LÊ THỊ Ỷ LAN


[? - 1117]

Tiểu sử

Lê Thị Ỷ Lan, tên thực và năm sinh đều chưa rõ, xuất thân từ trong một gia đình nông dân, người hương Thổ Lỗi, lộ Bắc Giang. Nhân một chuyến tuần du đến Thổ Lỗi, vua Lý Thánh Tông (1054 -1072) bắt gặp bà đang hái dâu. Trong lúc mọi người đi xem xa giá của nhà vua thì bà vẫn đứng dựa vào cây lan mà hát. Vua lấy làm lạ, cho vời tới hỏi, sau đó đón vào cung lập làm phu nhân, đặt hiệu Ỷ Lan (dựa gốc cây lan), rồi lại phong là Linh Nhân

Với cương vị Nguyên phi, bà đã thay vua Lý Thánh Tông lo việc nội trị trong thời gian vua đi đánh Chiêm-thành (1069). Bà còn bỏ tiền trong nội phủ ra chuộc những người con gái nhà nghèo phải đi ở đợ rồi gả cho những người chưa vợ. Việc làm đó được nhân dân ghi nhớ, gọi tên là "Quan âm". Bà cũng là người hâm mộ đạo phật, từng đi du ngoạn nhiều nơi để tìm cảnh đẹp rồi cho xây tháp, dựng chùa. Mặc dầu vậy, vào những năm cuối đời mình, bà vẫn không quên chú ý đến đời sống của dân chúng. Trước khi mất vài ba tháng, bà còn khuyên vua ra lệnh cấm tệ giết trâu bò bừa bãi để dân đủ trâu cày, thoát khỏi tình trạng mấy nhà cày chung một con trâu.

Mất ngày 25 tháng Chín năm Đinh dậu, niên hiệu Hội Tường Đại Khánh thứ tám (tức ngày 22 tháng Mười năm 1117).

Tác phẩm: còn một bài kệ.