểu hồi                       8g

         Lấy quảng mộc hương mài rồi cho vào thuốc đã sắc, chia 2 lần uống.

    + Những phương nhân gian chữa cổ trướng:

         Gan heo(lợn)               700g          Ốc bươu đồng      10 con

         Thơm (dứa)           1 trái vừa         Cây lá chó đẻ         1 nắm 

        Tất cả nấu nhừ, được nước rồi thì lấy nước này chia ra 3 ngày để uống  mỗi lần 30ml ngày 2 lần.