» Tác giả: nguyễn bá trạc
» Dịch giả:
» Thể lọai: biên khảo
» Số lần xem: 15041

 

1. Thư gửi người bạn thơ San Jose, 15 tháng 5, 1987      Anh Nguyên,     Anh có biết từ khi nào một người trở thành thi sĩ? Câu trả lời lãng mạn và dễ dãi: Từ khi người ấy đưa mắt lên nhìn trời sao, tay gãi cằm và .....trong trái tim phát ra một điệu nhạc dịu dàng. Hoặc giận dữ. Hoặc nhỏ nước mắt buồn bã, đau thương. Cô quạnh, bùi ngùi. Bất cứ lúc nào nào điệu nhạc ấy, những cảm xúc ấy làm rung động bên trong, vùng vẫy truyền ra bên ngoài, trong khoảnh khắc, anh ta trở thành thi sĩ.     Còn một câu trả lời khác - khó khăn hơn, nghiêm khắc hơn - cho một thi sĩ trọn vẹn, đích thực hơn. Ðó là: Từ khi người ấy dám kết hôn với thơ. Chỉ với thơ thôi, không với ai khác. Dẫu thế giới chung quanh tràn ngập những người đàn bà đẹp (cái cẳng dài, đôi mắt chớp chớp đầy mộng mơ), hắn cũng chỉ yêu thơ hơn hết thẩy. Mà thôi.     Thế thơ là gì? Cũng là một người đàn bà đẹp chăng? Vâng, đúng vậy. Cũng có thể là một người đàn ông đẹp. Cái đẹp ấy, dĩ nhiên nó chủ quan. Có nhiều người đắm đuối yêu một người như tôi hay như anh. Ðiều ấy đã chết ai?     Hình thức của thơ có thể xếp theo hình quả trám, hình vuông, bực thang hay vòng tròn. Có thể ầm ầm như nhạc Rock hay cò ke như cái đàn gáo. Có thể hững hờ suối chảy mây bay. Quan trọng là cái gì trong trái tim mà điệu nhạc đã phát ra kìa?     Nó đau đớn trước quê hương đất nước? Ưu phiền trước thảm kịch? Êm ả hoà bình? Lồng lộn như chiến tranh? Rộng rãi, cao cả như bầu trời? Thế nào cũng được, nếu nó đến thành thật như sự giản dị của tâm hồn.     Hãy chỉ cho tôi biết người yêu của anh thế nào, tôi sẽ nói thơ của anh ra sao!     Nó có cái cổ dài như tranh Modi? Ðội cái nón rơm xinh đẹp như nàng Anabel của Buffet? Nó nhăn mũi? (Tây Thi). Ỡm ờ như cô đầu? Rền rĩ như nhạc Jazz, nhạc Blue? Sáng như sao sáng? Tối như bóng đêm?     Thơ, trước tiên nó làm người ta mất ngủ. Vì sao? Vì những anh, những chị thi sĩ, hễ đã bị thơ nhập vào thì hai, ba giờ sáng cũng thao thức viết, đang ngủ cũng nhỏm dậy. Thơ, là một liều thuốc thức.     Nó bắt người ta ý thức toàn bộ thế giới với trí tuệ tràn đầy, rồi cất tiếng ru người ta ngủ trong những cảm xúc và ngôn ngữ dù thuận lý hay bất thuận lý (bất cần). Thi sĩ đã ý thức triệt để, toàn bộ và cao độ trước khi lăn mình vào kết hôn với nàng thơ. Lý hay không lý? Ðiều này không quan trọng với trái tim thi sĩ vốn là: -Thứ nhất - mềm mại như trẻ con.     -Thứ nhì - sắt thép như chiến sĩ xung phong bắn ra, tung ra các nốt nhạc có phép biến hoá như những sợi lông khỉ Tôn Ngộ Không. Phóng ra những chữ có uy lực để khóc cười, thương giận, buồn hay vui.     Xin để ý: Những nốt nhạc, những chữ, những câu thần chú kia có thể dễ hiểu như bài tập đọc, lại có thể thầm kín sâu xa nhưng vẫn đôn hậu như anh nông dân cơm nước no nê với cà pháo, rau muống, tép rang, anh chàng vươn vai nhỏm dậy xỉa răng, xỏ đôi guốc mộc ra ngồi thẫn thờ ê a nhìn trăng sáng trên một cái chõng tre. Anh ta làm gì? Anh ta gặm nhấm nhiều cái riêng tư của mình mà người ta không biết, không hay (Muối xát lòng ai nấy mặn mòi tức là chuyện riêng của ai thì chỉ có người ấy biết mà thôi).     Ðúng. Thơ, có thể bắt thi sĩ ra đứng trước công chúng như một người ở truồng. Ai cũng có thể thấy hết như nhìn qua tấm kính trong suốt. Mà ngược lại, có khi chỉ lấp ló cái ánh đèn dầu leo lét, mấy giọt nước mắt từ từ chẩy xuống canh khuya.     Ôi, cũng đúng vậy.     Một thi sĩ, trước hết chỉ là một người như mọi người: Phải ăn, phải ngủ, phải bài tiết các thứ, phải đóng thuế nếu có đi làm, phải lái xe ô tô (nếu sống ở Mỹ, ngoại trừ một số rất ít các thi sĩ già, hễ lái ô tô lên xa lộ thì sợ không dám lái, muốn đi nhậu cũng phải nhờ người ta lái).     Tất nhiên, một thi sĩ lâu lâu cũng đi bầu, hay không đi bầu, nhưng ít ra cũng phải yêu nước, yêu nhân dân, yêu đồng bào. Phải biết yêu nhân loại. Phải biết yêu cái hành tinh mình đang sống với các giống người, các dân tộc khác nhau. Phải biết yêu cả cái vũ trụ nhiệm mầu sâu thẳm trong đó có một quả đất con con đang xoay vòng vòng cho tới khi tắt lửa.     Ở bên Tầu có một chàng thi sĩ tên là Lý Bạch. Chàng từ con thuyền đã nhẩy ùm xuống nước để ôm cái bóng trăng lấp lánh trên dòng sông. Tất nhiên, nhẩy như thế thì chết. Chết thì chết, đời vẫn cho là đẹp. Mà đẹp thì đẹp, đời vẫn ít ai dám nhẩy xuống sông ôm trăng mà chết.     Nhưng chữ "Phải" cũng chỉ có ý nghĩa tương đối. Ví dụ: Phải đi bầu. Phải yêu tổ quốc. Phải yêu nhân loại. Phải đóng thuế. Phải lái xe ô tô. Không phải cũng chưa sao. Thi sĩ Tú Xương (người Việt Nam) không bao giờ lái xe ô tô: Lúc ông ấy sống, chỉ có xe ngựa mà thôi. Thi sĩ Rimbaud, đi buôn nô lệ, điều ấy thực bỉ ổi, nhưng ông ấy vẫn là thi sĩ.     Appolinaire hình như có lúc để râu quai nón? (Người Âu Châu thích để râu quai nón. Người Việt Nam thích để râu ba chòm). Nguyễn Khuyến, đỗ đạt cao thế, làm quan to thế, mà lại bỏ thì giờ làm thơ tả cái chân đàn bà: cái gì trăng trắng như con cúi (Ðầu làng Ngang có một chỗ lội. Có đền ông Cuội cao vòi vọi. Ðàn bà đến đó xắn quần lên. Chỗ thì đến háng chỗ đến gối…).     Chân dung của thơ, những cái "Phải" của thơ, cũng vậy. Có khi trọc đầu (thi sĩ T 1984). Có khi để tóc dài (thi sĩ Ðoàn thị Ðiểm, Hồ Xuân Hương, thi sĩ Bà huyện Thanh Quan). Có người trán hơi hói: Theodore Roethke, Hiệp chủng quốc. Có người để râu mép: Keneth Rexroth, sinh năm 1905 ở Indiana. Có người chột mất một mắt: Robert Creeley, tốt nghiệp đại học Harvard. Có người bụ bẫm, mắt đeo kính trắng, hình dáng như một nhà điạ ốc thành công: thi sĩ James Wright, người xứ Ohio, tác giả bài Ba Ðoạn Thơ Cho Một Con Thiên Nga Chết Tiệt (Three sentences for a dead swan). Ðó là nói về các thi sĩ hiện đại của Tư Bản Mỹ. Còn các thi sĩ Cộng Sản Nga cũng kỳ cục chẳng kém. Có anh trịnh trọng ra tiệm thợ giặt lấy áo sơ mi mới về mặc vào rồi lấy súng bắn vào thái dương, chết!     Tự do! Ðúng vậy, thơ và tấm lòng lồng lộng của thi sĩ như nhựa xuân tràn trong trí tuệ, đi quanh co dưới cõi đời, sống với thực tại ngắn ngủi, mà cùng một lúc với cái vô cùng tận của thời gian. Nó đến lúc tóc còn xanh. Nó về làm cho người ta xanh tóc.     Nó có thể ích kỷ như con bé gái khó tính ôm mãi không rời một con búp bê đã cũ. Nó có thể cởi mở vị tha giữa anh em, giữa các người.     Thuật của thơ không phải ở số chữ, số câu. Thuật của thơ không ở cái bực thang, hình tròn hay quả trám. Nó là cú bắt như một cầu thủ bóng tròn với đôi bàn tay nhựa, bắt dính cái khoảnh khắc mong manh của cảm xúc trong một cái chớp ngắn ngủi giữa dòng thời gian và vũ trụ trôi qua.     Nó bắt ngay hồn thơ một cách hùng tráng, dịu dàng hay dấm dẳn. Như Nguyễn Công Trứ:     Tau ở nhà tau tau nhớ mi!     Nhớ mi tau phải bước chân đi!     Không đi mi biểu răng không đến!     Ðến thì mi biểu đến mần chi?     Mần chi tau đã mần chi được?     Mần được tau mần đã mấy khi!     Vậy còn ai thi sĩ hơn nữa, hỡi dân tộc Việt Nam? Cái dân tộc chèo đò: ngâm thơ. Ði cầy: ngâm thơ. Tát nước: ngâm thơ. Ru con: ngâm thơ. Nhớ chồng: ngâm thơ. Than ôi, bố mê gái mà con cũng ngâm thơ, thiệt phũ phàng!     Nước nóng đổ lọ bình vôi     Tôi ngồi tôi nghĩ bố tôi, tôi buồn     Bố tôi dở dại, dở khôn     Say mê cái l... bỏ mẹ con tôi     (Nguyễn Văn Ngọc, Tục ngữ phong dao, trang 156)     Một dân tộc thi sĩ như thế hẳn là một dân tộc thở ra hút vào bằng thơ. Thơ là khí trời. Thơ bay trong khí trời. Thơ tự do như khí trời. Muốn vần thì có vần. (Thơ hay lọ phải có vần - Thăng Long Văn Sĩ). Không vần, cũng không ai bắt buộc như Cộng Sản bỏ tù Quốc Gia, Quốc Gia bỏ tù Cộng Sản, Mỹ bỏ tù gián điệp Nga, Nga trục xuất gián điệp Mỹ.     Không! Thơ của dân tộc Việt Nam đã xuất hiện từ mấy nghìn năm trước ông Adam Smith, trước Karl Marx, trước Lenin, trước các cuộc cách mạng mùa thu mùa đông, trước khi nước Mỹ thành trì của chế độ Tư Bản trở thành một nước. Thơ của dân tộc Việt Nam: Thơ ấy không bắt bớ ai làm cái gì. Nó có thể trên sáu dưới tám. Ngũ ngôn tứ tuyệt. Hay hát nói, nói gì thì nói. Thơ của dân tộc Việt Nam: Nó đứng trên xa những chuyện Cộng Sản độc tài, Tư Bản bóc lột, nhưng nó vẫn gần ơi là gần với cái ăn, cái mặc, cái chổi, con mèo, cây cau, thằng mõ, con chuột, ông tiến sĩ giấy, ông sư bà vãi, cái tóc đuôi gà (Một thương tóc để đuôi gà. Hai thương lời nói mặn mà có duyên).     Một dòng thơ như thế trong nhân loại đã xuất hiện, đã có mặt, trôi chảy luân lưu, trường tồn từ mấy nghìn năm thì dẫu cho Cộng Sản Quốc Gia gì cũng mặc, những cái áo mỏng manh sẽ cũ, sẽ rách, cái lồng ngực và bắp tay mạnh khoẻ chắc nịch sẽ còn, sẽ trường tồn vĩnh cửu, mãi mãi, mãi mãi (Trừ phi bọn khùng cho nổ bom nguyên tử chết sạch sành sanh).     Ai ơi giữ chí cho bền!     Dù ai xoay hướng đổi nền mặc ai.     Vì những chuyện như thế nên dòng thơ Việt Nam dẫu có mặc áo Tầu (Ðường luật) áo Tây (Xuân Diệu: Núi đứng im như một miếng bìa. Huy Cận: Có chàng ngơ ngác tựa gà trống) áo Mỹ (Thi sĩ Y) áo Liên Xô (Tố Hữu). Có vần hay không có vần (các ông Tô Thùy Yên, Thanh Tâm Tuyền làm thơ ít khi có vần nhưng thơ tuyệt hay, họ sẽ được ngàn đời ghi nhớ. Ghi chú: Hiện nay Cộng Sản đang dại dột bỏ tù rục xương các văn thi sĩ, việc ấy người yêu văn thơ ngàn đời sau còn xét còn chê).     Không ai nên bỏ tù các văn thi sĩ dẫu cho họ có thiếu thuế, lái xe ô tô không đúng luật đi đường, hay vì họ yêu tự do công chính theo cách của họ, họ chống lại mọi hình thức áp bức con người theo cách của họ. Thi sĩ và thơ, họ làm bằng hương hoa huệ, hoa hồng hay hoa nhài, đôi khi bằng mắt và nước mắt, bằng tất cả những niềm vui nỗi khổ trong nhân loại, chúng sinh ba ngàn thế giới. Khi một con người đã chịu khổ trong nhân loại thì dẫu họ thiếu thuế cũng còn phải tha, huống gì...     Lý Bạch bên Tầu được ông vua (phong kiến) ban cho một cái tín bài (nay ở Mỹ gọi là credit card). Lý Bạch đi đâu, cứ việc ăn nhậu. No say rồi, đã có vua quan tính tiền. Việc ấy được đời ca tụng. Việc ấy làm cho người ta mới được thưởng thức những câu thơ mênh mông khoan khoái, cả những tâm hồn bụi bặm nhất khi nghe đến, đọc đến cũng được tắm gội sạch sẽ, gột rửa kỹ lưỡng trước khi bay lên cõi trời gặp mặt tổ tiên. (Ghi chú: Lý Bạch là một chàng rất thông minh. Mười tuổi đã đọc sách bách gia chư tử. Mười lăm tuổi vừa học đánh kiếm vừa luyện văn chương. Từ hai mươi đã dạo chơi khắp vùng, nuôi chí làm chính trị để giúp nước cứu đời).     Và tình yêu! Chao ôi tình yêu của loài người, cái lưỡi cuộn tròn êm ả, cái hình dáng dịu dàng cao quý mà nó đã nhập vào người ta làm cho người ta chỉ có thể yêu nàng mà thôi (phỏng dịch vài chữ của Applolinaire).     Cái tình yêu ấy đã hoang vu như sa mạc trong buổi chiều quạnh quẽ, trăng non buông xuống một vùng xám trắng trên đám xương rồng gai góc, những cây thánh giá trên mồ kẻ chết in lên nền trời những cánh tay khô, không thịt, không tuỷ, chỉ có xương, vẫn nắm chặt vũ khí (AK47, M16, 17, gươm Nhật bổn, lưỡi lê phát xít Ðức). Ôi những cánh tay khô mỗi ngày tuyệt vọng bám lên chấn song nhà tù. Phải chăng đấy là tình yêu Bà mẹ Suốt? Phải chăng đấy là chàng Huy Cận khi xưa hay buồn lắm?     Thương cha thương mẹ thương chồng     Thương mình thương một thương ông thương mười.     Ông đây là ông nào? Là ông thi sĩ, có thể là bà thi sĩ. Không có thi sĩ lấy đâu ra thơ mà hút thở ở cõi đời? Lấy đâu thơ mà uống? Lấy đâu thơ mà ăn? Lấy đâu những tiếng chim: Ta là con chim đến từ núi lạ ngửa cổ hát chơi?     Bạn tôi, anh Phan Nhật Nam không làm thơ, nhưng là một nhà văn nhân bản. Theo cách của anh. Một người Việt Nam yêu nước. Hễ đã nhân bản và yêu nước thì viết thế nào cũng là thi sĩ. Một thi sĩ viết bằng văn xuôi. Bạn tôi rất sợ ở tù. Cái gì cũng chịu được chứ ở tù thì không chịu được (đọc Tù binh và hoà bình). Thi sĩ đó - Phan Nhật Nam - đang ở tù cải tạo từ 12 năm nay không xét xử, không thời hạn. Than ôi, người ta không hiểu thơ là cái gì. Lúc nào cũng "phải đạo" 100%, lý tính 100%, nghệ thuật 100%. Thế là ba trăm phần trăm? Con người ta chứ đâu phải châu chấu? Hay con dế? Con chuồn chuồn (Bắt con chuồn chuồn, cắm cái tăm vào đít cho nó đi tu?)     Thú thiệt ra: Bàn về thơ mà nói chuyện Quốc Gia Cộng Sản là xoàng. Quốc Gia Cộng Sản Tư Bản chỉ là chuyện dưới đất. Thơ ở trên trời. Thơ Tố Hữu, Huy Cận, Xuân Diệu mặc dù Cộng Sản nhưng cứ đếm thì biết. Thơ của họ có cả vạn chữ "Trời". Vậy có trời hay không có trời? Giết trời đi thì ta ở với ai? (Thi sĩ Nhất Hạnh: Kẻ thù ta nào phải người. Giết người đi thì ta ở với ai?!")     Thi sĩ, họ ở dưới đất. Ðúng vậy. Nhưng hồn họ gặp nhau ở trên trời, nếu đích thực họ là thi sĩ. Nói thế này cho dễ hiểu: Họ gặp nhau ở trên mây. Trên trăng trên sao. Họ xuống đất đi cầy, đi cấy, đi lính, đi thu thuế, đi cắt cỏ, đi bán bảo hiểm bán nhà, đi tu, đi làm cách mạng, đi xe đạp, ô tô.     Ði đâu thì đi. Ðâu đâu mà chẳng phải về? Vậy nên có mấy đoạn thơ rằng:   1. Thơ giữa mây trời Thơ là chiến sĩ tiền phong Cơm nước nguôi ngoai muối xát lòng Thơ đứng thơ cười trong nắng gió Trong cõi đời có cũng là không (Trong cõi đời có vẫn hơn không) Thơ lối quanh co dưới cõi đời Giữa rừng giữa suối giữa xinh tươi Giữa cuộc thời gian vô cùng tận Giữa các anh em giữa các người Thơ rước mùa xuân đến viếng nhà Vườn sầu thơ tới cũng đơm hoa Thơ nhựa xuân tràn trong trí tuệ Trên đám mây trời xa quá xa. Trên đám trời mây thực nhiệm kỳ Khi mùa đông đến tiễn thu đi Khi xuân về lại thơ xanh tóc Thơ vẫn như xưa đẹp lạ kỳ. 2. Thời gian đi ngược về Khi thơ dại tôi vẫn thường tự hỏi Nếu mỗi ngày mỗi đập trái tim yêu Nếu muôn thủa xa xăm trôi giạt Nếu một lần trời đất cũng xanh rêu. Tôi tự hỏi với lời êm ái cũ Hàng hiên xưa mưa ướt ven đường Những ngọn đèn vỉa hè Ðà Nẵng Những đêm về dạ hợp toả hương thơm. Tôi năm nay vẫn chừng bây lớn Vẫn hỏi lòng nhiều chuyện yêu thương Những chuyện cũ trong hòm dĩ vãng Những câu thơ có điệu nhạc hơi buồn Tôi thấy thời gian đi ngược Bước chân đi thỉnh thoảng bước về Trên vùng đất cầy lên thống khổ Trên vui buồn lẫn lộn đam mê Tôi tự hỏi suốt thời niên thiếu Khi con sông chở những chuyến đò Buổi trưa nắng mây bay đầu núi Bóng chị hiền bồng đứa em thơ Tôi thấy lửa cháy đời khắc nghiệt Mối đau thương khơi mối hận thù Giữa cái chết căng trong lao khổ Chính phút giây này là cả một thiên thu. Tôi nghe tiếng hò hô tắt lịm Tiếng đau thương chất mãi bên trời Tôi muốn nghĩ như thời thơ dại Theo nhịp đời bước bước chân xuôi. Tôi đã nói, như là âm nhạc Những điệu buồn rồi những điệu vui Tự hỏi: Sao lòng không là biển? Tiếng hát nào đẩy sóng trôi xuôi? Tiếng hát nào mãi chưa nguôi? 3. Thơ cuối mùa xuân Mầm mơ sẽ nở hoa mơ thắm Sẽ nở hoa mơ chứ nắng hè Xưa đổ muôn vàn muôn giọt lệ Nay sầu em hãy lắng im nghe. Mơ sớm mai cười bên bãi cỏ Mơ cười trong tiếng gọi bình minh Khi cơn gió đến như hơi thở Khi nắng soi mình xuống lá xanh. Xưa, đổ muôn vàn muôn giọt lệ Nay, sầu bước chậm cuối xuân xanh Mỗi bước chân trần trên đá nhọn - "Là đem mơ về lại giữa hồn anh". 4. Mùa hè 87 - "Là đem mơ về lại giữa hồn anh" ...................................................... Sau tất cả những niềm vui thủa trước Niềm vui này dành lại hôm nay Niềm vui nhỏ trong bầu trời vô tận Giúp anh đi qua những tháng ngày. Em, mặt đất mùa xuân xanh biếc Quả điạ cầu bé tựa lòng tay Tấm bản đồ chữ in chi chít Anh thấy mùa xuân vẫn rộng vẫn dài. Mùa hạ đến không một lời báo trước Trên một vùng cây cỏ mọc xanh um Chim bốn phía bay về làm tổ Ngọn hoa nhài đêm tối nhả hương thơm Ðêm đi chậm đêm rằm đầy nguyệt Dăm mối tình ngơ ngẩn trăng sao Ðêm đi chậm cho đến khi nguyệt tận Ðợi bình minh đến rọi nắng đào. Em, dĩ vãng, mối tình thủa trước Mối tình này dành lại có bấy nhiêu. Thơ tháng 6, 1987 MỘT NGÀY TRONG THÁNG 6 I. Trên cánh đồng mùa hè ÐÀN CHIM Trên cánh đồng mùa hè Cỏ khô vàng dưới nắng Một đàn chim bồ câu Bước im lìm kiếm ăn Bầu trời xanh thế kia Hàng cây xanh thế kia Sao trái tim náo động Một cánh chim bay xuống Một con bồ câu đen Một bầy bồ câu đen Cây gai dại trên cánh đồng nắng cháy Cỏ phơi khô suốt một mùa hè Ôi đất bụi trong lòng vội vã Tiếng động cơ của những chiếc xe Châm điếu thuốc nhìn đàn chim Anh hỡi hôm nay trời lắm gió Nhưng mùa hè vẫn đẹp như tranh NGƯỜI BẠN Trên cánh đồng những con bồ câu đen Những con người mang theo lối xóm trong lòng Mang trên lưng phố phường đất nước Những ngôi nhà và nỗi nhớ mong Cơn gió thổi lũ chim bay ngọn cỏ khô trên những cánh đồng Ôi trái tim người bạn tù nghiệt ngã Biết giờ này còn đập hay không? Quờ quạng trong bóng tối đêm dài khắc khoải Bưng bát cơm trộn sỏi nhục nhằn Cho nước mắt thấm vào biển khổ Tiếng khóc câm Anh, ngục tù ốm đau đói lạnh Ðá nhọn ơi đâm nát gót chân trần Anh có nghĩ đến tôi trong một đêm khắc khoải nhốt thời gian giữa bức vách câm. TÌNH YÊU Em, ái tình đề tài muôn thuở Như con sông và những chuyến đò Như trăng ốm chở thuyền lỡ bến Nhưng lần này anh sẽ ghé thăm em Như bịt mắt đi giữa vườn hoa lá Cả không gian thơm ngát mùi hương Ôi gió biếc làm khăn quấn cổ Trên vai thon cần cổ trắng ngần Em mắt biếc đề tài muôn thuở Như giác quan bắt được hương thơm Còn dạ lý một đêm nở muộn Cũng tươi cười bên gốc hoàng lan Vì hạnh phúc vẫn cần chân thật Như chim bay hoa nở hoa tàn Dù có lúc hồn anh lủi thủi Trên thế gian toàn chuyện đau thương Em hiểu chứ hồn anh vạn dặm Ðường anh đi sao chẳng thênh thang Ôi mắt biếc đêm trường vắng lặng Sẽ bay đi cùng bụi thời gian TÌNH BẠN Ngày xưa tôi với anh mặc chung một áo cùng học chung ở một ngôi trường cùng lớn lên trong một lớp cùng yêu đời, cùng biết yêu thương Sáng thứ hai, chúng tôi mặc quần áo trắng đứng nghiêm trang chào ngọn cờ vàng Giấy rất trắng, linh hồn cũng trắng khi mối tình nở lúc hè sang Chúng tôi cùng biết yêu một người con gái mặc áo xanh đi ở sân trường Tôi ca hát như con chim sớm Anh cũng vui đùa như chú chim con Có một mùa xuân đời đẹp lắm Hoa nở bừng lên suốt tháng hè Ta lăn xe đạp trên đường đất Trong xóm làng, bên những lũy tre Nam ơi tất cả tình yêu cũ Chẳng vắng xa như những tháng hè Nhớ chứ con đường trong thành nội Ðã một hôm nào vắng tiếng ve BỤI THỜI GIAN Em, bụi thời gian như tóc xoã Bãi chiều dương liễu hát vu vơ Ngày xưa ta cũng là mây trắng Bay ở trên trời suốt tuổi thơ Hẹn cuối bờ sông hay bãi biển Ðêm nào anh thổi khúc tương tư Ði sao cho hết con tầu cũ Của những ngày em mới mộng mơ Em ơi yêu quá chàng mây trắng Ðã thuộc đau thương tự chuyện Kiều Ðã biết thơ từ nàng chinh phụ Ðã bao lần em nói em yêu? II. Vọng cổ Chiếc bóng bên trời Nhân vật: Thi sĩ, văn sĩ, đều là người Việt ở Mỹ Thời gian: Tháng 6, 1987 Văn sĩ: (Ðang đi đi lại lại trên sân khấu, sau lưng là phông cảnh nước Mỹ. Chợt dừng lại) Tôi biết hồn anh là giếng thẳm Là mây hồ hải ốm tương tư Là Trăng! Trăng! Trăng! của Hàn Mặc Tử Là anh Xuân Diệu của Thơ Thơ Thi sĩ: (Ðứng chính giữa sân khấu trả lời) Dạ phải. Văn sĩ: (giơ lên một ngón tay trỏ) Anh chính là trai của gió sương Của đồng lúa chín ngát thơm hương Của sao muôn kiếp mây muôn thuở Của những niềm đau nỗi đoạn trường Thi sĩ: Vâng, chính phải. Văn sĩ: (ca) Thi sĩ ơi, lòng tôi luống ngậm ngùi thương cho chàng trai lẻ bóng Con chim hót trong lồng là con chim trống... Thi sĩ ơi đường chiều lẻ loi chiếc bóng Ai chờ ai ngóng (Mà) ai vẫn đợi ai trông Thi sĩ: Con đò vẫn đợi vẫn trông Con kinh cũng đợi con sông cũng chờ Văn sĩ: (ngâm) Anh vẫn là anh của hải hồ Của trăng đồng vọng bãi hư vô Khi sầu mây úa phai tà áo Khi vui câu hát nối câu hò Thi sĩ: Dạ, chính phải. Văn sĩ: Anh vẫn là anh chính là anh Sầu như trăng héo rũ trên cành Khờ như bé dại mười hai tuổi Hơn nửa cuộc đời tóc vẫn xanh Thi sĩ: Dạ, phải Văn sĩ: (nghiêm giọng) Anh làm mây bão nổi muôn phương Làm trăng pha máu chiếu bên giường Làm sương khuya đọng lưng chừng mắt Làm lệ pha đầy một đại dương? Thi sĩ: Tôi rất tiếc...(Ngậm ngùi) Có nhiều chuyện xẩy ra ngoài ý muốn của người ta. Văn sĩ: (chậm rãi ngâm nga) Thế... Anh thiết tha chi với cuộc đời? Không làm mây trắng nhởn nhơ chơi Sao không về hẳn Bồng lai đảo Cùng các tiên đồng mở cuộc vui? Thi sĩ: Dạ, chưa dám! Chưa dám! Văn sĩ: Sao anh không ở luôn xứ Phật? Thả tâm hồn vào cõi thinh không Sao không phẳng lặng như trang giấy Chép ở bên lòng chữ sắc không? Thi sĩ: Dạ, chưa tới. Văn sĩ: Vậy hãy đội mão gai lên đỉnh trán Cong lưng khiêng tội lỗi con người Ðổ máu lệ mình xin cứu chuộc Ngửa mặt lên trời mà gọi cha ơi Thi sĩ: (im lặng) Văn sĩ: (hỏi gặng) Thế nào? Thi sĩ: Dạ, chưa dám. (Tạm thời hạ màn) III. Làm ngơ Biết chứ hồn anh dài vạn dặm Lòng anh nặng trĩu một trùng dương Dăm khi anh lẻn về quê cũ Ði một mình ở một bờ sông Ði một mình theo một dòng sông Anh lén đi trên những cánh đồng Trong một mùa đông trơ gốc rạ Em ngồi may áo ở bên song Anh khuấy thời gian, khuấy cà phê đặc Nhìn cái phin nhỏ giọt tương lai Anh nhâm nhi từng hớp ngậm ngùi Ðôi khi đắng như cà phê đắng Anh là thi sĩ ở bên đây Anh uống từng cơn nỗi ngậm ngùi Anh nghe nghẹt thở như hải tặc Bao nhiêu nước đã chôn vùi thân em Anh đối diện dửng dưng nỗi khổ Lấy đau thương dệt mấy vần thơ Giả như đọc thơ anh nghe trúc trắc Xin ngậm cười, em hãy làm ngơ IV. Quê mẹ Chao ơi, cơn gió mùa đông cũ Còn thổi mưa lên mấy cửa thành Vườn nhà ông ngoại thơm hoa bưởi Khi tóc em vừa mới chớm xanh Năm mười tám tuổi ta ngây ngất Yêu một dòng sông những chuyến đò Trưa trên Văn Thánh thơm mùi gỗ Anh chẳng cho lòng phút đắn đo Em, xóm Bao Vinh đường lót gạch Hương chiều thoang thoảng mấy hàng cau Anh theo gió thẳng lên An cựu Em đuổi hồn mình xuống Bãi Dâu Ngày xưa trong những bài hát cũ Nay mới hay ra toàn chuyện buồn Câu hát của người xa đất mẹ Hát từ những thủa có quê hương Anh nhớ Thanh Long cầu nước chảy Bao nhiêu nước chảy những cơn mê Anh vô quê mẹ năm mười một Huế hay Hà Nội cũng là quê Chao ơi, cơn gió mùa đông cũ Còn thổi mưa lên mấy cửa thành? THÁNG 6 Ở PALO ALTO VÀ BERKELEY Anh, có phải Anh, có phải là người lãng tử Ðang lê chân ở bốn phương trời Anh đã ra đi theo sóng nước thả con tầu qua chốn xa khơi? Anh cánh chim âu buồn héo hắt Ðậu trên cây ở một phương trời Nghe sóng vỗ giữa đời vắng lặng Những buổi trưa xa lộ nối đuôi Anh thấy phương xa trời nắng nhạt Hai hàng khuynh diệp mọc song song Tiếng xe lùa gió qua khung máy lùa bụi thời gian vượt cánh đồng Anh vẫn khơi cho dòng lệ chẩy Nhả u buồn dệt mấy câu thơ Tiếng hát cũ như tiếng đàn vọng cổ Khi vừa đi vừa sống vừa mơ Anh vẫn là trai thời khói lửa Nghe lòng vùng dậy súng gươm dao Hãy che mái thẳm lên con suối Và lặng nghe tiếng khóc tự hôm nào Hột máu rơi Con ơi từ buổi cha đi ấy Ðã lớn lên thêm mấy khúc đời Con hột máu rơi trên đất cũ Cha ở đây cũng hột máu rơi Ðêm mơ tới các cháu Gió từ bên biển qua bên núi Gió thổi lang thang mấy tháng hè Ðêm, ngồi với những niềm vui nhỏ Cho linh hồn lắng đọng cơn mê Ðêm sáng vô ngần trăng dĩ vãng Mộng sầu vỡ vụn dưới muôn sao Hãy nhắm mắt cho dịu dàng ký ức Cho không gian đỏ má hoa đào Hỡi mối sầu xa không với tới Cứ ngủ yên đi mấy tháng hè Cho thơ chín ngọt như mơ mận Cho lời kinh vẳng đến bên kia Cho không gian về với thời gian Cho giấc mơ xanh trổ chín vàng Cho đôi môi mọng như đôi má Của bé thơ đẹp nhất Việt Nam Hỡi bé thơ đẹp tựa mặt trời Bé thơ mạnh khỏe bé vui tươi Những em bé bỏng trong xuân mới Sẽ hái hoa xuân tặng cuộc đời Bác gieo cho cháu tương lai nhé Những nụ hoa thơm nở nụ cười Và thêm tất cả niềm mơ ước Tất cả lòng yêu của mọi người. Chàng hippy của thời dĩ vãng Em hỡi muôn sao chờ đợi đại hội Khi em còn mắc mấy cơn mơ Ðêm xưa giữa bẩy vùng sao sáng Em ngồi đan dở mấy vần thơ Em hỡi mùa thu về trước ngõ trên thềm trăng rọi lối thơ sang anh biến như mây vào ảo ảnh em đứng bên thềm gọi gió sang Em hỡi muôn sao về trước ngõ Mùa xuân lại mặc áo xanh tươi Áo ơi hãy nở lên hoa thắm Mà giữ cho nhau mấy nụ cười Em nhé anh đi ngoài vạn dậm Trưa hè nắng đổ xuống non cao Nhưng thơ vẫn nở như bươm bướm Anh thấy đời vẫn cứ đáng yêu Berkeley tháng 6 Khi anh còn mắc mấy cơn mơ Em đến bên hiên mặt thẫn thờ Lúc đi giữa bẩy vùng sao sáng Em còn dang dở mấy vần thơ Em hỡi mùa thu vàng lối ngõ Nhà em trăng rọi lối thơ sang Anh biến như mây vào ảo ảnh Em bước lên thềm dắt nắng sang Khiếp quá muôn sao về trước ngõ kêu xuân hãy mặc áo xanh tươi Em tôi lại nở như hoa thắm Mà giữ cho nhau mấy nụ cười Em nhé anh đi trời viễn xứ Trưa hè nắng rọi đỉnh non cao Mà khi thơ đến bên sân vắng Hương của thời gian bỗng ngọt ngào   (Viết năm 1987.  Trích trong “Chuyện Của Một Người Di Cư Nhức Đầu Vừa Phải” – Văn Nghệ xuất bản – USA 1993)